بيىل، 17-18 قىركۇيەكتە، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ ورداسى – استانا قالاسىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VIII سەزى وتەدى. بۇل جاھاندىق دەڭگەيدەگى ماڭىزدى باسقوسۋ قازىرگى قاقتىعىستارعا تولى كۇردەلى الەمدە كونفەسسياارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگتى نىعايتۋدا، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن قۇرمەتتى ارتتىرۋدا ەرەكشە مانگە يە.
ەلىمىزدىڭ وسىنداي اۋقىمدى سەزگە تۇراقتى تۇردە الاڭ ۇسىنىپ كەلۋى تەگىن ەمەس. بۇل ءبىزدىڭ قازاق دالاسىنىڭ سان عاسىرلىق تاعىلىمىمەن، تەرەڭنەن تامىر تارتقان بىرەگەي بولمىسىمەن استاسىپ جاتىر. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VII سەزىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا سويلەگەن سوزىندە: «قازاق جەرى عاسىرلار بويى باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىنداعى كوپىر بولىپ كەلەدى. ۇلى دالا تورىندە نەبىر الىپ كوشپەلى يمپەريالار ءومىر سۇرگەن. ءدىني ۇستامدىلىق – ولاردىڭ بارىنە ورتاق سيپات» دەپ اتاپ وتكەن ەدى. راسىندا دا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى – بارلىق الەمدىك دىندەر توعىسقان قاسيەتتى مەكەنگە اينالىپ وتىر.
تاريح سىناپ، ناۋبەت جايلاعان كەزەڭدەردە – دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان تاعدىر ايداپ، ءتۇرلى ەتنوستار مەن ءدىن وكىلدەرى ءبىزدىڭ دارحان دالامىزدان پانا ىزدەگەن شاقتاردا – ءبىز ءوز ءۇيىمىزدىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ، بارىمىزدى: جۇتىم سۋىمىزدى، ءبىر ءتۇيىر نانىمىزدى، سوڭعى شاپانىمىزدى بولىستىك. ۇلان-عايىر قازاق دالاسى، سارىارقا ءتوسى ءار الۋان تاعدىر يەلەرىنە مەكەن بولدى.
بۇل تەك قاراپايىم مەيىرىمدىلىك قانا ەمەس ەدى. بۇل – ادامدى ارداقتاۋدىڭ، تىرشىلىكتى قاستەرلەۋدىڭ، تەڭدەسى جوق باۋىرمالدىقتىڭ ايقىن كورىنىسى بولاتىن. حالقىمىزدىڭ «قوناقپەن ەرىپ داۋلەت كىرەدى» نەمەسە «قوناعىڭدى قۇدايداي كۇت» سىندى ماعىناسى تەرەڭ ماقال-ماتەلدەرى وسى دارحان قوناقجايلىقتىڭ، باۋىرىنا باسۋدىڭ تەرەڭدە جاتقان تاعىلىمىن اڭعارتادى.
بۇل – جالاڭ ءداستۇر ەمەس، بۇل – ءبىزدىڭ ۇلتتىق جادىمىزدىڭ وزەگى، قانىمىزعا سىڭگەن قاسيەتتى قۇندىلىق.
وسى ەرەكشە تاريحي ساباقتاستىق قازاقستان حالقىنىڭ بويىنداعى پاراساتتىلىق پەن ومىرگە دەگەن اسقاق رۋحتى قالىپتاستىردى. ءبىز وزگە كونفەسسيا وكىلدەرىمەن ءبىر شاڭىراق استىندا ءتاتۋ-تاتتى، بەيبىت عۇمىر كەشۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ، ءتۇرلى ادەت-عۇرىپتاردىڭ، نانىم-سەنىمدەردىڭ بىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋىنىڭ شىنايى مۇمكىن ەكەنىن دالەلدەدىك. بۇل – ءبىز ءۇشىن كيەلى ۇعىمعا اينالىپ، ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى بايىتقان، باعا جەتپەس رۋحاني جانە مادەني قازىناعا اينالدى. ۇلى اباي اتامىزدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋىرىم دەپ» دەگەن دانا ءسوزى بىرلىكتىڭ، باۋىرمالدىقتىڭ تەرەڭ تامىرىن كورسەتەدى.
ءبىزدىڭ دارحان قوناقجايلىعىمىز بەن وزگەلەردى قابىلداي ءبىلۋ قاسيەتىمىزدىڭ، وزگە مادەنيەتتەردەن ۇيرەنۋگە دەگەن اشىقتىعىمىزدىڭ ارقاسىندا، قازاقستان بۇگىندە الەم مويىنداعان، كوپەتنوستى جانە كوپكونفەسسيالى، تۇراقتى دامۋ جولىنداعى ىرگەلى مەملەكەتكە اينالدى. بۇل – ءبىزدىڭ ەلدىگىمىزدىڭ بەرىكتىگىنىڭ، الەم الدىنداعى ايرىقشا بولمىسىمىزدىڭ نىشانى.
الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى قازاقستاندىق تاجىريبەنى جاھاندىق دەڭگەيدە پاش ەتەتىن، ءدىن ليدەرلەرى اراسىنداعى تىكەلەي ديالوگ ارقىلى تۇسىنبەۋشىلىكتەردىڭ الدىن الىپ، قاقتىعىستاردى بولدىرماۋعا ۇمتىلاتىن جانە بەيبىتشىلىك مادەنيەتىن ىلگەرلەتۋگە باعىتتالعان بىرەگەي الاڭ.
قازىرگى كۇردەلى كەزەڭدە ءدىنباسىلاردىڭ ءبىر ۇستەل باسىندا جينالۋىنىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ وتكەن پرەزيدەنت: «ولار كەز-كەلگەن ماسەلە بويىنشا ورتاق ويعا كەلىپ، ءتىل تابىسۋعا بولاتىنىن بۇكىل الەمگە پاش ەتۋدە. مەنىڭشە، سەزدىڭ ەڭ باستى ميسسياسى دا، ەرەكشەلىگى دە – وسى» دەپ اتاپ ءوتتى.
سەزد ءدىنباسىلارعا قازىرگى زاماننىڭ سىن-قاتەرلەرىن (ەكسترەميزم، تەرروريزم، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، ەكولوگيالىق ماسەلەلەر) ءدىني تۇرعىدان تالقىلاۋعا جانە ولارعا ورتاق رۋحاني جاۋاپتار ىزدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
VII سەزدىڭ قۇرمەتتى قوناعى، ۆاتيكان جانە كاتوليك شىركەۋىنىڭ باسشىسى ريم پاپاسى فرانسيسك سەزدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىنداي ءتۇسىپ: «قازاقستان تاعى دا بىر-بىرىنەن قاشىقتىقتا جۇرگەندەر اراسىنداعى كەزدەسۋ ورنى بولسىن. ونىڭ ارقاسىندا كەزدەسۋدىڭ جاڭا جولى اشىلسىن، ونىڭ نەگىزىندە ادامي قاتىناستار جاتىر: قۇرمەت، ديالوگتاعى شىنايىلىق، ءار ادامنىڭ شەكسىز قادىر-قاسيەتى، ىنتىماقتاستىق. ءبىزدى بەيبىتشىلىككە اپاراتىن باۋىرلاستىقتىڭ جاڭا جولى» دەپ جوعارى باعا بەرگەن ەدى.
وكىنىشكە وراي، جاقىندا ريم پاپاسى فرانسيسك دۇنيەدەن ءوتتى. ەندى كاتوليك ءدىنىنىڭ ليدەرى بولىپ، روبەرت فرانسيس پريەۆوستا سايلاندى. ول ليەۆ – XIV دەگەن اتپەن تاريحي ميسسياسىن باستادى.
جاڭا سايلانعان ريم پاپاسى دا قازاقستاندا وتەتىن الەمدىك ءداستۇرلى دىندەر جاھاندىق سەزىنە كەلەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
مىسىردىڭ ءال-ازھاردىڭ جوعارى يمامى شەيح احماد ات-تايەب تە سەزدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتىپ: «ءبىز اللا تاعالادان بۇل فورۋمنىڭ ناۋقاستىڭ اۋرۋى مەن ازابىن توقتاتا الاتىن ەمگە ۇمىتتەنەتىنى سياقتى بۇگىندە بەيبىتشىلىككە مۇقتاج الەمدە ادامزاتتىڭ باۋىرلاستىعى مەن بىرگە ءومىر سۇرۋىنە جاڭا ەلەۋلى ۇلەس قوسۋىن سۇرايمىز» دەگەن بولاتىن. بۇل جوعارى مارتەبەلى تۇلعالاردىڭ قاتىسۋى مەن ولاردىڭ جىلى لەبىزدەرى سەزدىڭ جاھاندىق دەڭگەيدەگى بەدەلى مەن ماڭىزدىلىعىن اشا تۇسەدى.
بيىل سەزد اياسىندا جاس ءدىني ليدەرلەردىڭ ءىى فورۋمى وتەدى. وتكەن جىلى باستاۋ العان وسى يگى باستاما بولاشاق بۋىننىڭ ديالوگ مادەنيەتىن بويىنا ءسىڭىرىپ، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم جولىنداعى ەستافەتانى قابىلداۋى ءۇشىن ماڭىزدى الاڭ بولىپ وتىر. بۇل جاستاردىڭ بويىندا ءوزارا قۇرمەت، اشىقتىق جانە الۋان تۇرلىلىكتى قابىلداي ءبىلۋ رۋحىن قالىپاستىرادى.
جاقىندا استانادا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXIV سەسسياسى وتكەن بولاتىن. وندا مەملەكەت باسشىسى جاھاندى تورلاعان كوپتەگەن ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق سونداي-اق، سەنىم داعدارىسى ورىن الىپ وتىرعانىنا نازار اۋداردى.
الەمدە ورنىققان سان-قاتەرلەردى سوعىسپەن ەمەس، حالىقارالىق ىقپالداستىقپەن، ءوزارا ديالوگ ارقىلى شەشۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن پرەزيدەنت اتاپ ءوتتى.
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن استانادا جوعارىدا ايتىلعان سەزدىڭ ىزگىلىك ەلشىلەرى سايلانعان ەدى. ولار الەمدىك ديالوگتىڭ ادامگەرشىلىك يدەيالارىن ورنىقتىراتىن ىنتىماقتاستىقتىڭ كىلتى بولا الادى دەپ كۇتىلۋدە.
مەملەكەت باسشىسى ءار ءۇش جىل سايىن وتەتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىن كۇردەلى، كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەردى ديپلوماتيا الەۋەتىن پايدالانۋ ارقىلى، قاقتىعىستار مەن سوعىستاردىڭ الدىن الۋعا بولاتىنىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى.
ارينە، سەزدى دايىنداۋ، وتكىزۋ كوپ ۇيىمداستىرۋشىلىق جۇمىستى تالاپ ەتەدى. كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەكتىلىگىن ايقىندايدى، باعىت-باعدارلاردى بەلگىلەيدى. بۇل رەتتە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى – الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى حاتشىلىعىنىڭ باسشىسى م.س. اشىمبايەۆتىڭ تىكەلەي جەتەكشىلىگىمەن ماڭىزدى ماسەلەلەر ەكشەلىپ، ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى ويداعىداي جۇرگىزىلىپ جاتىر.
وسى ماسەلەدە رەسپۋبليكا ۇكىمەتى، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى تاعى دا باسقا قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندار دا ءوز جۇمىستارىن الدىن الا جوسپارلانعان شارالار نەگىزىندە اتقارۋ ۇستىندە.
اتالعان ءىس شاراعا دايىندىق جۇمىستارى بارىسىندا، جاقىندا ساۋد ارابيسىندا ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى م.س. اشىمبايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن «ءدىن ليدەرلەرى ادىلەتتى جانە ءقاۋىپسىز الەم ءۇشىن» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسى ءوتتى. وندا:
- ءبىز قازىرگى سىن-قاتەرلەردىڭ، ەڭ الدىمەن، ۋشىعا تۇسكەن گەوساياسي شيەلەنىستىڭ سالدارىن ەڭسەرۋ جولىندا كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرۋ ءۇشىن قاسيەتتى جەردە جينالىپ وتىرمىز. بۇگىندە تاياۋ شىعىستا، پالەستينادا، گازادا قيىن جاعداي قالىپتاسىپ، بەيبىت تۇرعىندار زارداپ شەگۋدە. بۇل ماسەلەدە قانتوگىستى دەرەۋ توقتاتىپ، ساياسي ديالوگتى جانداندىرۋ قاجەت. اتالعان پروسەستە دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سونداي-اق دىنگە، ناسىلگە جانە سەنىمگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق ءتۇرىن ايىپتايتىن مەككە دەكلاراسياسىنىڭ ماڭىزى مەن ءمانى زور. قۇجات الەم جۇرتىن توزبەۋشىلىك پەن جەككورۋشىلىككە قارسى بىرلەسىپ ارەكەت ەتۋگە ۇندەيدى. سوندىقتان بۇل دەكلاراسيانى ءبارىمىز ساۋد ارابياسى مەن دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسىنىڭ جاھاندىق بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋعا قوسقان ۇلكەن ۇلەسى دەپ قابىلدايمىز»، – دەدى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى حاتشىلىعىنىڭ باسشىسى.
دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلار م.س. اشىمبايەۆ مىرزانىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەت باسشىسى ق.ك.توقايەۆتىڭ بەيبىتشىلىككە شاقىراتىن جاڭا جاھاندىق قوزعالىس قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەنىن ورتاعا سالدى. بۇل – دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلار تاراپىنان قولداۋ تاپقانى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى الەمگە تاراتىلدى.
دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ولاردى ىشىندە، دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسى مەن قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن حالىقارالىق كونفەسسيالاردىڭ جانە ءدىنارالىق ديالوگ ورتالىعى اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
سونىمەن قاتار، استانادا مۇحاممەد پايعامباردىڭ ومىرىنە قاتىستى حالىقارالىق كورمە وتكىزۋ، يسلام وركەنيەتىنە ارنالعان مۇراجاي سالۋ ماسەلەلەرى دە كوتەرىلدى.
دۇنيەجۇزىلىك يسلام ليگاسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى ابدۋلراحمان بەن ابدۋللا ءال-زايد ءوز سوزىندە جاھاندىق ءدىنارالىق ديالوگتى جان-جاقتى جۇرگىزۋ بارىسىنداعى قازاقستان تاراپىنان اتقارىلىپ جاتقان باستامالارعا جوعارى باعا بەردى.
قانداي زاماندا ءومىر سۇرسەك تە، ءبىر-بىرىمىزدى تەرەڭ ءتۇسىنۋ، ءوزارا قۇرمەت تانىتۋ جانە جان دۇنيەمىزبەن قابىلداي ءبىلۋ – بۇل ءبىزدىڭ ەڭ ۇلكەن رۋحاني قازىنامىز. بۇل قازىنانى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ جانە ونى كەلەر ۇرپاققا ميراس قىلىپ قالدىرۋ – بۇگىنگى ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ قاسيەتتى ميسسياسى.
الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزى وسى ميسسيانى جۇزەگە اسىرۋداعى ماڭىزدى قادام بولىپ قالا بەرەدى.
الداعى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ VIII سەزد جۇمىسى ناتيجەلى بولىپ، ونىڭ شەشىمدەرى مەن تالقىلاۋلارى جاھاندىق بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم جولىنداعى يگى ىستەرگە بەرىك نەگىز بولادى دەپ كامىل سەنەمىز.
استانا – ديالوگ الاڭى رەتىندە ءوز ميسسياسىن جالعاستىرا بەرمەك.
مارات قاليجانوۆ، كونفەسسياارالىق جانە ءدىنارالىق ديالوگتىڭ حالىقارالىق ورتالىعى باسقارما ءتوراعاسى م.ا.
