Швейцария билігі Өзбекстанның бірінші президентінің қызы Гүлнара Каримовадан тәркіленген 182 миллион долларды қайтаруға дайындалып жатыр. Бұған дейін Өзбекстан Франциядан Каримованың активтерінен 10 миллион доллар алған, бірақ оның қайда жұмсалғаны белгісіз. Ал Швейцария бұл қаражатты неге Ташкентке тікелей емес, арнайы халықаралық қор арқылы қайтарады? Бұл мәселе жөнінде сарапшылар пікір білдірген, деп хабарлайды Dalanews.kz Азаттыққа сілтеп. 

Каримова ісі: сыбайлас жемқорлық және заңсыз табыс

Гүлнара Каримоваға қатысты қылмыстық істі сыбайлас жемқорлық, заңсыз табысты “тазарту” және мемлекетке миллиардтаған доллар залал келтіру әрекеттері деп сипаттауға болады.

Өзбекстан Бас прокуратурасының мәліметінше, Каримова мемлекет пен азаматтарға 1,6 миллиард доллар, 26 миллион еуро және 1 триллион сумнан (шамамен 77,5 миллион доллар) астам шығын келтірген. Өзбекстан үкіметінің өтініші бойынша, оның Швейцария банктеріндегі 840 миллион доллар активі бұғатталған.

Қайтарылған ақша қайда жұмсалады?

2025 жылғы 6 ақпанда Өзбекстан Әділет министрлігі Швейцарияның Бас прокуратурасы Гүлнара Каримоваға қатысты қылмыстық іс аясында тәркіленген ондаған миллион долларды қайтару туралы шешім қабылдағанын хабарлады. Министрліктің мәліметінше, қаражат Өзбекстан үкіметі мен Швейцария федералды кеңесі арасындағы келісімге сәйкес қайтарылады.

“Келісім бойынша, 2012 жылы Гүлнара Каримоваға қарсы қозғалған қылмыстық іс барысында тәркіленген және Өзбекстанның кейбір азаматтары заңсыз иеленген 182 миллион доллар елге қайтарылады”, – делінген ресми хабарламада.

Өзбекстан Әділет министрлігі 2022 жылдың ақпанында Каримованың Франциядағы активтерінен 10 миллион доллар қайтарылғанын және тағы 131 миллион доллардың қайтаруға дайын екенін мәлімдеген болатын.

Ресми ақпаратқа сәйкес, БҰҰ жанындағы Uzbekistan Vision 2030 қоры арқылы қайтарылған қаражат Өзбекстан халқының мүддесіне сай әлеуметтік маңызы бар жобаларға, соның ішінде денсаулық сақтау және білім беру салаларына жұмсалады.

Ақша қалай жұмсалады?

Алайда бұл қаражаттың нақты қайда және қалай жұмсалатыны туралы ашық есеп бар ма? Ұлыбританияның Ольстер университетінің криминология профессоры Кристиан Ласслетт бұл мәселеге күмәнмен қарайды.

“Бұл қаражаттың жұмсалуы туралы қоғамға ашық есеп берілгенін көрмедім. Егер ақпарат қолжетімді болмаса, онда ол қаржыны басқа мақсаттарға пайдалану немесе талан-таражға салу қаупі жоғары”, – деп есептейді ол.

Лондондағы Central Asia Due Diligence зерттеу орталығының директоры Әлішер Илхамов та осы пікірді қолдайды.

“Швейцария бұл активтерді, бұрынғы 130 миллион доллар сияқты, қазіргі 182 миллион долларды да Өзбекстан үкіметіне тікелей емес, БҰҰ агенттігі арқылы береді. Себебі, егер бұл қаражат тікелей Өзбекстан үкіметіне берілсе, оны қайтадан жымқыру немесе сыбайлас жемқорлыққа пайдалану қаупі бар”, – дейді Илхамов.

Гүлнара Каримова ісі және Батыспен қарым-қатынас

Саясаттанушы Рафаэль Саттаров Гүлнара Каримоваға тиесілі қаражаттың қайтарылуын Өзбекстанның Батыс үкіметтерімен байланысын нығайтуымен байланыстырады.

“Ресми түрде айтылмаса да, қазіргі уақытта Еуропа мен Батыс элиталарының Өзбекстан мен Орталық Азия елдеріне деген көзқарасы өзгерді. Осындай жағдайда Гүлнара Каримованың қаражатын қайтару процесі Өзбекстан басшылығы үшін айтарлықтай жеңілдеді. Бірақ Өзбекстан қоғамы үшін бұл процесс ешқашан ашық болмады. 2013 жылы Гүлнара Каримоваға айып тағылғаннан бері бұл істің айналасында қауесет пен болжамдар ғана көп”, – дейді саясаттанушы.

Қаражаттың елге қайтарылуы – маңызды қадам. Бірақ оның халық игілігіне қаншалықты тиімді жұмсалатыны ашық бақылау мен есептілікті қажет етеді.