سونىڭ ىشىندە كورشىلەس ەلدەردىڭ بۇگىنگى كەسكىن-كەلبەتى مەن بەتالىسىنا باعا بەرگەن-دى. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە قىرعىزستانعا ايرىقشا توقتالعان نازاربايەۆ كىندىكتەس، باۋىرلاس ەلدىڭ “اداسىڭقىراپ” جۇرگەنىنە جاني اشيتىنىن ايتقان.
“قىرعىزدار دەموكراتيا ورناتپاس بۇرىن، ەكونوميكانى تۇزەۋگە تىرىسۋى قاجەت ەدى. دەموكراتيانىڭ ەتەگىنەن ۇستاعان ەل 30 وتىز جىل بويى ەشتەڭە تىندىرمادى”، – دەگەن ەكس-پرەزيدەنت.
وتىز جىل بويى ەل باسقارعان نازاربايەۆ دامۋ دەڭگەيى جونىنەن قازاقستاننىڭ قىرعىزستاندى باسىپ وزعانىن، “الدىمەن ەكونوميكا، سودان بارىپ ساياسات” دەگەن ۇستانىمنان اينىماعانىن ماقتانىشپەن جەتكىزگەن.
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ پايىمداعانىنداي باتىس دەموكراتياسىنا اشقۇرساق، شالاجانسار كۇيدە جەتە المايسىڭ. الدىمەن حالىقتىڭ قارنىن تويعىزۋ كەرەك. ول ءۇشىن مىقتى ەكونوميكانىڭ ىرگەسىن قالىپ، ساياساتتى كەيىنگە شەگەرە تۇرعان ابزال.
“دەموكراتيادا ءومىر سۇرەتىن ادامنىڭ باسپاناسى، جۇمىسى، جانۇياسىن اسىراۋعا جەتەرلىك تابىسى بولۋى قاجەت. مىنە، سوندا عانا دەموكراتيانى ءسوز ەتۋگە بولادى.
كەدەيلىكتى، جوقشىلىقتى جەڭبەي تۇرا دەموكراتيانىڭ قابىرعاسىن قالاۋ ونبەيتىن ءىس. “دەموكراتيا ارالى” دەيتىن “اتاققا” قالعان قىرعىزستانعا جانىم اشيدى.
باۋىرلاس ەلدىڭ قازىرگى ءتۇرى اناۋ. وسى 30 جىلدا قىرعىزستاندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق نە ىستەلدى؟!”، – دەگەن-تۇعىن نازاربايەۆ وقىرماننىڭ وزىنە ساۋال تاستاپ.
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا قازاقستان قىرعىزداردىڭ قاتەلىگىن قايتالاماعان. ەكونوميكاعا ەكپىن بەرىپ، ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرۋگە تىرىسقان نازاربايەۆتىڭ سوڭىنان جوڭكىلە جونەلگەن.
“قازاقستانداعى ساياسي-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق وسىپ-ونۋىمىزگە كەپىلدىك بەرىپ وتىر. قىرعىزدار شە؟ ولاردا بيلىك ۇدايى اۋىسادى”، – دەيدى ول.
…
قىرعىزستاننىڭ دامۋ جولىنداعى كەمشىلىكتەر مەن ولقىلىقتاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بەرگەن ەكس-پرەزيدەنتكە كورشىمىزدىڭ شەندىلەرى مەن ساراپشىلارى ءتىل قاتىپتى.
ماسەلەن، مەمحاتشى چولپونبەك ابىكەيەۆ دەموكراتيالىق وزگەرىستەردى قىرعىزستاننىڭ وسى 30 جىلداعى ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى دەپ سانايدى.
“ازاتتىق قىرعىزستانمەن” تىلدەسكەن شەنەۋنىك ەكى ەلدىڭ ءوز باعدارىن بارىن ايتقان.
“قىرعىزستان ورتا ازيانىڭ ەلدەرىنىڭ ىشىندە دەموكراتيانى جاتسىنباي قابىلداعان جالعىز ەل. ءبىزدىڭ قوعام دەموكراتيانى قالاپ تۇرادى. ءيا، بالكىم گازى مەن مۇنايى بار قازاقستانمەن يىق تىرەستىرە الماسپىز. سولاي بولا تۇرا ولاردىڭ سىرتقى قارىزى بىزدەن كوپ بولماسا، كەم ەمەس.
قازاقستاننىڭ نەسىمەن ماقتانادى، ماعان سول تۇسى تۇسىنىكسىز. ءبىز دەموكراتيالىق جولدان تايمايمىز. ءبىز ءۇشىن، حالىق ءۇشىن باستى قۇندىلىق وسى. حالىقتىڭ مىنەزى مەن وسى وتىز جىلدا قالىپتاسقان قۇندىلىقتار دەموكراتيامەن ۇيلەسىم تاپقان”، – دەيدى ول.
قىرعىزداردىڭ ەكس-پرەمەرى فەليكس قۇلوۆ ەكونوميكانى دەموكراتيانىڭ دارەجەسىنە كوتەرۋگە بولمايدى دەپ ەسەپتەيدى. نازاربايەۆتىڭ كەيبىر تۇجىرىمدارىمەن كەلىسەتىنىن ايتقان ەكس-شەنەۋنىك، بۇعان گەوساياسي تۇرعىدان باعا بەرگەن ەكەن.
“البەتتە، اركىمنىڭ ءوز پايىمى بار. نازاربايەۆ ءسوي دەي وتىرا قازاقستاننىڭ قىرعىزستاننان كوشى ىلگەرى كەتكەنىن كورسەتكىسى كەلگەن بولار. ول مۇنى اۋادان العان جوق. ايتىپ وتىرعانى راس. ەلدەگى جاعداي اۋىر. قىرعىزدار جۇمىس ىزدەپ، دۋباي مەن ماسكەۋدىڭ اراسىن كەزىپ ءجۇر. قازاقستاندا مۇنداي ءۇردىس بايقالمايدى. بالكىم، سونى ايتقىسى كەلگەن بولار.
بىزدەگى وزگەرىستەر ىرگەدەگى كورشىلەردى قوبالجىتىپ قويارى وتىرىك ەمەس. قىرعىزستاندا توڭكەرىس بولاردا، كورشى ەلدەر شەكاراسىن تارس جابادى. بىزدەن جەتكەن اقپاراتتى دا سۇزگىدەن وتكىزۋگە تىرىسادى. سەبەبى، وزدەرىنە اۋىپ كەتە مە دەپ الاڭدايدى. اينالىپ كەلگەندە ەكونوميكانىڭ دەموكراتياعا جاۋلىعى جوق، ەكەۋىن قاتار دامىتۋعا ەشتەڭە دە كەدەرگى ەمەس”، – دەيدى فەليكس مىرزا.
…
ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ قىرعىز شەندىسىنىڭ ءسوزىن قوستاپ وتىر. كورشىمىزدە بۇلىك شىقسا، بىزدەگىلەردىڭ ءتۇن ۇيقىسى بۇزىلادى. قىرعىز قوعامىنىڭ توڭكەرىستەن وزگەرىس ىزدەۋى، ازاماتتىق بەلسەندىلىگى مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ۇمتىلۋى ورتا ازياداعى اۆتوريتارلى جۇيەلەردىڭ زارە-قۇتىن قاشىرادى.
ءسوي دەگەن قوسانوۆ نازاربايەۆتىڭ وزىنە تاپ بەرىپتى.
“قىرعىزستانداعى سوڭعى وقيعالاردى قاتىستى سىن ايتۋدان اۋلاقپىن. بۇل قىرعىز حالقىنىڭ ءوز تاڭداۋى. اربىردەن سوڭ قىرعىزستان قازاقستانعا ۇقساۋعا ءتيىس ەمەس. ولاردىڭ ساياسات پەن ەكونوميكاعا قاتىستى ءوز بىلگەنى بار.
قىرعىزستان ورتا ازياداعى “دەموكراتيانىڭ ارالى”. بۇعان ەشكىم قارسى ءۋاج ايتپاس. ءيا، جاپاروۆ كەلگەلى بەرى پارلامەنتتىك جۇيەدەن سۋپەر پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا اۋىسقانى الاڭداتىپ وتىر. ايتسە دە...
مەنىڭشە قىرعىزداردى ءسوز ەتكەن نازاربايەۆ وسى ارقىلى ءوز قاتەلىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن اقتاپ الۋعا تىرىسقان سىندى.
وتىز جىل ەل باسقارعان تۇستا قازاقستاندا اۆتوريتارلى جۇيە ورنادى. ءادىل سايلاۋدى الدەقاشان ۇمىتقانبىز. پارلامەنتتىڭ سىيى دا، سالماعى دا جوق. ازاماتتار ەلدەگى ساياسي ومىرگە اتسالىسا المايدى، بارلىعى ءبىر ادامنىڭ ايتۋىمەن، نۇسقاۋىمەن شەشىلەدى. سوندىقتان قىرعىزستانداعى دەموكراتيالىق وزگەرىستەردى ايىپتاۋ قاتەلىك!”، – دەيدى قوسانوۆ.
حالىقارالىق ادام قۇقى مەن ءسوز بوستاندىعىن قورعايتىن ۇيىمدار دا وسى باعىتتا قىرعىزستاننىڭ قازاقستاننان وزىق تۇرعانىن ايتادى. قىرعىزدار ەل بيلىگىنە ىقپال ەتىپ، ءسوزىن وتكىزە الاتىن جاعدايدا.
ءسوز بوستاندىعى مەن دەموكراتيا دەڭگەيىن باعالايتىن ءتۇرلى-تۇرلى رەيتينگتەردە قىرعىزداردان جانە قالىپ تۇرمىز.
ايتالىق، “شەكاراسىز رەپورتەرلەر” رەيتينگىندە قازاقستان مەن وزبەكستان تيىسىنشە 157ء-شى جانە 162ء-شى ورىندا ورنالاسسا، قىرعىزستان 79-شى ورىندا تۇر.
وتىز جىل ەل باسقارعان نازاربايەۆ وسىدان ەكى جىل بۇرىن ورىنتاقتى توقايەۆقا تاپسىرىپ، بيلىكتەن كەتەتىنىن جاريالادى.
كەتەرىنىڭ الدىندا ەل باسقارعان كەزەڭدى وي ەلەگىنەن وتكىزگەن ەكس-پرەزيدەنت: ەل ەكونوميكاسى 15 ەسە، ەلدىڭ تابىسى 9 ەسەگە وسكەنىن، كەدەيشىلىك، جوقشىلىق 10 ەسەگە قىسقارعانىن ايتقان.
سونىمەن قاتار 2007-2012 جىلدار ارالىعىنداعى كۇيزەلىستى ءبىزدىڭ ەل ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز جانە تابىستى تۇردە جەڭدى دەپ مالىمدەگەن. نازاربايەۆ "2050 جىلعا دەيىن قازاقستاندا جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى قالىپتاسادى” دەپ سەنەدى.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
