Bıyl, 17-18 qyrkúıekte, beıbitshilik pen kelisimniń ordasy – Astana qalasynda Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń VIII Sezi ótedi. Bul jahandyq deńgeıdegi mańyzdy basqosý qazirgi qaqtyǵystarǵa toly kúrdeli álemde konfesıaaralyq jáne órkenıetaralyq dıalogty nyǵaıtýda, ózara túsinistik pen qurmetti arttyrýda erekshe mánge ıe.
Elimizdiń osyndaı aýqymdy Sezge turaqty túrde alań usynyp kelýi tegin emes. Bul bizdiń qazaq dalasynyń san ǵasyrlyq taǵylymymen, tereńnen tamyr tartqan biregeı bolmysymen astasyp jatyr. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń VII Seziniń ashylý saltanatynda sóılegen sózinde: «Qazaq jeri ǵasyrlar boıy Batys pen Shyǵystyń arasyndaǵy kópir bolyp keledi. Uly dala tórinde nebir alyp kóshpeli ımperıalar ómir súrgen. Dinı ustamdylyq – olardyń bárine ortaq sıpat» dep atap ótken edi. Rasynda da, Qazaqstan Respýblıkasy – barlyq álemdik dinder toǵysqan qasıetti mekenge aınalyp otyr.
Tarıh synap, náýbet jaılaǵan kezeńderde – dúnıeniń tórt buryshynan taǵdyr aıdap, túrli etnostar men din ókilderi bizdiń darhan dalamyzdan pana izdegen shaqtarda – biz óz úıimizdiń esigin aıqara ashyp, barymyzdy: jutym sýymyzdy, bir túıir nanymyzdy, sońǵy shapanymyzdy bólistik. Ulan-ǵaıyr qazaq dalasy, Saryarqa tósi ár alýan taǵdyr ıelerine meken boldy.
Bul tek qarapaıym meıirimdilik qana emes edi. Bul – adamdy ardaqtaýdyń, tirshilikti qasterleýdiń, teńdesi joq baýyrmaldyqtyń aıqyn kórinisi bolatyn. Halqymyzdyń «Qonaqpen erip dáýlet kiredi» nemese «Qonaǵyńdy Qudaıdaı kút» syndy maǵynasy tereń maqal-mátelderi osy darhan qonaqjaılyqtyń, baýyryna basýdyń tereńde jatqan taǵylymyn ańǵartady.
Bul – jalań dástúr emes, bul – bizdiń ulttyq jadymyzdyń ózegi, qanymyzǵa sińgen qasıetti qundylyq.
Osy erekshe tarıhı sabaqtastyq Qazaqstan halqynyń boıyndaǵy parasattylyq pen ómirge degen asqaq rýhty qalyptastyrdy. Biz ózge konfesıa ókilderimen bir shańyraq astynda tatý-tátti, beıbit ǵumyr keshýdiń úlgisin kórsetip, túrli ádet-ǵuryptardyń, nanym-senimderdiń birlikte ómir súrýiniń shynaıy múmkin ekenin dáleldedik. Bul – biz úshin kıeli uǵymǵa aınalyp, ulttyq biregeıligimizdi baıytqan, baǵa jetpes rýhanı jáne mádenı qazynaǵa aınaldy. Uly Abaı atamyzdyń «Adamzattyń bárin súı, baýyrym dep» degen dana sózi birliktiń, baýyrmaldyqtyń tereń tamyryn kórsetedi.
Bizdiń darhan qonaqjaılyǵymyz ben ózgelerdi qabyldaı bilý qasıetimizdiń, ózge mádenıetterden úırenýge degen ashyqtyǵymyzdyń arqasynda, Qazaqstan búginde álem moıyndaǵan, kópetnosty jáne kópkonfessıaly, turaqty damý jolyndaǵy irgeli memleketke aınaldy. Bul – bizdiń eldigimizdiń beriktiginiń, álem aldyndaǵy aıryqsha bolmysymyzdyń nyshany.
Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri Sezi qazaqstandyq tájirıbeni jahandyq deńgeıde pash etetin, din lıderleri arasyndaǵy tikeleı dıalog arqyly túsinbeýshilikterdiń aldyn alyp, qaqtyǵystardy boldyrmaýǵa umtylatyn jáne beıbitshilik mádenıetin ilgerletýge baǵyttalǵan biregeı alań.
Qazirgi kúrdeli kezeńde dinbasylardyń bir ústel basynda jınalýynyń aıryqsha mańyzdy ekenin atap ótken Prezıdent: «Olar kez-kelgen másele boıynsha ortaq oıǵa kelip, til tabysýǵa bolatynyn búkil álemge pash etýde. Menińshe, Sıeziń eń basty mısıasy da, ereksheligi de – osy» dep atap ótti.
Sıez dinbasylarǵa qazirgi zamannyń syn-qaterlerin (ekstremızm, terorızm, áleýmettik teńsizdik, ekologıalyq máseleler) dinı turǵydan talqylaýǵa jáne olarǵa ortaq rýhanı jaýaptar izdeýge múmkindik beredi.
VII Sıeziń qurmetti qonaǵy, Vatıkan jáne Katolık shirkeýiniń basshysy Rım Papasy Fransısk Sıeziń mańyzdylyǵyn aıqyndaı túsip: «Qazaqstan taǵy da bir-birinen qashyqtyqta júrgender arasyndaǵy kezdesý orny bolsyn. Onyń arqasynda kezdesýdiń jańa joly ashylsyn, onyń negizinde adamı qatynastar jatyr: qurmet, dıalogtaǵy shynaıylyq, ár adamnyń sheksiz qadir-qasıeti, yntymaqtastyq. Bizdi beıbitshilikke aparatyn baýyrlastyqtyń jańa joly» dep joǵary baǵa bergen edi.
Ókinishke oraı, jaqynda Rım Papasy Fransısk dúnıeden ótti. Endi katolık dininiń lıderi bolyp, Robert Fransıs Prevosta saılandy. Ol Lev – XIV degen atpen tarıhı mısıasyn bastady.
Jańa saılanǵan Rım papasy da Qazaqstanda ótetin Álemdik dástúrli dinder jahandyq sezine keledi dep úmittenemin.
Mysyrdyń Ál-Ázhardyń Joǵary Imamy sheıh Ahmad at-Taıeb te Sıeziń mańyzdylyǵyn atap ótip: «Biz Alla Taǵaladan bul forýmnyń naýqastyń aýrýy men azabyn toqtata alatyn emge úmittenetini sıaqty búginde beıbitshilikke muqtaj álemde adamzattyń baýyrlastyǵy men birge ómir súrýine jańa eleýli úles qosýyn suraımyz» degen bolatyn. Bul joǵary mártebeli tulǵalardyń qatysýy men olardyń jyly lebizderi Sıeziń jahandyq deńgeıdegi bedeli men mańyzdylyǵyn asha túsedi.
Bıyl Sıez aıasynda Jas dinı lıderlerdiń İİ Forýmy ótedi. Ótken jyly bastaý alǵan osy ıgi bastama bolashaq býynnyń dıalog mádenıetin boıyna sińirip, beıbitshilik pen kelisim jolyndaǵy estafetany qabyldaýy úshin mańyzdy alań bolyp otyr. Bul jastardyń boıynda ózara qurmet, ashyqtyq jáne alýan túrlilikti qabyldaı bilý rýhyn qalypastyrady.
Jaqynda Astanada Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń XXXIV sesıasy ótken bolatyn. Onda Memleket Basshysy jahandy torlaǵan kóptegen ekonomıkalyq, ekologıalyq sondaı-aq, senim daǵdarysy oryn alyp otyrǵanyna nazar aýdardy.
Álemde ornyqqan san-qaterlerdi soǵyspen emes, halyqaralyq yqpaldastyqpen, ózara dıalog arqyly sheshýdiń mańyzy zor ekenin Prezıdent atap ótti.
Osydan bir jyl buryn Astanada joǵaryda aıtylǵan Sıeziń izgilik elshileri saılanǵan edi. Olar álemdik dıalogtyń adamgershilik ıdeıalaryn ornyqtyratyn yntymaqtastyqtyń kilti bola alady dep kútilýde.
Memleket Basshysy ár úsh jyl saıyn ótetin Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń Sezin kúrdeli, kúrmeýi qıyn máselelerdi dıplomatıa áleýetin paıdalaný arqyly, qaqtyǵystar men soǵystardyń aldyn alýǵa bolatynyna erekshe mán berip keledi.
Árıne, Sıezi daıyndaý, ótkizý kóp uıymdastyrýshylyq jumysty talap etedi. Kún tártibiniń ózektiligin aıqyndaıdy, baǵyt-baǵdarlardy belgileıdi. Bul rette, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń Tóraǵasy – Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary Sezi Hatshylyǵynyń Basshysy M.S. Áshimbaevtiń tikeleı jetekshiligimen mańyzdy máseleler ekshelip, uıymdastyrý jumystary oıdaǵydaı júrgizilip jatyr.
Osy máselede Respýblıka Úkimeti, Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi, Syrtqy ister mınıstrligi, Astana qalasynyń ákimdigi taǵy da basqa quzyrly memlekettik organdar da óz jumystaryn aldyn ala josparlanǵan sharalar negizinde atqarý ústinde.
Atalǵan is sharaǵa daıyndyq jumystary barysynda, jaqynda Saýd Arabısynda QR Parlamenti Senatynyń tóraǵasy M.S. Áshimbaevtyń qatysýymen «Din lıderleri ádiletti jáne qaýipsiz álem úshin» atty dóńgelek ústel jumysy ótti. Onda:
- Biz qazirgi syn-qaterlerdiń, eń aldymen, ýshyǵa túsken geosaıası shıelenistiń saldaryn eńserý jolynda kúsh-jigerimizdi biriktirý úshin qasıetti jerde jınalyp otyrmyz. Búginde Taıaý Shyǵysta, Palestınada, Gazada qıyn jaǵdaı qalyptasyp, beıbit turǵyndar zardap shegýde. Bul máselede qantógisti dereý toqtatyp, saıası dıalogty jandandyrý qajet. Atalǵan proseste Dúnıejúzilik ıslam lıgasy mańyzdy ról atqarady. Sondaı-aq dinge, násilge jáne senimge qatysty kemsitýshiliktiń barlyq túrin aıyptaıtyn Mekke deklarasıasynyń mańyzy men máni zor. Qujat álem jurtyn tózbeýshilik pen jekkórýshilikke qarsy birlesip áreket etýge úndeıdi. Sondyqtan bul Deklarasıany bárimiz Saýd Arabıasy men Dúnıejúzilik ıslam lıgasynyń jahandyq beıbitshilikti nyǵaıtýǵa qosqan úlken úlesi dep qabyldaımyz», – dedi Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary Sezi Hatshylyǵynyń Basshysy.
Dóńgelek ústelge qatysýshylar M.S. Áshimbaev myrzanyń Qazaqstan Respýblıkasy Memleket Basshysy Q.K.Toqaevtyń beıbitshilikke shaqyratyn jańa jahandyq qozǵalys qurý týraly bastama kótergenin ortaǵa saldy. Bul – dóńgelek ústelge qatysýshylar tarapynan qoldaý tapqany Buqaralyq aqparat quraldary arqyly álemge taratyldy.
Dóńgelek ústel barysynda birqatar ózekti máseleler kóterildi. Olardy ishinde, Dúnıejúzilik Islam lıgasy men Qazaqstanda jumys isteıtin Halyqaralyq konfesıalardyń jáne dinaralyq dıalog ortalyǵy arasynda ózara túsinistik týraly Memorandýmǵa qol qoıyldy.
Sonymen qatar, Astanada Muhammed Paıǵambardyń ómirine qatysty Halyqaralyq kórme ótkizý, ıslam órkenıetine arnalǵan murajaı salý máseleleri de kóterildi.
Dúnıejúzilik Islam lıgasy Bas hatshysynyń orynbasary Abdýlrahman ben Abdýlla Ál-Zaıd óz sózinde jahandyq dinaralyq dıalogty jan-jaqty júrgizý barysyndaǵy Qazaqstan tarapynan atqarylyp jatqan bastamalarǵa joǵary baǵa berdi.
Qandaı zamanda ómir súrsek te, bir-birimizdi tereń túsiný, ózara qurmet tanytý jáne jan dúnıemizben qabyldaı bilý – bul bizdiń eń úlken rýhanı qazynamyz. Bul qazynany kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý jáne ony keler urpaqqa mıras qylyp qaldyrý – búgingi din kóshbasshylarynyń qasıetti mısıasy.
Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri Sezi osy mısıany júzege asyrýdaǵy mańyzdy qadam bolyp qala beredi.
Aldaǵy Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń VIII Sıez jumysy nátıjeli bolyp, onyń sheshimderi men talqylaýlary jahandyq beıbitshilik pen kelisim jolyndaǵy ıgi isterge berik negiz bolady dep kámil senemiz.
Astana – dıalog alańy retinde óz mısıasyn jalǵastyra bermek.
Marat QALIJANOV, Konfesıaaralyq jáne dinaralyq dıalogtyń halyqaralyq ortalyǵy Basqarma tóraǵasy m.a.
