Sonyń ishinde kórshiles elderdiń búgingi keskin-kelbeti men betalysyna baǵa bergen-di. Orta Azıa elderiniń ishinde Qyrǵyzstanǵa aıryqsha toqtalǵan Nazarbaev kindiktes, baýyrlas eldiń “adasyńqyrap” júrgenine janı ashıtynyn aıtqan.
“Qyrǵyzdar demokratıa ornatpas buryn, ekonomıkany túzeýge tyrysýy qajet edi. Demokratıanyń eteginen ustaǵan el 30 otyz jyl boıy eshteńe tyndyrmady”, – degen eks-prezıdent.
Otyz jyl boıy el basqarǵan Nazarbaev damý deńgeıi jóninen Qazaqstannyń Qyrǵyzstandy basyp ozǵanyn, “aldymen ekonomıka, sodan baryp saıasat” degen ustanymnan aınymaǵanyn maqtanyshpen jetkizgen.
Eks-prezıdenttiń paıymdaǵanyndaı Batys demokratıasyna ashqursaq, shalajansar kúıde jete almaısyń. Aldymen halyqtyń qarnyn toıǵyzý kerek. Ol úshin myqty ekonomıkanyń irgesin qalyp, saıasatty keıinge shegere turǵan abzal.
“Demokratıada ómir súretin adamnyń baspanasy, jumysy, januıasyn asyraýǵa jeterlik tabysy bolýy qajet. Mine, sonda ǵana demokratıany sóz etýge bolady.
Kedeılikti, joqshylyqty jeńbeı tura demokratıanyń qabyrǵasyn qalaý ónbeıtin is. “Demokratıa araly” deıtin “ataqqa” qalǵan Qyrǵyzstanǵa janym ashıdy.
Baýyrlas eldiń qazirgi túri anaý. Osy 30 jylda Qyrǵyzstanda aýyz toltyryp aıtarlyq ne isteldi?!”, – degen-tuǵyn Nazarbaev oqyrmannyń ózine saýal tastap.
Eks-prezıdenttiń aıtýynsha Qazaqstan qyrǵyzdardyń qateligin qaıtalamaǵan. Ekonomıkaǵa ekpin berip, eldiń eńsesin kóterýge tyrysqan Nazarbaevtyń sońynan jóńkile jónelgen.
“Qazaqstandaǵy saıası-ekonomıkalyq turaqtylyq ósip-ónýimizge kepildik berip otyr. Qyrǵyzdar she? Olarda bılik udaıy aýysady”, – deıdi ol.
…
Qyrǵyzstannyń damý jolyndaǵy kemshilikter men olqylyqtardyń atyn atap, túsin tústep bergen eks-prezıdentke kórshimizdiń shendileri men sarapshylary til qatypty.
Máselen, Memhatshy Cholponbek Abykeev demokratıalyq ózgeristerdi Qyrǵyzstannyń osy 30 jyldaǵy eń úlken jetistigi dep sanaıdy.
“Azattyq Qyrǵyzstanmen” tildesken sheneýnik eki eldiń óz baǵdaryn baryn aıtqan.
“Qyrǵyzstan Orta Azıanyń elderiniń ishinde demokratıany jatsynbaı qabyldaǵan jalǵyz el. Bizdiń qoǵam demokratıany qalap turady. Iá, bálkim gazy men munaıy bar Qazaqstanmen ıyq tirestire almaspyz. Solaı bola tura olardyń syrtqy qaryzy bizden kóp bolmasa, kem emes.
Qazaqstannyń nesimen maqtanady, maǵan sol tusy túsiniksiz. Biz demokratıalyq joldan taımaımyz. Biz úshin, halyq úshin basty qundylyq osy. Halyqtyń minezi men osy otyz jylda qalyptasqan qundylyqtar demokratıamen úılesim tapqan”, – deıdi ol.
Qyrǵyzdardyń eks-premeri Felıks Qulov ekonomıkany demokratıanyń dárejesine kóterýge bolmaıdy dep esepteıdi. Nazarbaevtyń keıbir tujyrymdarymen kelisetinin aıtqan eks-sheneýnik, buǵan geosaıası turǵydan baǵa bergen eken.
“Álbette, árkimniń óz paıymy bar. Nazarbaev sóı deı otyra Qazaqstannyń Qyrǵyzstannan kóshi ilgeri ketkenin kórsetkisi kelgen bolar. Ol muny aýadan alǵan joq. Aıtyp otyrǵany ras. Eldegi jaǵdaı aýyr. Qyrǵyzdar jumys izdep, Dýbaı men Máskeýdiń arasyn kezip júr. Qazaqstanda mundaı úrdis baıqalmaıdy. Bálkim, sony aıtqysy kelgen bolar.
Bizdegi ózgerister irgedegi kórshilerdi qobaljytyp qoıary ótirik emes. Qyrǵyzstanda tóńkeris bolarda, kórshi elder shekarasyn tars jabady. Bizden jetken aqparatty da súzgiden ótkizýge tyrysady. Sebebi, ózderine aýyp kete me dep alańdaıdy. Aınalyp kelgende ekonomıkanyń demokratıaǵa jaýlyǵy joq, ekeýin qatar damytýǵa eshteńe de kedergi emes”, – deıdi Felıks myrza.
…
Saıasatker Ámirjan Qosanov qyrǵyz shendisiniń sózin qostap otyr. Kórshimizde búlik shyqsa, bizdegilerdiń tún uıqysy buzylady. Qyrǵyz qoǵamynyń tóńkeristen ózgeris izdeýi, azamattyq belsendiligi men demokratıalyq qundylyqtarǵa umtylýy Orta Azıadaǵy avtorıtarly júıelerdiń záre-qutyn qashyrady.
Sóı degen Qosanov Nazarbaevtyń ózine tap beripti.
“Qyrǵyzstandaǵy sońǵy oqıǵalardy qatysty syn aıtýdan aýlaqpyn. Bul qyrǵyz halqynyń óz tańdaýy. Árbirden soń Qyrǵyzstan Qazaqstanǵa uqsaýǵa tıis emes. Olardyń saıasat pen ekonomıkaǵa qatysty óz bilgeni bar.
Qyrǵyzstan Orta Azıadaǵy “demokratıanyń araly”. Buǵan eshkim qarsy ýáj aıtpas. Iá, Japarov kelgeli beri parlamenttik júıeden sýper prezıdenttik basqarýǵa aýysqany alańdatyp otyr. Áıtse de...
Menińshe qyrǵyzdardy sóz etken Nazarbaev osy arqyly óz qatelikteri men kemshilikterin aqtap alýǵa tyrysqan syndy.
Otyz jyl el basqarǵan tusta Qazaqstanda avtorıtarly júıe ornady. Ádil saılaýdy áldeqashan umytqanbyz. Parlamenttiń syıy da, salmaǵy da joq. Azamattar eldegi saıası ómirge atsalysa almaıdy, barlyǵy bir adamnyń aıtýymen, nusqaýymen sheshiledi. Sondyqtan Qyrǵyzstandaǵy demokratıalyq ózgeristerdi aıyptaý qatelik!”, – deıdi Qosanov.
Halyqaralyq adam quqy men sóz bostandyǵyn qorǵaıtyn uıymdar da osy baǵytta Qyrǵyzstannyń Qazaqstannan ozyq turǵanyn aıtady. Qyrǵyzdar el bıligine yqpal etip, sózin ótkize alatyn jaǵdaıda.
Sóz bostandyǵy men demokratıa deńgeıin baǵalaıtyn túrli-túrli reıtıńterde qyrǵyzdardan jáne qalyp turmyz.
Aıtalyq, “Shekarasyz reporterler” reıtıńinde Qazaqstan men Ózbekstan tıisinshe 157-shi jáne 162-shi orynda ornalassa, Qyrǵyzstan 79-shy orynda tur.
Otyz jyl el basqarǵan Nazarbaev osydan eki jyl buryn oryntaqty Toqaevqa tapsyryp, bılikten ketetinin jarıalady.
Keteriniń aldynda el basqarǵan kezeńdi oı eleginen ótkizgen eks-prezıdent: el ekonomıkasy 15 ese, eldiń tabysy 9 esege óskenin, kedeıshilik, joqshylyq 10 esege qysqarǵanyn aıtqan.
Sonymen qatar 2007-2012 jyldar aralyǵyndaǵy kúızelisti bizdiń el eshkimniń kómeginsiz jáne tabysty túrde jeńdi dep málimdegen. Nazarbaev "2050 jylǵa deıin Qazaqstanda jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamy qalyptasady” dep senedi.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
