[caption id="attachment_10037" align="alignright" width="350"]
Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń maıly boıaýmen salynǵan sýreti[/caption]
– Ult qamyn ýaıymdaǵan adam eldiń túzelgenin qalaıdy. Biz eń aldymen isti neden bastaýymyz qajet?
– Biz áýeli eldi túzetýdi bala oqytý isin túzetýden bastaýymyz kerek. Nege desek, bolystyq ta, bılik te, halyqtyq ta oqýmen túzeledi... Qazaq ishindegi neshe túrli kemshiliktiń kóbi túzelgende, oqý isimen túzeledi.
Balam degen jurty bolmasa, jurtym deıtin bala qaıdan shyqsyn. Balany ulsha tárbıeleseń, ul bolmaqshy. Qulsha tárbıeleseń, qul bolmaqshy. Moıyndaǵy boryshty bilý – bilim isi, boryshty tóleý – adamshylyq isi.
Bir nárseni istegende, sol isti isteı biletin adam istese, shapshań da, jaqsy da isteıdi. Bul jalǵyz qol isi emes. Mı isinde de solaı...
Bul kúndegi úlkenderdiń kóbi bizdiń jańalyq isimizdi jatyrqap, jańalyq pikirimizdi túsinbeı, aıtqanymyzdy tyńdamaı, istegenimizge qosylmaı otyr. Olar ótip, keıingi jastardyń da zamany jeter. Jańalyqqa jastar moınyn buryp, qaıyrylar, halyq túzelýiniń úmiti – jastarda. Sondyqtan jastardyń qalaı oqyp, qalaı tárbıelenýi – bárinen buryn eskirip, bárinen joǵary qoıylatyn jumys.
– Sóz jaýapkershiligin arqalaǵan jazýshy qandaı bolý kerek?
– Sóz jazatyn adam ári jazýshy, ári synshy bolarǵa kerek. Sózdiń shyraıly, ajarly bolýyna oıdyń sheberligi kerek. Unamdy, oryndy, dámdi bolýyna synshyldyq kerek. Maǵynaly, mańyzdy bolýyna bilim kerek.
Ahań aıtqan asyl sózder
■ Halyq tur Qudaıdan soń saǵan senip...
■ Jigitter bile bilseń, anań – halyq,
Kelińiz, ana sútin adaldalyq.
■ Jigitter, jalǵyz-jalǵyz attanbalyq,
Bizderdi halyq baıǵus kózim dedi,
Halyqtyń, kel, shyǵalyq úmitinen.
– Osy rette Sizden suraǵymyz kelgeni: sóz asyly degen ne?
– Sózdiń asyl bolýy – unaýymen. Sóz kóńilge sıpat jaǵynyń kórkemdigimen, sóz maǵyna jaǵynyń kúshtiligimen jaǵady. Sóz kórkemdigi áýeziniń ádemiligi men kestesiniń kelisti bolýynan tabylady.
Sózdiń asyl bolatyn syryn bilgen adam sózdi synaı biledi. Júırik attyń belgili sıpattary sıaqty asyl sózde de belgili sıpattar bolady. Sóz sol sıpattaryn durys kórsetýmen asyl bolyp shyǵady. Asyl sózdiń sıpattaryn bilý tyńdaýshyǵa da qajet. Aıtýshy da, tyńdaýshy da sózdi talǵaıtyn boldy.
Daryndy sóz adamnyń oıyna óń beredi, kóńiline kúı túsiredi...
– Jasyryp-jabary joq, bizder kóbine-kóp Abaı atanyń sózin túsine bermeımiz? Bul bizdiń óremizdiń tómendiginen be, álde Abaıdyń tym tereńnen qalam terbeýinen be?
– Haqıqatty tanýǵa, tereńnen sóıleýge boıyna bitken zerektiktiń ústine Abaı ár túrli Eýropa bilim ıeleriniń kitaptaryn kóp oqyǵan... Sondyqtan Abaıdyń tereń pikirli sózderin qarapaıym jurttyń kóbi uǵa almaı, aýyrsynady. Abaıdyń sózin myń qaıtara oqyp, jattap alyp júrgen adamdardyń da Abaıdyń keıbir óleńderiniń maǵynasyna túsinip jetpeı júrgenderin baıqaǵanym bar. Tipti «Osynyń maǵynasy ne?» dep suraǵandary da bar. Sol óleńdi alyp qarasaq, aıtylǵan pikirde, aıtýynda esh kemshilik joq. Túsine almasa, ol kemshilik oqýshyda...
Oǵan oqýshy túsinbese, ol Abaıdyń úzdik, ilgeri ketip, oqýshylary shańyna ere almaǵanyn kórsetedi. Abaıdy qazaq balasy tegis tanyp, tegis bilýi kerek.
– Sizdińshe, ar-namys, uıat syndy adamdyq qasıetterdiń ólshemi qandaı?
– Oq tıip on úshimde oı túsirip,
Bitpegen júregimde bar bir jaram.
Aldanyp tamaǵyma ony umytsam,
Bolǵandaı jegenimniń bári haram.
Adamnan týyp, adam isin etpeı,
Uıalmaı ne betimmen kórge baram?..
– Osy kúnde qazaqty asyl dini – Islamnan bezdirgisi keletinder bar. Siz ne deısiz?
– Qazaq dinge nashar kúıden ótken, endi qazaqty basqa dinge aýdaramyn deý qur áýreshildik. Qazaqty dininen aıyrýǵa bolmasa, jazýynan da aıyrý bolmaıtyn jumys. Dinmen baılasqan jazý din joǵalmaı, joǵalmaıdy...
– Biz keıde jeke basqa, múddege kelgende, óz maqsatamyzdy oılaǵanda, jurt jumysyn, halyq qyzmetin, ult qamyn shetke syryp, el, urpaq aldyndaǵy amanatty hám jaýapkershilikti sezinbeı jatamyz. Ultqa degen janashyrlyqqa nemquraıly qarap júrgen myna bizderge, urpaqqa nendeı ósıet ıakı aqyl-keńes aıtasyz?
– Halyqtyń isi mashınanyń tetigi emes, burap qalsa, basqa jónge túsetin. Jurt jumysy – qumyrsqanyń ıleýindeı jumys sıaqty. Qumyrsqasha jabyla tynbaı istesek ónedi. Biri ony, biri muny istep, ıleýde qarap turǵan qumyrsqa bolmaıdy. Jurt jumysyn da solaı istese, alǵa basady.
Ár qumyrsqa bárine kerek ıleýdiń ósýi úshin kúshi jetip kótergen shópshegin aparyp salady. Ultyn kerek qylyp, halyqqa qyzmet etemin degen qazaq balasy qazaq jumysyna qolynan kelgeninshe qarap turmaı kirisip isteı berse, ult jumysy ulǵaıyp, tolyqpaqshy.
– Qazaq eline ne qajet? El bolyp qalý úshin ne kerek?
– Jurtqa keregin biletinder kóp, isteıtinder az. Bilýshilerimiz bilgenimen qoımaı, isteýge kirisse eken. Bilýshilerimiz isteýshi bolsa, olardy kórip, ózgeler de ister edi. Sóıtip, kósemder kóbeıse, erýshiler de kóbeıer edi.
Qazaqqa kereginiń kóbi árkimge-aq maǵlum ǵoı: biz keıin qalǵan halyq, alǵa basyp, jurt qataryna kirý kerek. Basqadan kem bolmas úshin, biz bilimdi, baı hám kúshti bolýymyz kerek. Bilimdi bolýǵa – oqý kerek. Baı bolýǵa – kásip kerek. Kúshti bolýǵa – birlik kerek. Osy kerekterdiń jolynda jumys isteý kerek.
– Demek, biz isti ózgeden talap etpeı, ózimizden bastaýymyz kerek deısiz ǵoı?
– Ǵamalyńdy túzet, túzemeseń, eshkimge kiná qoıma! Beti jamannyń aınaǵa ókpeleýi jón be? Talap joq, úmiti mol bir halyqpyz... Eńbeksiz egin shyqpaıdy, terleseń, teriń tegin qalmaıdy. Telmirip alǵan teńgeden, ter sińirgen tıyn juǵymdy... Ózimizge ókpelemesek, ózgege ókpeler bet joq. Nıeti jamannyń Allaǵa ókpeleýi jón be?»
– Alashqa aıtaryńyz bolsa...
– Qazaqtyń bas adamdary! Áýeli sizder adaspańyzdar, adaspas úshin aqyldasyp, oılanyp, yntymaqpen is qylyńdar. Alashqa aty shyqqan adamdar! Kósemdikterińdi adaspaı, túzý isteńder. Sender adassańdar, arttaryńnan alash adasady. Arttaryńnan ergenderdiń obal-saýabyna sizder qalasyzdar.
[caption id="attachment_10038" align="alignleft" width="160"]
Aǵabek Qonarbaıuly[/caption]
Ult ustazynyń shyǵarmashylyǵymen syrlasqan
Aǵabek QONARBAIULY,
QMDB-nyń baspasóz hatshysy
