Qazaqstan "Avraam kelisimine" qosylýǵa nıet bildirdi. Saıasattanýshy Aıdar Amrebaevtyń paıymynsha, bul qadam eldiń kópvektorly syrtqy saıasatynyń jalǵasy ári Qazaqstan úshin jańa dıplomatıalyq jáne ekonomıkalyq múmkindikterge jol ashady. Bul jaıynda ol Dalanews.kz agenttigine pikir bildirdi.
Avraam kelisimi degen ne?
Avraam kelisimi 2020 jyly AQSH-tyń bastamasymen Izraıl men birqatar arab eli (BAÁ, Bahreın, Marokko jáne Sýdan) arasynda jasalǵan tarıhı qujat. Onyń negizgi maqsaty - Izraıl men arab memleketteri arasyndaǵy uzaq jyldyq teketiresti báseńdetý ári Taıaý Shyǵysta turaqtylyq ornatý, aımaqta ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytý.
Kópvektorly saıasattyń kórinisi
Saıasattanýshy Aıdar Amrebaevtyń pikirinshe, Avraam kelisimine Qazaqstannyń qosylýy eldiń syrtqy saıasatyndaǵy kópvektorly baǵyttyń jalǵasy ispetti.
Onyń aıtýynsha, bul qadam AQSH-pen qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa, sondaı-aq ınvestısıalyq jáne tehnologıalyq áriptestikti keńeıtýge múmkindik beredi.
“Donald Tramp bılikke qaıta oralǵan soń Taıaý Shyǵys elderi men Izraıl arasyndaǵy beıbit qatynasty kúsheıtýge kúsh salyp jatyr. Bul jaǵdaıda Qazaqstan úshin AQSH-pen jyly qarym-qatynas ornatý erekshe mańyzdy. Mundaı baılanys ınvestısıa tartýǵa, jańa tehnologıa engizýge jáne eldiń ulttyq múddesin ilgeriletýge yqpal etedi”, — deıdi saıasattanýshy.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstannyń geosaıası ornalasýy mundaı tepe-teń saıasat júrgizýdi talap etedi.
"Biz eki alpaýyt memlekettiń ortasynda turmyz. Sondyqtan eki tarappen de syndarly qatynas ornatý kópvektorly saıasattyń basty qaǵıdaty. Bul turǵyda Abylaı hannyń dıplomatıalyq ustanymy úlgi bola alady. Ol da túrli derjavamen teń qatynas ornatyp, el múddesin qorǵaǵan. Qazirgi Qazaqstan da osy joldy jalǵap keledi", - dedi Amrebaev.
Qazaqstan úshin paıdasy qandaı?
Sarapshynyń pikirinshe, Avraam kelisimine qosylý Qazaqstanǵa tikeleı ekonomıkalyq paıda ákelmeýi múmkin, alaıda saıası turǵydan tıimdi sheshim bolmaq.
“Búginde kóptegen memleket bizdiń sırek metaldarymyzǵa, tabıǵı baılyǵymyzǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Al Tramptyń saıasaty bızneske negizdelgen. Ol qaı elge barsa da ózara paıdaǵa baǵyttalǵan kelisim ornatýǵa tyrysady. Qazaqstan da osy múmkindikti tıimdi paıdalana bilýi kerek”, — dep túsindirdi saıasattanýshy.
Aıdar Amrebaev Qazaqstannyń bul kelisimge qosylýyn tehnologıalyq jáne ınovasıalyq turǵydan tıimdi dep baǵalaıdy.
“Orta Azıa elderiniń ishinde bul kelisimge birinshi bolyp Qazaqstannyń qosylýy úlken geosaıası qadam. Izraıldiń aýyl sharýashylyǵy, medısına, sıfrlyq tehnologıa jáne kıberqaýipsizdik salalaryndaǵy tájirıbesin meńgerý ulttyq múddemizge oń áserin tıgizedi”, — deıdi ol.
Aqorda men Aq úı málimdemesi
Aıta keteıik, búgin, 7 qarashada AQSH prezıdenti Donald Tramp Qazaqstannyń Izraıl men musylman elderi arasyndaǵy beıbit qatynasty nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan Ibrahım kelisimine qosylatynyn jarıalady.
Tramp bul týraly Truth Social jelisinde jazyp, jaqyn arada qujatqa qol qoıý rásimi ótetinin habarlady.
"Qazaqstan – meniń ekinshi prezıdenttik merzimimde Ibrahım kelisimine qosylatyn alǵashqy memleket. Qazir kóptegen el bul bastama arqyly beıbitshilik pen órkendeýge bet buryp otyr. Jaqyn ýaqytta resmı qol qoıý rásimin ótkizýdi josparlap otyrmyz", – dedi AQSH prezıdenti.
Qazaqstannyń kelisimge qosylatynyn Aqorda da resmı túrde rastady. Habarlamaǵa sáıkes, Aq úıdegi kezdesý kezinde Qazaqstan men AQSH prezıdentteri Izraıl premer-mınıstri Benámın Netanáhýmen telefon arqyly sóılesken.
"Ibrahım kelisimine qosylý arqyly Qazaqstan qaqtyǵystardy eńserýge, dıalogty damytýǵa jáne BUU Jarǵysy negizindegi halyqaralyq quqyqty qoldaýǵa óz úlesin qosady. Bul sheshim elimizdiń basqa memlekettermen ekijaqty qatynastaryna áser etpeıdi. Kerisinshe, beıbitshilik pen qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan kópjaqty dıplomatıanyń qısyndy jalǵasy", - dep málimdedi Aqorda.
Buǵan deıin
Eske salaıyq, buǵan deıin Izraıldiń burynǵy baılanys mınıstri Aıýb Kara jaqynda Jewish News Syndicate (JNS) basylymynda Qazaqstan men Ázerbaıjannyń «Avraam kelisimine» qosylý yqtımaldyǵyn saralap, eki eldiń Izraıl jáne AQSH-pen áriptestigin tereńdetýge múmkindigi zor ekenin jazǵan edi.
Avtordyń paıymynsha, Qazaqstan men Ázerbaıjan musylman halqy basym bolǵanyna qaramastan, Izraılmen ashyq ári belsendi baılanys ornatqan memleketter. Sońǵy jyldary atalǵan elderdiń Izraılmen qarym-qatynasy strategıalyq deńgeıge jetip, yntymaqtastyq ekonomıkalyq jáne qorǵanys salalaryna deıin keńeıgen.
Qazaqstannyń Izraılden aýyl sharýashylyǵy men medısınalyq ınovasıalar, sý tushshylandyrý qurylǵylary jáne zamanaýı qarý-jaraq júıelerin alýǵa qyzyǵýshylyǵy zor. Ázerbaıjan bolsa Izraılmen qorǵanys pen baılanys salasynda erekshe tyǵyz áriptestik ornatqan. Qazir eki memleket te Izraılge energıa kózderin, atap aıtqanda, munaı men gaz jetkizip otyr.
Aıýb Karanyń aıtýynsha, «Avraam kelisimine» qosylý arqyly Qazaqstan men Ázerbaıjan tehnologıalyq turǵyda Izraılmen qatar AQSH-pen de tyǵyz baılanys ornatyp, aımaqtaǵy yqpalyn nyǵaıta alady.
Ásirese, eki eldiń geosaıası ornalasýy bul qadamnyń strategıalyq mánin arttyra túsedi. Ázerbaıjannyń Reseı men Iran sekildi alyp kórshileri bar, al Qazaqstan bolsa Qytaı men Reseıdiń arasynda ornalasqan jáne Irannyń yqpalynan tys emes. Aımaqtaǵy osy úsh alpaýyt derjava Shyǵys-Batys saýda joldaryn baqylaýda ustaıdy. Sondyqtan Ortalyq Azıa elderi syrtqy saıasatta kópvektorlyq ustanymdy basshylyqqa alǵan.
Avtordyń baǵalaýynsha, atalǵan kelisimge qosylý Qazaqstan men Ázerbaıjannyń aımaqtaǵy ustanymyn kúsheıtip, Reseı, Qytaı jáne Iran sekildi derjavalarǵa qatysty pozısıasyn nyǵaıtýǵa jol ashady.
Ázerbaıjan úshin Iranmen aradaǵy shıeleniste ses kórsetetin kúshke aınalýy yqtımal. Óıtkeni Tegeran Bakýge qarsy astyrtyn áreket jasap, Armenıany qoldaýmen qatar, Ázerbaıjandaǵy evreı nysandaryna qatysty ekstremıstik josparlar quryp keledi degen derekter bar.
Al AQSH turǵysynan Ázerbaıjannyń kelisimge qosylýy Irandy tejeıtin tetikterdiń birine aınalýy múmkin. Sebebi, Iran aýmaǵyndaǵy eń iri etnıkalyq azshylyq ázerbaıjan ultynyń yqpaly arqyly Vashıngton Iranǵa qosymsha qysym jasaýdyń múmkindigin ıelenedi.
Qazaqstan týraly sóz qozǵaǵanda avtor eldiń Qytaı men Reseıge táýeldilikti azaıtýǵa múddeli ekenine nazar aýdarǵan. AQSH jáne Izraılmen yntymaqtastyqtyń nyǵaıýy Qazaqstannyń Eýropaǵa baǵyttalǵan balama eksporttyq dálizderdi damytýyna yqpal eter edi.
Sonyń ishinde Kaspıı arqyly Ázerbaıjan aýmaǵymen ótetin «Orta dáliz» jobasy mańyzdy oryn alady. Osylaısha, Qazaqstan men Ázerbaıjan eýropalyq naryqqa reseılik munaıdan bólek energetıkalyq balama usynyp, AQSH-qa Qytaıdyń yqpalynan tys sırek kezdesetin qundy mıneraldyq resýrstarǵa jol asha alady.
Kara maqalasynda túrkilik yntymaqtastyq máselesin de erekshe atap ótken. 2023 jyldan beri Qazaqstan men Ázerbaıjan túrkitildes elder koalısıasyn qurýǵa belsene kiristi. Ortaq til, tarıh pen mádenıetke negizdelgen bul birlestik Túrkıadan Qyrǵyzstanǵa deıingi aımaqty qamtıdy. Eki iri túrki memleketiniń «Avraam kelisimine» qosylýy aımaqtaǵy basqa elderge de úlgi bolyp, Izraıldiń musylman álemimen baılanysyn nyǵaıta túsedi degen boljam bar.
Qorytyndysynda avtor Qazaqstan men Ázerbaıjannyń kelisimge qosylýyn «barlyq tarap utatyn» strategıalyq qadam dep baǵalaıdy. Izraıl jańa áriptester tabady, AQSH Eýrazıada senimdi seriktesterge ıe bolady, Eýropa energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtyp, aımaqtaǵy elder tehnologıalyq jáne dıplomatıalyq múmkindikterge keńinen qol jetkizedi. Sondyqtan avtor osy múmkindikti der kezinde tıimdi paıdalanýǵa shaqyrady.
