Ótken demalys kúnderi búkil adamzattyń shashyn tik turǵyzǵan oqıǵa oryn aldy. 22 maýsymda AQSH-tyń áýe áskerı kúshteri Irannyń úsh ıadrolyq nysanyn bombalap tastady. Túsinesizder me, jazyq dala nemese taý-tasty emes, ıadrolyq nysandardy. Búkil álem ishten tyndy. Aýaǵa radıasıa tarap jatyr ma? Úshinshi dúnıejúzilik soǵys bastalyp ketti me? Osy eki suraqtyń jaýabyn bile almaı, demalys kúnderi jurt sharq urdy. "Jaman aıtpaı, jaqsy joq" demekshi, negizi, Germanıanyń Keńes Odaǵyna aıtpastan, tutqıyldan shabýyly naq osy 22 maýsymǵa tuspa tus keledi eken, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sonymen osy demalys kúnderi Taıaý Shyǵysta ne boldy? Negizinen, AQSH Iranǵa ıadrolyq baǵdarlama boıynsha kelissózder talqysyna eki apta ýaqyt bergen. Sondyqtan Iran AQSH tarapynan soqqyny kútken joq. Degenmen Izraılmen shıelenistiń kúsheıýi Tegerandy 21 maýsymda keshke Islam yntymaqtastyǵy uıymy (IYU) Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń arnaıy otyrysyn ótkizýine májbúr etti. Óıtkeni osy kúni Izraıldiń Qorǵanys armıasy (SAHAL) Irannyń zymyran ınfraqurylymyna birqatar soqqy jasaǵan. Jalpy, 13 maýsymnan beri jalǵasyp jatqan kezek-kezek atys-shabys barysynda Iranda 220 adam qaza taýyp, 2,8 myńy zardap shekken. Al Izraıl 20 adam opat bolyp, 1,2 myńy jaralanǵanyn habarlaǵan. Iaǵnı, kún ótken saıyn adam shyǵyndary artýda. Bul jıyn jabyq formatta ótti.
Iran SİM basshysy Abbas Aragchı jınalǵan qaýym aldynda ashyna sóıledi:
"Nege bizdi atqylaı beredi? Mine, 20 jyl boldy, biz baıytyp jatqan ýran tek beıbit maqsattarǵa arnalǵanyn dáleldeýmen kelemiz. Tipti, arnaıy sóz berip, kelissózge de qol qoıdyq. Búkil álem bizdi quttyqtady. Biraq bul kelissózden AQSH ózi shyǵyp ketti. Odan keıin biz jańa kelissózge kelýge tyrystyq. Biraq olar onyń ornyna bizge shabýyldaýdy jón dep tapty. Basynda, Izraıldy paıdalandy, endi ashyqtan ashyq ózderi doq kórsetýde".
IYU-ǵa múshe elderdiń barlyǵy óz kózqarastaryn bildirdi. Sonyń ishinde Qazaqstan da. QR Syrtqy ister mınıstri óz sózinde Irannyń aınalasyndaǵy jaǵdaıdy deeskalasıalaýdyń mańyzdylyǵyna nazar aýdaryp, Gaza sektoryna azyq-túlik pen dári-dármek jetkizý úshin gýmanıtarlyq dálizderdi ashýǵa shaqyrdy.
"Qazaqstan óńirdegi jaǵdaıdy turaqtandyrý jáne qaýipsizdikti qamtamasyz etý jónindegi halyqaralyq qoǵamdastyqtyń kúsh-jigerine óziniń berik qoldaýyn rastaıdy jáne taǵy da atysty dereý toqtatýǵa jáne Gazaǵa gýmanıtarlyq kómekti kedergisiz jetkizýge shaqyrady", – dedi Murat Nurtileý.
Osy retpen kezdesý barysynda delegasıa basshylary IYU keńistigindegi túrli áskerı-saıası jáne gýmanıtarlyq daǵdarystardy retteý jónindegi sharalardy talqylap, Iran-Izraıl qarýly qaqtyǵysty tez arada sheshýge jáne Gaza sektorynda atysty dereý toqtatýǵa shaqyrdy. Biraq muny elegen AQSH bolmady.
2025 jyldyń 22 maýsymǵa qaraǵan túni AQSH-tyń áýe kúshteri Irannyń Fordo, Natanz jáne Isfahan syndy ıadrolyq nysandaryna dóp soqqy berdi.
Muny maqtana otyryp, aldymen AQSH prezıdenti Donald Tramp Truth Social-daǵy óz akkaýntynda jazdy.
"Biz Irandaǵy úsh ıadrolyq nysanǵa óte sátti shabýyl jasadyq. Bombalar negizgi nysan - Fordoǵa dóp tıdi. Bizdiń barlyq ushaǵymyz Irannyń áýe keńistigin tastap, úıge aman-esen qaıtyp keledi. Bizdiń uly amerıkan jaýyngerlerimizdi quttyqtaımyz! Álemde mundaıdy isteı alatyn basqa áskerı kúsh joq. ENDİ BEIBİTSHİLİK ORNATATYN KEZ KELDİ! Nazar aýdarǵandaryńyz úshin raqmet".
Tramp Memlekettik hatshy Marko Rýbıo jáne SRÝ basshysy Djon Ratklıfpen birge sıtýasıalyq bólmede soqqylar men olardyń saldaryn syrttaı baqylap otyrǵany belgili boldy.
Negizinen, áskerı turǵyda AQSH tarapy óte ákki is-qımyldar jasap, saýatty áskerı sheshimder qabyldaǵan. Osyny maqtana aıtqysy kelgen bıliktiń sózin búkil álem tur ǵoı amerıkalyqtardyń ózi de estigisi kelmeı, teris aınaldy.
Amerıkalyq respýblıkashyl kongresmen Tomas Massı AQSH-tyń Iranǵa soqqylaryn Konstıtýsıaǵa qaıshy dep atady. Birneshe kún buryn ol Trampqa Iranmen arada soǵysty ózi jalǵyz bastaýyna tyıym salatyn qaýly qabyldaýdy usynǵan bolatyn. Al bolar is bolǵannan keıin AQSH Kongresiniń múshesi Aleksandrıa Okasıo-Kortes AQSH prezıdenti Donald Trampqa ımpıchment jarıalaıtyn ýaqyt kelgenin aıtty.
"AQSH-tyń Irandaǵy nysandarǵa jasaǵan shabýyldary Trampqa ımpıchment jarıalaýǵa negiz bolyp tabylady", dep jazdy Aleksandrıa Okasıo-Kortes H-daǵy paraqshasynda.
Kongresmen Prezıdenttiń sheshimin júgensizdik dep atady. Onyń pikirinshe, Tramptyń ımpúlsıvti túrde bastaǵan soǵysy búkil eldi, tipti aldaǵy urpaqtardy da tuzaqqa túsirýi múmkin.
Degenmen jurtty ol emes, NASA jarıalaǵan málimet qatty alańdata bastady. NASA-nyń Baqylaý júıesi AQSH-tyń áýe shabýyldary týraly jasaǵan habarlandyrýynan biraz ýaqyt buryn Iran ıadrolyq nysany Fordo aýmaǵynan kúshti jylý jarylysyn tirkegen. The New York Times gazetiniń habarlaýynsha, mundaı belgilerdi júıe, ádette bombalaý oryndarynda nemese alapat órt bolǵanda tirkeıdi. Keıbir jaǵdaılarda júıe ónerkásiptik shyǵaryndylardy nemese tabıǵı órtterdi de osylaı tirkeýi múmkin, alaıda Fordo aımaǵynda sońǵy aıda mundaı oqıǵalar bolmaǵan.
Osy habardan keıin el dúrlige bastady. "Aýaǵa radıasıa tarady ma, álde taramady ma, nege osy jaıt aıtylmaıdy" degen saýaldar Jer sharynyń túkpir-túkpirinen qarsha borady. Osydan keıin Halyqaralyq Atom energıasy agenttigi (MAGATE) aqparat taratty
"Irannyń úsh ıadrolyq nysanyna, sonyń ishinde Fordoǵa jasalǵan shabýyldarǵa baılanysty MAGATE qazirgi ýaqytta obektilerden tys aýmaqtarda radıasıa deńgeıiniń artýy tirkelmegenin rastaı alady. MAGATE Irandaǵy jaǵdaıdy ary qaraı baqylap, jańa aqparat túsken jaǵdaıda qosymsha habarlandyrý jasaıdy", delingen MAGATE-niń H áleýmettik jelisindegi habarlamada.
Bul aradaǵy "obektilerden tys" degen sóz kóptiń kóńilin odan beter kúpti etti. Osy kezde Irannyń ózi málimdeme jasap, qarashanyń basyndaǵy jaman oıdy aqyry seıiltti.
Sóıtse baıytylǵan ýran AQSH soqqy bergen barlyq úsh ortalyqtan aldyn ala áketilgen bolyp shyqty. Iran bıligi biraz ýaqyt buryn AQSH soqqy jasaǵanǵa deıin barlyq úsh ıadrolyq nysanda evakýasıalaý jumystaryn júrgizgen eken.
"Baıytylǵan ýran qory ıadrolyq ortalyqtardan tasyp áketilgen, jalpy radıasıa týdyrýy jáne otandastarymyzǵa zıan tıgizýi múmkin materıaldar bul nysandarda bolǵan joq", - dedi Abedını 22 maýsymda tikeleı efır kezinde.
Iran parlamenti tóraǵasynyń keńesshisi Mehdı Mohammadıdyń aıtýynsha, Iran Fordoǵa shabýyl jasalatynyn bilgen, sondyqtan "nysan ishi áldeqashan evakýasıalanyp qoıylǵan". Rasynda, Maxar spýtnıktik barlaý kompanıasy Fordo zaýytynyń aımaǵynda AQSH-tyń soqqylarynan eki kún buryn "júk kólikteriniń erekshe belsendiligi" tirkelgenin habarlady. Osylaısha álem bir haostan aman qaldy. Al soǵys ary qaraı keń kólemdige ulasýy múmkin be? Ázirge, ol jaǵy, beımálim. Al búgin AQSH Qorǵanys mınıstri ózderiniń soǵysty qalamaıtynyn, tek Irandy sabasyna túsirgisi keletinderin aıtyp aqtaldy. Degenmen Aq úı 48 saǵat ishinde Iran tarapynan jaýapty soqqy bolady dep kútetin kórinedi...
PS Kókti tazalap, qos tarap "oq qashan atylady" dep tym-tyrys kútip otyrsa, Iran aspanynda bir ushaq beımaral ketip barady deıdi. Sóıtse ol Qazaqstandiki bolyp shyqqan. Biraq bul týra keshe bolǵan jaıt emes. Iran men Izraıl arasyndaǵy qarýly qaqtyǵys 13 maýsymnan beri jalǵasyp jatqany belgili. Rasynda, 16 maýsymda QR SİM baspasóz qyzmeti eskertýge qaramastan Qazaqstan ushaqtary arab elderine Taıaý Shyǵys arqyly ushqanyn aıtyp, memlekettik organdarǵa eskertý jasaǵan. Al Air Astana kompanıalar toby tek búgin, 23 maýsymda Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵystyń shıelenýine baılanysty mynadaı reısterdi toqtatatynyn habarlady: KS191/192/Atyraý-Dýbaı-Atyraý; KS205/206/Astana-Dýbaı-Astana; KS897/898/Almaty-Dýbaı-Almaty; KS655/656/Astana-Doha-Astana. Oryndalmaǵan reısterdiń jolaýshylaryna aqysyz qaıta brondaý nemese bıletiniń qunyn tolyq qaıtarý usynyldy.
