مۇحاممەد ءمۇھمين شاحمانسۋر ۇلى (1807-1902) ارعى تەگى قوقان قوجالارىنان شىققان، بۇقارا قالاسىنداعى ايگىلى باحاۋاددين ناقىشباندي اۋليەنىڭ شاكىرتتەرىنەن ءدارىس العان ءىرى ءدىني قايراتكەر. ول شەكارانىڭ شەتى، جەلدىڭ وتىندە ءومىر سۇرگەن. قحر شىڭجان، موڭعولياداعى بايان-ولگيي قازاقتارىنا يسلام ءدىنىن تاراتىپ، التاي قازاقتارىنىڭ مۇسىلماندىق جولىنا بەتبۇرىس جاساعان ارداقتى تۇلعا.
ونىڭ ءدىني عيبادات قىزمەتى سان تاراپتا، جۇيەلى، يسلام ءىلىمىنىڭ شاريعاتىنا ساي تياناقتى دا بىرەگەي، جوسپارلى، زامانعا ساي وزىق تاسىلدەرمەن، تەرەڭ پاراساتپەن، تاباندى كۇرەسپەن، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مىنەز-قۇلقى، تۇرمىس-سالتىمەن ۇيلەسىمدىلىك تاۋىپ كورەگەندىكپەن جۇزەگە اسقانى اڭدالادى. مۇحاممەد ءمۇھمين حازىرەتتىڭ يسلام ءدىنىن تاراتىپ ورنىقتىرۋداعى ەڭبەكتەرى توپشىلاپ ايتقاندا نەگىزىنەن تومەندەگى سالالاردا كورىنىس تابادى:
- العاش رەت اقمەشىت، سارمەشىت دەگەن مەشىتتەردى سوعىپ، شاكىرت وقىتىپ، مەدرەسە اشۋى؛
- جايلاۋ قىستاۋ، كۇزەۋدە جۇرگەن كوشپەلى ەلدىڭ باسىن قاسيەتتى جۇما، ءدىني ءتۇرلى مەيرامداردا تۇراقتى قوسىپ، الىمكوجە ىستەپ تەگىن تاراتىپ، ساپ تۇزەتىپ، نامازعا ۇيىتۋى، وسىلايشا يسلام ءدىنىنىڭ باستى شارتتارىن ورىنداۋعا جاعداي تۋعىزۋى؛
- التاي قازاقتارىن العاش رەت مەككەگە قاجىلىققا ءوزى باستاپ اپارىپ، قاسيەتتى ساپارعا جول سالۋى. سول ساپاردا مەككەگە كەلگەن قازاقتارعا ارناپ ءمۇساپىرحانا سالدىردى دەگەن اڭگىمە دە بار؛
- وسمان يمپەرياسىنىڭ سۇلتانىنا كەزدەسىپ، مۇسىلمانداردىڭ باس حازىرەتىنەن باتا الىپ القانىپ، يسلام الەمىنىڭ ەڭ شىعىسىنداعى شەپ-قورعان ىسپەتتى التاي قازاقتارىنا مۇحاممەد پايعامباردىڭ (ول كىسىگە اللانىڭ سالاۋاتى ەن سالەمى بولسىن) مۇباراك مۇرتى «مۋي-مۇباراكتى» ارنايى ساندىعىمەن تاباراككا اكەلىپ، «مۋي-مۇباراك» ءۇيىن سوقتىرىپ، شىعىستاعى قازاقتاردى تابىندىرۋى؛
- بەدەلى داۋىرلەگەن ول «قازى» دارەجەسىنە جەتىپ، قازاق اراسىنداعى سوت ىسىنە تورەلىك ەتىپ، شاريعات ۇكىمىن بىتىمگە ەنگىزىپ، قارا قىلدى قاق جارعان ادىلەتتىلىگىمەن مۇسىلمانعا سىيلى بولۋى؛
- مۇسىلمانداردىڭ دوستىق بايلانىسىن بەكىتىپ، بۇقارا، قوقان، قاشقار، ستامبۋل، مەككە، مەدينەمەن بايلانىستى جالعاپ، ءوزىنىڭ جانە شاكىرتتەرىنىڭ، ۇرپاعىنىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرە تۇسۋگە جول سالۋى؛
- جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سالتى، شارۋاشىلىق بولمىسىن ءدوپ باسىپ، قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن دىنمەن بىرگە ساۋدا كاسىبىمەن دە شۇعىلدانىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، تۇرمىس-تىرشىلىگىن ارتتىرۋعا دا كۇش سالۋى؛
- ۇرپاعى مەن شاكىرتتەرىنە رۋحاني جولىن جالعاستىرۋعا جەتەرلىك ءبىلىم بەرە ءبىلۋى جانە ولاردىڭ اتا جولىن ادال جالعاستىرىپ، كوبىنىڭ 1928-1937 جىلدارى شىڭشيساي، ستالين، چويبالسان ءناۋباتىندا ءشايىت بولۋى؛
مۇحاممەد ءمۇھمين شاحمانسۋر ۇلىنىڭ ەرلىككە پاپارپار وسىناۋ قىزمەتىنە ريزا بولعان حالىق قۇرمەتتەپ ونىڭ اتىن اتاماي «حازىرەت اتاڭ»، «كەرەي يشان» دەپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلىقتايدى.
مەككەدەن مۇحاممەد ءمۇھمين حازىرەت اتا كيىپ كەلگەن كيەلى شاپان ول كىسىنىڭ تاعى ءبىر ۇرپاعى موڭعوليا قوبدا ايماعى قازاعى اكەي يسا ۇلى قاجى اتامىز ۇيىندە ساقتالعان ەكەن. سول قاسيەتتى مۇرانى اتامەن كەزدەسۋ جاساپ، اق باتاسىن الا وتىرىپ، وتكەن جىلى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ استاناسى نۇر-سۇلتان قالاسىنا ءوز شاڭىعراعىما اكەلۋگە مۇمكىندىك تۋدى. مۇحاممەد ءمۇھمين حازىرەت اتا بۇل شاپاندى مەككەگە قاجىلىققا بارعاندا كيىپ كەلگەن، شاپاندى ول كىسىنىڭ ۇرپاعى شاھحايىم امبى اتا تاباراكقا الىپ، سودان شىڭجاننان موڭعوليانىڭ قوبدا بەتىنە قونىستانىپ يمام بولعاندا كيىپ جۇرەدى دە «ەسەرگۇۇ» (حالىق جاۋى) بولىپ جالامەن ۇستالعاندا ۇرپاقتارىنىڭ قولىندا قالادى. شاپاندى ۇقىپتى، زەردەلى اتا اكەي يسا ۇلى ساقتاعان ەكەن.
بۇل تۋرالى حاباردى «موڭعول زامان» (ر.اسىلبەك. عاسىردان اسقان شاپان// موڭعول زامان. 2019.12.15. N24) گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، بەلگىلى جۋرناليست باۋىرىمىز اسىلبەك راحات ۇلى وقىرمانعا جاريا ەتىپ بىلاي دەپ جازدى: «جاناستىڭ ۇلى مارحامەت جۋىقتا قوبدا ايماعىندا ي.اكەي قاجىنىڭ قولىنداعى حازىرەت اتادان قالعان تاباراك – مۇحاممەد ءمۇھميننىڭ شاپانىن الىپ قازاقستانعا قايتار جولىندا كەزدەستىك. ي.اكەيدىڭ اناسى قۇتتىقىزدىڭ قولىندا بولعان شاپان 1951 جىلى قايتىس بولعاندا كەلىنى بيعايشانىڭ قولىندا قالعان كورىنەدى. شاماسى 150 جىلعا جۋىقتاعان شاپان كەزىندە ساپالى ماتامەن تىگىلىپ، ىشىنە تۇيە ءجۇنى كۇسىلىپ، شەبەردىڭ قولىنان شىققانى كوزگە كورىنىپ تۇردى. سارعىش قوڭىر بۇلدىڭ جيەگى تولىقتاي قىزىل تىستى بولىپ، شاپان دەنەلى، زور ادامدىكى ەكەندىگى بايقالادى. شاپاننىڭ عاسىردان اسقاندىعى قولعا ۇستالعاندا بايقالىپ، ۇلبىرەپ، قاتتى ۇستاۋ، مىجعىلاۋ سياقتى ارەكەتتەردى كوتەرمەسى بەلگىلى...وسىلايشا ءدىن ۇستاعان «حازىرەت اتاڭنىڭ شاپانى» اتامەكەن قازاقستانعا جول تارتتى».
عاسىرلار اسۋىنان اسىپ، ۇرپاعى 1937-1938 جىلى تۇگەلگە دەرلىك قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراسا دا، تار جول، تايعاق كەشۋلەردە كيە تۇتىپ جاسىرىن ساقتاعان حازىرەت اتادان قالعان اسىل مۇرا سول بابالاردىڭ ارمانى بولعان يسلام ءدىنى گۇلدەنگەن بايتاق ەلىمىزگە امان-ەسەن جەتتى دەگەن حاباردى جاماعاتقا سۇيىنشىلەپ تاراتقىم كەلەدى.
مارحامەت جاناس ۇلى شاھحايىمتەگى، نۇر-سۇلتان قالاسى، حازىرەت اتانىڭ ۇرپاعى، جەكە كاسىپكەر.
