Qazaqstan 30 jyl barysynda ekonomıkada aıtarlyqtaı jetistikterge jetti (1995 jyldan 2024 jylǵa deıin), dep esepteıdi Eýrazıalyq damý banki (EADB). Osy kezeń aralyǵyna eldiń naqty jan basyna shaqqandaǵy ósimi (JİÓ) úsh ese ósken. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha ekonomıkasy 1,8 ese ósken Qazaqstan jalpy álem elderin basyp ozdy: damyǵan elderden 1,7 ese, damýshy ekonomıkalardan 2,6 ese, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Tek 1995-2024 jyldary JİÓ kólemi 4,7 ese ósken Azıadaǵy damýshy ekonomıkalar ǵana joǵary ósimdi tirkedi (HVQ klassıfıkasıasyna sáıkes, olarǵa Azıa-Tynyq muhıty jáne Ońtústik Azıa elderi, sonyń ishinde Qytaı, Úndistan, Indonezıa kiredi)
Halyqaralyq valúta qory (HVQ) jáne Dúnıejúzilik bank (DB) jalpy álem boıynsha 2024 jylǵy baǵalaýlardy áli jarıalamaǵanyn basa aıta ketelik.
Ekonomıkalyq ósim áleýmettik ahýaldy jaqsartty. 1995 jyldan bastap ómir súrý uzaqtyǵy 11 jylǵa ósti (75 jasqa deıin), jumyssyzdyq deńgeıi shamamen 6 bazıstik pýnktke tómendedi (4,8% deıin), eń ótkir derlik kedeıshilik belgileri joıyldy, mysaly, 2017 jylǵy satyp alý qabiletiniń parıteti boıynsha kúnine 2,15 dollarǵa ómir súretin halyqtyń úlesi (2024 jylǵy baǵalarda 480 teńge) 2001 jylǵy 12,8%-dan qazirgi tańda nólge teńestirildi. Negizinen, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń klassıfıkasıasynda bul - "ekstremaldy" dep sanalatyn kedeıshilik deńgeı. Bul dári-dármekter men medısınalyq kómektiń sozylmaly jetispeýshiligimen baılanysty.
Qazaqstan mańyzdy beleske jaqyndady. Aldaǵy jyldary Qazaqstan Dúnıejúzilik bank klassıfıkasıasy boıynsha eń joǵary tabysty (HICs) ekonomıkalar qataryna enýi múmkin. Qazirgi ýaqytta Qazaqstan tabysy ortashadan joǵary el bolyp sanalady. Bul topqa jan basyna shaqqandaǵy jalpy ulttyq tabysy (JUÓ) 4,5–14 myń dollar aralyǵyn qamtıtyn ekonomıkalar jatady, biraq toptardyń araqashyqtyǵy ınflásıany qaıta esepke alý maqsatynda jyl saıyn qaıta qaralyp otyrady. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstannyń jan basyna shaqqandaǵy JUÓ deńgeıi 10,7 myń dollardy, al 2024 jyldyń qorytyndysynda, Eýrazıalyq damý bankiniń baǵalaýy boıynsha, 11,5 myń dollardy quraıdy.
"Halyqaralyq ınflásıanyń" ındıkatory retinde valútalary SDR (HVQ-nyń esep aıyrysý valútalary) sebetinde usynylǵan AQSH, Qytaı, eýroaımaq, Japonıa, Ulybrıtanıa ekonomıkalarynyń JİÓ deflátorlarynyń ortasha ósimi paıdalanylady.
Qazaqstannyń 2028-2029 jyldary HICs quramynda bolý yqtımaldyǵy joǵary. Bul jaıynda 2025-2030 jyldarǵy jan basyna shaqqandaǵy JUÓ traektorıasyn boljaýǵa múmkindik beretin EADB-dyń tolyqqqanda makroekonomıkalyq baǵalaýlarynda aıtylady. HICs tobynyń tómengi shegi boıynsha boljam HVQ-nyń valútalary SDR-ge negizdelgen elderdegi ınflásıa boıynsha jasalǵan boljamdardan quralady.
Qazaqstannyń neǵurlym joǵary tabysty elder tobyna ótýine yqpal etetin faktorlar. Eldiń basymdyq beretin tustary – ekonomıkany ártaraptandyrý jáne ınvestısıalyq tartymdylyqty arttyrý.
Ol úshin negizgi ınfraqurylymdardy jáne áleýmettik salany damytý jónindegi memlekettik deńgeıde qolǵa alynǵan mańyzdy jobalar júzege asyrylýda. Máselen, 2024 jyly óńdeý salalarynda jalpy somasy 1,3 trln teńgeniń 180 ınvestısıalyq jobasy iske asyryldy.Nátıjesinde sektor ósimi shamamen 6%-dy qurady, bul sońǵy 10 jyldaǵy eń joǵary kórsetkish, dep naqtylaıdy EADB. Qaıta óńdeýónerkásibiniń JİÓ-degi úlesi 2015-2019 jyldardaǵy ortasha mánmen salystyrǵanda sońǵy tórt jylda ortasha eseppen 1,7 p. p. ósti. 2015-2019 jyldary orta eseppen kórsetkishi nóldiń mańynda bolǵan mashına jasaý salasynyń óndirisi 2019-2024 jyldary orta eseppen 3 p. p. deıin ulǵaıyp, erekshe kózge tústi.
Bılik ekonomıkany yryqtandyrý, ekonomıkadaǵy memlekettiń qatysýyn qysqartý jáne ınvestorlar úshin qolaıly jaǵdaılar qurý týrasynda aýqymdy reformalar júrgizýde. Investısıalar jasaýǵa perspektıvalyq baǵyttar ónerkásip, energetıka, agroónerkásiptik keshen, kólik jáne logıstıka bolyp qala bermek. Investısıalyq jobalardy qoldaý úshin Úkimet SHOB jáne iri bızneske kómektesý kórsetý naýqanyn bastady, onyń sheńberinde jyl saıyn 50 myń jobany qoldaý jáne qarjylandyrýdy 2027 jylǵa qaraı 10 trln teńgege deıin ulǵaıtý jospary bar. Bul sharalardyń barlyǵy ekonomıkalyq ósim men deńgeıdiń joǵarylaýy úshin berik negiz qalyptastyrady, delingen Eýrazıalyq damý banki boljamynda.
Sondaı-aq, EADB Qazaqstan úshin joǵary deńgeıdegi tabysty elder tobyna ótý qandaı múmkindikterge jol ashatynyn da atap kórsetti:
- Eldiń ekonomıkalyq damýdaǵy jetistikterin halyqaralyq turǵyda moıyndaý sheteldik seriktester aldynda Qazaqstannyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrady. Básekege qabilettilik - WEF reıtıńine enetin úzdik 30 eldiń kóbisi (Malaızıa jáne Qytaıdy eseptemegende) joǵary kiristi ekonomıkalar bolyp tabylady;
- Ekonomıkanyń uzaq merzimdi turaqtylyǵyn arttyrý. Tabysy joǵary elder, ádette jaǵymsyz ekonomıkalyq kúızelister men daǵdarystarda berik keledi. Bul zańdylyq empırıkalyq túrde rastalǵan (Chavas, 2024);
- Arzan qarjy kózderine qol jetkizý. Investısıalyq tartymdylyq pen ekonomıkalyq turaqtylyqtyń ósimi nesıelik reıtıńter kórsetkishin jaqsartady. Qazaqstannyń tabys deńgeıi joǵary elder tobyna aýysýy kezinde nesıelik bal "upper medium" ınvestısıalyq deńgeıine deıin kóterilýi múmkin (qazir – «lower medium»). Bul ınfraqurylym jáne ónerkásipterge ınvestısıany syrtqy kapıtaldan tartýdy jeńildetedi;
- Ekonomıkalyq ósý modelderi ózgeredi (World Bank-ke qarańyz (2024) jáne Gill & Kharas (2015)). Basymdyqtardyń ishinde óndiristegi halyqaralyq mamandandyrýdy damytý sıaqty baǵyttar qamtylady.
Buǵan deıin saıtymyzda "Qazaqstan qalaı orta derjava atanyp júr" degen maqala jarıalanǵan bolatyn.
