Orda мен ҚазТАГ даулы істің ортасында қалды
Қазақстанның медиа кеңістігі қайта қызу талқыға түсті: қысқа уақыт ішінде екі ірі ақпарат құралы – ҚазТАГ ХАА (халықаралық ақпарат агенттігі) мен Orda.kz – Қылмыстық кодекстің 274-бабы «көрінеу жалған ақпарат тарату» бойынша қозғалған істердің фигуранттары болды. Бұл екі жағдай да сөз бостандығының шекарасы мен жарияланған мәлімет үшін БАҚ-тың жауапкершілігі туралы жаңа пікірталас тудырды, деп хабарлайды Dalanews.kz
9 желтоқсанда ақпарат агенттігі ҚазТАГ басшылығына қатысты қылмыстық іс қозғалғаны туралы жаңалық жариялады. Бас директор Асет Матаев пен бас редактор Амир Касенов Freedom Finance компаниясының (Тимур Турлов тізгініндегі) арызы негізінде тергеу тарапынан ресми түрде күдікті ретінде тіркелді. Себеп – компанияда алаяқтық болды деп мәлімдеген азаматтардың сөздеріне сүйенген жарияланымдар.
Айта кетейік, ҚазТАГ ісі Freedom Finance компаниясының шағымынан басталды. Компания агенттік өзінің беделіне нұқсан келтіретін мәліметтер жариялады деп көрсетті. Тергеу әрекеттері 25 қарашада басталып, редакция қызметкерлері сұрақ-жауапқа шақырылды. Іс – дискредитация, іскерлік беделге зиян келтіру және Freedom Finance-тың заңды қызметін дестабилизациялау фактілері бойынша қозғалған.
Компания өкілдері жағдайды сотқа дейінгі тәртіппен реттеуге тырысқанын алға тартты. «Компания Қазақстан Республикасының заңнамасы аясында қатаң түрде жұмыс істейді, бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы ретінде лицензияға ие және елдегі ірі жеке брокерлердің қатарына кіреді. Халықаралық аренада компания Қазақстанды ашық әрі сенімді қаржы институты ретінде танытып, мемлекеттің инвестициялық тартымдылығы мен беделін арттыруға үлес қосады», – деп мәлімдеді Freedom Finance. Адвокат Александр Камендровскийдің айтуынша, ҚазТАГ редакциясы компанияның ресми өтініштерін елемеген. Ал ақпарат агенттігі холдингтің айыптауларын жоққа шығарады, алайда Freedom компаниясының негізін қалаушы Тимур Турлов 9 желтоқсанда былай деді: «Олар шындыққа мүлде сәйкес келмейтін көптеген деректерді келтірді… Біз барлық дәлелдер мен құжаттық негіздерді жинауға тырыстық. Біз заң аясында әрекет еткіміз келеді. Егер адамдар шындыққа жанаспайтын мәлімет айтса, біз құжаттарды ұсынып, өз ұстанымымызды қорғауға тырысамыз».
ҚазТАГ ісі талқыланып жатқан тұста, желтоқсан басында Orda.kz бас редакторы Гүлнар Бажкеноваға қатысты да қылмыстық іс қозғалғаны белгілі болды. Тергеу редакцияның бірқатар жарияланымдарын әдейі және қайталап таратылған жалған ақпарат деп санайды. Іс туралы хабарланған күні Orda.kz кеңсесінде және Бажкенованың үйінде тінту жүргізіліп, техника тәркіленді. Келесі күні сот оны екі ай мерзімге үй қамаққа жіберу туралы шешім шығарды.
Тергеудегі эпизодтардың бірі 2024 жылы жарияланған материал болды. Онда құқық қорғау органының қызметкері пара алып жатқан кезінде ұсталды деп айтылған. Материалдың шыққанына бір жылдан асса да, оны тексеру жұмыстары тек 2025 жылдың соңына қарай басталған. Журналистік қауымдастық бұл жағдайды түсініксіз әрі орынсыз уақытта жасалған іс деп қабылдады.
Екі оқиға да кең қоғамдық талқылау тудырды. “Аргументы и факты. Казахстан” басылымына берген пікірінде сарапшы Эдуард Полетаев медианарықта қарқынды коммерциализация жүріп жатқанын атап өтті: мұндай жағдайда сапа стандарттары жылдамдық пен бәсекелестікке ұмтылудың көлеңкесінде қалуы мүмкін. Сондай-ақ ол көптеген БАҚ, блогерлер және онлайн-платформалар көбіне табыс табу ниетімен әрекет ететінін айтқан: «Бұл саланың едәуір дәрежеде коммерциаланғанын көріп отырмыз, ал табыс табу мүмкіндігі қандай да бір хайпқа ұрындыруы мүмкін» деді ол.
Алайда осы материалда саясаттанушы Марат Шибутов «ақпараттық соғыстардың» қарқыны төмендеп келе жатқанын айтады: мемлекет мұндай жағдайларды реттеуді үйренді, ал медиа-шабуылдардың тиімділігі әлсірей түсті. Дегенмен, оның айтуынша, аудиторияның назарын түрлі факторлар бөліп жіберген қазіргі заманда репутация мен объективтілік өзінің салмағын жоғалта бастайды.
ҚазТАГ пен Orda.kz төңірегіндегі жағдайлар сөз бостандығы мен жауапкершіліктің арасындағы тепе-теңдіктің қаншалықты нәзік екенін анық көрсетеді. Журналистер қолайсыз сұрақ қоюға құқылы, бірақ ақпараттың дұрыстығын тексеруге міндетті. Мемлекет заңның орындалуын қамтамасыз етуі тиіс, бірақ бұл ретте бақылау құралдарын қысым тетігіне айналдырмауы қажет.
Медиа кеңістіктегі сенімді сақтау – тек медиа, құқық қорғау органдары, бизнес және аудитория кәсіби нормаларды сақтағанда және заңға сүйенгенде ғана мүмкін. Себебі қоғам үшін сапалы ақпарат – өзгермейтін басты құндылық.
