Muhammed Múhmın Shahmansýruly (1807-1902) arǵy tegi Qoqan qojalarynan shyqqan, Buqara qalasyndaǵy áıgili Bahaýaddın Naqyshbandı áýlıeniń shákirtterinen dáris alǵan iri dinı qaıratker. Ol shekaranyń sheti, jeldiń ótinde ómir súrgen. QHR Shyńjan, Mońǵolıadaǵy Baıan-Ólgıı qazaqtaryna ıslam dinin taratyp, Altaı qazaqtarynyń musylmandyq jolyna betburys jasaǵan ardaqty tulǵa.
Onyń dinı ǵıbadat qyzmeti san tarapta, júıeli, ıslam iliminiń sharıǵatyna saı tıanaqty da biregeı, josparly, zamanǵa saı ozyq tásildermen, tereń parasatpen, tabandy kúrespen, jergilikti halyqtyń minez-qulqy, turmys-saltymen úılesimdilik taýyp kóregendikpen júzege asqany ańdalady. Muhammed Múhmın Hazirettiń ıslam dinin taratyp ornyqtyrýdaǵy eńbekteri topshylap aıtqanda negizinen tómendegi salalarda kórinis tabady:
- Alǵash ret Aqmeshit, Sarmeshit degen meshitterdi soǵyp, shákirt oqytyp, medrese ashýy;
- Jaılaý qystaý, kúzeýde júrgen kóshpeli eldiń basyn qasıetti juma, dinı túrli meıramdarda turaqty qosyp, álimkóje istep tegin taratyp, sap túzetip, namazǵa uıytýy, osylaısha ıslam dininiń basty sharttaryn oryndaýǵa jaǵdaı týǵyzýy;
- Altaı qazaqtaryn alǵash ret Mekkege qajylyqqa ózi bastap aparyp, qasıetti saparǵa jol salýy. Sol saparda Mekkege kelgen qazaqtarǵa arnap músápirhana saldyrdy degen áńgime de bar;
- Osman ımperıasynyń Sultanyna kezdesip, musylmandardyń bas Haziretinen bata alyp alqanyp, ıslam áleminiń eń shyǵysyndaǵy shep-qorǵan ispetti Altaı qazaqtaryna Muhammed paıǵambardyń (Ol kisige Allanyń salaýaty en sálemi bolsyn) múbárák murty «mýı-múbarakty» arnaıy sandyǵymen tábarakka ákelip, «Mýı-múbarak» úıin soqtyryp, shyǵystaǵy qazaqtardy tabyndyrýy;
- Bedeli dáýirlegen ol «Qazy» dárejesine jetip, qazaq arasyndaǵy sot isine tórelik etip, sharıǵat úkimin bitimge engizip, qara qyldy qaq jarǵan ádilettiligimen musylmanǵa syıly bolýy;
- Musylmandardyń dostyq baılanysyn bekitip, Buqara, Qoqan, Qashqar, Stambýl, Mekke, Medınemen baılanysty jalǵap, óziniń jáne shákirtteriniń, urpaǵynyń bilimin jetildire túsýge jol salýy;
- Jergilikti halyqtyń salty, sharýashylyq bolmysyn dóp basyp, qajettiligin óteý úshin dinmen birge saýda kásibimen de shuǵyldanyp, halyqtyń ál-aýqaty, turmys-tirshiligin arttyrýǵa da kúsh salýy;
- Urpaǵy men shákirtterine rýhanı jolyn jalǵastyrýǵa jeterlik bilim bere bilýi jáne olardyń ata jolyn adal jalǵastyryp, kóbiniń 1928-1937 jyldary Shyńshısaı, Stalın, Choıbalsan náýbatynda sháıit bolýy;
Muhammed Múhmın Shahmansýrulynyń erlikke paparpar osynaý qyzmetine rıza bolǵan halyq qurmettep onyń atyn atamaı «Haziret atań», «Kereı ıshan» dep kúni búginge deıin ulyqtaıdy.
Mekkeden Muhammed Múhmın Haziret ata kıip kelgen kıeli shapan ol kisiniń taǵy bir urpaǵy Mońǵolıa Qobda aımaǵy qazaǵy Ákeı Isauly qajy atamyz úıinde saqtalǵan eken. Sol qasıetti murany atamen kezdesý jasap, aq batasyn ala otyryp, ótken jyly táýelsiz elimizdiń astanasy Nur-Sultan qalasyna óz shańyǵraǵyma ákelýge múmkindik týdy. Muhammed Múhmın Haziret ata bul shapandy Mekkege qajylyqqa barǵanda kıip kelgen, shapandy ol kisiniń urpaǵy Shahhaıym Amby ata tábarakqa alyp, sodan Shyńjannan Mońǵolıanyń Qobda betine qonystanyp ımam bolǵanda kıip júredi de «esergúú» (halyq jaýy) bolyp jalamen ustalǵanda urpaqtarynyń qolynda qalady. Shapandy uqypty, zerdeli ata Ákeı Isauly saqtaǵan eken.
Bul týraly habardy «Mońǵol zaman» (R.Asylbek. Ǵasyrdan asqan shapan// Mońǵol zaman. 2019.12.15. N24) gazetiniń bas redaktory, belgili jýrnalıs baýyrymyz Asylbek Rahatuly oqyrmanǵa jarıa etip bylaı dep jazdy: «Janastyń uly Marhamet jýyqta Qobda aımaǵynda I.Ákeı qajynyń qolyndaǵy Haziret atadan qalǵan tábarak – Muhammed Múhmınniń shapanyn alyp Qazaqstanǵa qaıtar jolynda kezdestik. I.Ákeıdiń anasy Quttyqyzdyń qolynda bolǵan shapan 1951 jyly qaıtys bolǵanda kelini Bıǵaıshanyń qolynda qalǵan kórinedi. Shamasy 150 jylǵa jýyqtaǵan shapan kezinde sapaly matamen tigilip, ishine túıe júni kúsilip, sheberdiń qolynan shyqqany kózge kórinip turdy. Sarǵysh qońyr buldyń jıegi tolyqtaı qyzyl tysty bolyp, shapan deneli, zor adamdiki ekendigi baıqalady. Shapannyń ǵasyrdan asqandyǵy qolǵa ustalǵanda baıqalyp, úlbirep, qatty ustaý, myjǵylaý sıaqty áreketterdi kótermesi belgili...Osylaısha din ustaǵan «Haziret atańnyń shapany» atameken Qazaqstanǵa jol tartty».
Ǵasyrlar asýynan asyp, urpaǵy 1937-1938 jyly túgelge derlik qýǵyn-súrginge ushyrasa da, tar jol, taıǵaq keshýlerde kıe tutyp jasyryn saqtaǵan Haziret atadan qalǵan asyl mura sol babalardyń armany bolǵan ıslam dini gúldengen baıtaq elimizge aman-esen jetti degen habardy jamaǵatqa súıinshilep taratqym keledi.
Marhamet Janasuly Shahhaıymtegi, Nur-Sultan qalasy, Haziret atanyń urpaǵy, jeke kásipker.
