Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy odaqtastyq jańa deńgeıge kóterildi. Búgin Májilis Astanada 2024 jyly 19 sáýirde qol qoıylǵan «Qazaqstan Respýblıkasy men Qyrǵyz Respýblıkasy arasyndaǵy odaqtastyq qatynastardy tereńdetý jáne keńeıtý týraly shartty» ratıfıkasıalady. Qujatta saıası, ekonomıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq, qaýipsizdik, sý-energetıka jáne aýyl sharýashylyǵy salalaryndaǵy yntymaqtastyqty kúsheıtý kózdelgen.
Minberde sóz sóılegen depýtattar bul sharttyń strategıalyq mańyzyn atap ótip, týys eki el arasyndaǵy ózara senim men seriktestikti jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beretinin aıtty, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sharttyń maqsaty qandaı?
Shartta saıası, áskerı, saýda-ekonomıkalyq, ınvestısıalyq, aýyl sharýashylyǵy, tranzıt-kólik, sý-energetıka, bilim berý, mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy ózara tıimdi yntymaqtastyqty keńeıtý kózdelgen.
Mysaly, qujattyń 2-babynda Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy Joǵary Memleketaralyq Keńestiń mańyzdy róli kórsetilgen.
"Buǵan qosa, Sharttyń 3-babyna sáıkes Taraptar parlamentaralyq baılanystardy, onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti men Qyrǵyz Respýblıkasynyń Jogorký Keneshi arasyndaǵy yntymaqtastyq jónindegi parlamentaralyq keńes sheńberinde odan ári damytýdy jáne nyǵaıtýdy qoldaıdy. Sonymen qatar, Taraptar terorızmdi, ekstremızmdi jáne separatızmdi, sondaı-aq transulttyq uıymdasqan qylmysty, kıberqylmysty, zańsyz kóshi-qondy, adam saýdasyn, qarý-jaraqtyń, esirtkiniń, psıhotroptyq zattar men olardyń prekýrsorlarynyń zańsyz aınalymyn qosa alǵanda, qaýipsizdiktiń qazirgi zamanǵy syn-tegeýrinder men qaterlerge qarsy is-qımyldaǵy yntymaqtastyqty keńeıtedi jáne tereńdetedi", - delingen Májilis taratqan habarlamada.
Rahmetýllın qandaı pikir bildirdi?
Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Aqan Rahmetýllınniń sózinshe, bul qujat geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda saıası dıalog pen qaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa, eki eldiń ornyqty damýyna berik negiz bolady.
«Qyrǵyzstan – biz úshin odaqtas memleket, strategıalyq seriktes jáne tarıhy men tamyry ortaq baýyrlas el. Bizdi bir ǵana rýhanı qundylyqtar emes, aýyl sharýashylyǵy, sý energetıkasy, mádenıet, bilim berý, ekologıa sıaqty kóptegen mańyzdy salalardaǵy tereń baılanystar biriktiredi», – dedi vıse-mınıstr.
Shart eki el arasyndaǵy saıası, áskerı, ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty jańa deńgeıge kóterýge baǵyttalǵan. Qujat sondaı-aq memleketaralyq joǵary keńes pen parlamentaralyq baılanystardy nyǵaıtýǵa jol ashady.
«Bıylǵy geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda bul shart saıası dıalogty damytý men qaýipsizdikti qamtamasyz etýge, eki memlekettiń ornyqty damýyna berik negiz bolmaq. Shart memeleketishilik kelisýdiń barlyq qajet kezeńderinen ótkenin jáne sizderdiń qoldaýlaryńyzben Parlament májilisiniń barlyq beıindi komıtetterimen kelisilgenin atap ótemin. Osyǵan baılanysty bul shart halqymyzdyń túbegeıli múddelerine saı keledi dep baıandaımyz», – dedi Aqan Rahmetýllın.
Qyrǵyz tarapy bul qujatty 2024 jyldyń 17 jeltoqsanynda ratıfıkasıalaǵan. Mınıstr orynbasary sharttyń memleketishilik kelisýdiń barlyq satylarynan ótkenin jáne Parlament Májilisiniń tıisti komıtetterimen maquldanǵanyn atap ótti. Sondaı-aq ol bul kelisimniń búdjetten qosymsha qarjy talap etpeıtinin de naqtylady.
Depýtattar qandaı suraqtar qoıdy?
Májilis depýtaty Nurgúl Taý 2003 jylǵy odaqtastyq kelisim men jańa sharttyń aıyrmashylyǵyna toqtaldy.
«Qyrǵyzstan Qazaqstan úshin baýyrlas el jáne jaqsy kórshi ǵana emes, sonymen qatar qazaq-qyrǵyz qatynastarynyń quqyqtyq negizi dáıekti túrde nyǵaıtyldy. 1997 jyly «máńgilik dostyq týraly» kelisimge, 2003 jyly «Odaqtastyq qatynastar týraly» kelisimge qol qoıyldy. Osyǵan baılanysty meniń qoıatyn suraǵym: Jańa shart jasasýǵa ne sebep boldy? Onyń 2003 jylǵy odaqtastyq qatynastar týraly kelisimnen aıyrmashylyǵy qandaı?», - dedi ol.
Suraqqa jaýap bergen Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Aqan Rahmetýllın Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy quqyqtyq baza jyldar boıy birtindep qalyptasqanyn eske saldy.
«Bul shart energetıka, aýyl sharýashylyǵy, týrızm, bilim berý, mádenı-gýmanıtarlyq jáne áskerı saladaǵy baılanystardy kúsheıtedi. Sondaı-aq parlamentaralyq yntymaqtastyqty tereńdetýge múmkindik beredi. Sondyqtan bul qujat ekijaqty qarym-qatynastyń jańa kezeńge ótýine yqpal etpek», – dedi Aqan Rahmetýllın.
Al depýtat Ekaterına Smolákova Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy qazaqstandyq kásipkerlerdiń quqyǵy men eki el arasyndaǵy saýda aınalymyn ulǵaıtý máselesin kóterdi. Ol Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrliginiń ókilinen naqty josparlar men maqsatty kórsetkishterdi surady.
«Qyrǵyz Respýblıkasynda Qazaqstan azamattary men kásipkerleriniń quqyqtaryn qorǵaý úshin qandaı sharalar qabyldanyp jatyr? Shaǵymdardy qaraý tetigi men ınvestısıalardy qorǵaý týraly ekijaqty kelisim daıyndala ma? Sondaı-aq 2024 jyly taýar aınalymy 1,5 paıyzǵa ósip, 1,7 mıllıard dollardy qurady. Osyny eskere otyryp, ratıfıkasıadan keıin saýdany arttyrý boıynsha qandaı maqsat qoıylyp otyr?», – dep surady depýtat.
Mınıstrlik ókili bul suraqtyń quqyqtyq bóligin Syrtqy ister mınıstrliginiń quzyretine jatqyzdy.
«Quqyq qorǵaý máselesine naqty jaýap bere almaımyn. Bul – SİM quzyryndaǵy másele. Al saýda boıynsha aıtar bolsam, bizdiń mınıstrlik Qyrǵyzstanmen aradaǵy taýar aınalymyn 2030 jylǵa qaraı 3 mıllıard dollarǵa deıin jetkizýdi kózdep, arnaıy jol kartasyn ázirledi. Qazir osy baǵytta jumys júrgizip jatyrmyz», – dedi ol.
Bul qujat ne úshin mańyzdy?
Májilistiń jalpy otyrysynda Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi Samat Nurtaza «Qazaqstan Respýblıkasy men Qyrǵyz Respýblıkasy arasyndaǵy odaqtastyq qatynastardy tereńdetý jáne keńeıtý týraly shartty ratıfıkasıalaý týraly» zań jobasy boıynsha qosymsha baıandama jasady.
Onyń aıtýynsha, qaralyp otyrǵan qujat eki el arasyndaǵy baýyrlastyq pen odaqtastyqty jańa deńgeıge kóterýdi kózdeıdi.
«Bul shart – negizdemelik sıpattaǵy qujat. Ol 1997 jylǵy «Máńgilik dostyq týraly» jáne 2003 jylǵy «Odaqtastyq qatynastar týraly» kelisimderdiń jalǵasy ári zańdy túrde rastaýy. Birinshi babyna sáıkes, taraptar kópjosparly yntymaqtastyqty odan ári jandandyrý jáne jetildirý maqsatynda ózara baılanysty nyǵaıtýǵa ýaǵdalasty», – dedi depýtat.
Samat Nurtazanyń sózinshe, shart saıası, ekonomıkalyq, kólik, sý energetıkasy, aýyl sharýashylyǵy, azyq-túlik qaýipsizdigi men mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy damytýǵa baǵyttalǵan. Qazirgi tańda Qazaqstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy sharttyq-quqyqtyq baza 150-ge jýyq ekijaqty qujatty qamtıdy.
«Eki eldiń ortaq qaýipsizdik múddeleri de nazardan tys qalmaıdy. Qujatta terorızm, ekstremızm, separatızm jáne transulttyq uıymdasqan qylmys sıaqty qaýip-qaterlerge qarsy kúres baǵytyndaǵy birlesken is-qımyldar da qarastyrylǵan», – dedi ol.
Sonymen qatar Nurtaza shartty ratıfıkasıalaý memleketter arasyndaǵy birlesken jobalardy iske asyrý úshin jańa múmkindikter ashatynyn atap ótti.
«Bul – baýyrlastyq pen odaqtastyq qatynastardy tereńdetýdegi mańyzdy ári alǵashqy qadam. Joba jumys toby men bas komıtette jan-jaqty qaraldy. Osyǵan oraı, komıtet bul zań jobasyn qabyldap, ony Senat qaraýyna jiberýdi usynady», – dedi Samat Nurtaza.
Ol bul qujattyń mádenı jáne rýhanı baılanystardy da tereńdetýge, birlesken jobalarǵa jol ashatynyn aıtty.
