Dalanews.kz osy toptamadaǵy Sher-aǵańnyń Kamal Smaıylovqa jazǵan jaýap hatyn oqyrman nazaryna usynǵandy jón kórdik.
...
Kamalǵa hat.
Kamal dos! «Egemen Qazaqstanda» jaryk kórgen «Qazaqstan. XXI ǵasyr» atty kólemdi maqalańdy oqyp (25-maýsym, 1996 j.), kóńilim ár saqqa júgirdi.
Bir sebepten súısindim.
Bir sebepten... kúmándimin.
Súısingende, alǵyrlyǵyńa, jýrnalısik tapqyrlyǵyna súısinemin. Biz bolsaq, «Qazaqstan ulan-baıtaq, Qazaqstan baı» degen jalpy uǵymmen sóıleımiz.
Sen bolsań, sol baılyqty naqty sıfrlarmen sóıletesiń. Sıfrlar seniń quldyrańdap júgirip júrgen jıenderiń sıaqty.
Tipti jerdiń jeti qat astynda jatqan baılyqtyn bárin gramdap ólshep, esepshotty sart-surt etkizip, tıynyna deıin shyǵaryp qoıasyń.
Sóıtesiń de «Qazaqstan qazba baılyqtary — 10 trıllıon dollar!» — dep bir-aq toq etkizesiń.
Al endi dál 10 trıllıon ekenine kúmánim bar. Bálkim, 100 trıllıon shyǵar?..
Kamal!
«Saryarqa men Atyraý, Altaı men Qarataý qoınaýlary naǵyz altyn sandyq eken. Sonyń kilti endi elimizdiń qolyna erkin tıdi» — dep jazypsyń.
Sony endi bilip júrgendeı, «eken» degeniń netkeniń? Al sol sandyqtyń «kilti endi elimizdiń qolyna erkin tıdi»,— dep alaqaılaǵanyńa jol bolsyn! Onda biz sol altyn sandyqtyń ústinde nege jalańbut otyrmyz?
Ashpaımyz ba sandyqty? Malmaımyz ba qolymyzdy altyn-kúmiske? Optımıs, aqkóńil, ańqyldaqsyń, Kamal!
Adam oı-azaptan azyp-tozbas úshin osyndaı kasıet te kerek shyǵar. Kamal! Sen de, men de jas kezimizde Qaraǵandyda jumys istedik.
Shahtalarǵa tústik. Jýrnalısik azap istiń kazanynda pistik. Qazir sol Qaraǵandynyń shahtalaryn aǵylshyndar jalǵa alyp jatyr.
Sol ólkede bizdiń aldymyzda kyzmet etip, «Meniń kurdastarym» atty tamasha kitap jazǵan Sattar Erýbaev, janyń jannatta bolǵyr, bir kezde Qaraǵandy shahtalaryn bılegen Hopkıns atty aǵylshynnyń jergilikti halyqty qalaı qanap, qalaı tonap, qalaı qorlaǵanyn jazbaýshy ma edi. Qalaı oılaısyń, Kamal, sol soıqan taǵy soqpaı ma?
Mysaly, Reseıge jalǵa ketken Baıqońyrdan qazir oqtyn-oqtyn, emis-emis bir yzaly, ókinishti únder estilgendeı bolady.
Ata-babasynan beri qaraı máńgi-baqı sol jerde ómir súrip kele jatqan qazaqtarǵa Reseıdiń azamattyǵyn almasa, jumys bermeıtin kórinedi.
Óz elińde, óz jerińde otyryp Reseıdiń azamattyǵyn al, áıtpese, qaıqaıyp tur. Ekiniń biri. Múmkin, sende basqa derekter bar shyǵar.
Laıym, meniń estigenim qate bolǵaı. Búǵan qalaı qaraısyń? Óziń aıtqan «maıly jilikti jaqsy kóretinder» kóbeıip ketti.
Bul neniń nyshany? Shetelge jalǵa, nesıege bergensip, qandaı bir ózimizdiń alpaýyttar neler iri kásiporyndardy ózderi solqyldatyp soryp jatyr degen sóz bar.
Odan ne bilesiń, Kamal?
Baıaǵy Hrýshevtyń zamanynda, óziń aıtqandaı, 25 mıllıon (bir derekterde 30 mıllıon) gektartyń jer kóterildi.
Sen sonyń 10 mıllıonyn astyqtan bosatyp, jaıylym jasasa deısiń. Sonda mal basy kóbeıer edi deısiń. Nıetińnen aınalaıyn. Júregińnen aınalaıyn. Júregiń taza, aq qoı.
Áıtpese, sol sen astyqtan bosatatyn 10 mıllıon jer endi qaıtyp jaıylymǵa jaraý úshin eń keminde 100 jyl kerek ekenin sen biler ediń ǵoı. Ol jerdiń analyq kunary, asyl topyraǵy áldeqashan aspanǵa ushyp ketken. Qaıtyp qalpyna kelýi úshin sen aıtyp otyrǵan XXI ǵasyrdyń kólemi jete me, jetpeı me, Qudaı bilsin. Ol jerge shúıgin shóp shyǵý úshin kuıqa kerek. Sol quıqa joq qoı!
«Jer-Ana» degen uly uǵym orystarda da bar. Biraq sóıte tura, sol Anany baǵyndyramyz! — dedi. Esinde me sol uran?
Bizdiń gazetterdiń anshlagy, mańdaıshasy bolatyn. Baqandaı-baqandaı áriptermen teriletin.
O zamanda — bu zaman, óz Anasyn baǵyndyratyn adam bola ma eken?!
Sóıtip, uly Anamyzdyń kóılegi jyrtyldy, omyraýy aıǵyz-aıǵyz boldy. Júz jyldyq jara tústi. Dúnıejúzilik uıatka qaldyq.
Al sen bolsań Qazaqstannyń jerinde bir mıllıard adamdy asyraı alatyn ónim alýǵa bolady deısiń. Aýzyńa maı!
Sen aıtasyń: azdaǵan sý bolsa, hımıkat bolsa... dep. Baıaǵyda bir kedeı: shirkin, qos ýys un tabylsa, qol basyndaı maı tabylsa... baýyrsaq pisirip jer edim degen eken.
Keshir, Kamal, sen soǵan uqsaısyń.
«Qazaqstan jeri bir mıllıard adamdy asyraıdy», - degenińdi okyp alyp. Áldekimder: sonshama jerde qazir nebary on alty-aq mıllıon jan turady eken.
Qalǵanyn biz baryp toltyrsaq qaıtedidegi júrmes pe eken? Qazaqstan jerine qashannan kóz alartýshylar az emes edi ǵoı.
Qazaqtyń dúrkin-dúrkin qyrylyp, óspeı qalǵanynyń bir qyrsyǵy — osynshama jerge ózgelerdiń ózeýreı qaraǵandyǵynan emes pe edi.
Áli de bar ǵoı. Gorbachev, Soljenısyn, Jırınovskıı degender Qazaqstannyń jerin qashan alamyz dep quzǵyn tazqaradaı qulqyń qaǵyp otyrǵan joq pa?
Jalpy, maqalań tutastaı alǵanda derekke baı. Qazirgi kezde oqýlyqtar jetpeı jatqan mektepterge sabaq bolatyndaı.
Oqýlyq degennen eske túsedi. Óziń Jýrnalıser odaǵyn basqarasyń. Qolynda naqty derekteriń bar shyǵar, osy bizdiń qazaq tilinde shyǵatyn basylymdardyń bári jınalyp bir «Karavannyń» taralymyna jeter me eken?
Sonda qalaı bolady, mektepke oqýlyq jetpese, qalyń jurt gazet-jýrnaldan maqrum qalsa, kitaptyń taralymy bes myń.
Bir kezde taralymy 250.000-ǵa taıaǵan «Juldyzdyń» taralymy kazir tórt myńnan sol-aq assa — halyk, ásirese jas býyn bilimdi qaıdan alady? Radıo, teledıdar bar ǵoı dersiń.
Teledıdarda, qudaıǵa shúkir, kanaldar kóbeıdi. KTK-ny qalamasań, TAŃ bar, TOTEM bar, taǵysyn taǵylar. Biraq onyń bári oryssha ǵoı.
Máskeýdiń qos kanalyn ashyp qal — ol da oryssha. Qazaqshanyń tam-tumy, basqalardyń tamtyǵy — Qazaq TV, HABAR degende ǵana bar.
Jas sábıdiń boıyna ulttyq qasıet anasynyń sútimen, tilimen kiredi. Al onyń kúndiz-túni kórgeni Batystyń baıaǵyda jerigen tastandysy...
Munyń bári aıtylmaı, jazylmaı júrgen joq. Ekeýmiz bir jyldyn tóli edik qoı. Anda-sanda syrymdy, pikirimdi saǵan aıtpaǵanda, kimge aıtamyn... Aıtpaqshy, Malahovtan ne habar?
Sherhan MURTAZA,
12-shilde, 1996 jyl
