Дәрі-дәрмектер қазіргі заманғы өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Олар төтенше жағдайларда өмір сақтайды, созылмалы ауруларды бақылауда ұстауға көмектеседі, адамдарға ауырсынусыз өмір сүру мүмкіндігін береді. Алайда пайдасымен қатар, әрбір пациент өзіне қоятын басты сұрақ өзгермейді: бұл ем қаншалықты қауіпсіз және оған сенуге бола ма?
Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде осы мәселеге фармакологиялық қадағалау жауап береді. Бұл бағыт көп жағдайда қоғамдық назардан тыс қалып жатады, алайда дәрілік терапияның нақты қауіпсіздігі дәл осы жүйеге сүйенеді. Препараттар нарыққа шыққаннан кейін олардың қолданылуы қалай бақыланады, барлық стандарттар сақталған жағдайда да неге жағымсыз реакциялар туындауы мүмкін және осы жүйеде пациенттің өзі қандай рөл атқарады - бұл туралы материалда кеңірек баяндалады, деп хабарлайды Dalanews.kz.
Фармакотерапия қауіпсіздігі: мәселе дәрінің сапасында ғана емес
Дәрілік заттарды сараптау ұлттық орталығы Фармакологиялық қадағалау департаментінің сарапшысы Әйгерім Дігәрбектің айтуынша, емдеудің қауіпсіздігін тек препараттың құрамы немесе өндіріс сапасымен ғана шектеуге болмайды.
«Бүгінде фармакотерапия тек химия немесе өндіріс технологиясы ғана емес. Емдеу қауіпсіздігі дәріні тағайындаудан басталып, пациенттің ұсынымдарды қалай орындайтынымен аяқталатын кешенді процесс. Дәрі барлығына бірдей әсер етеді деген кең таралған түсінік шындыққа сәйкес келмейді. Бір препарат бір адамға көмектессе, екіншісінде жағымсыз реакция туындатуы мүмкін. Жас ерекшелігі, созылмалы аурулар, генетикалық факторлар, қосымша терапия - мұның бәрі ағзаның дәріні қалай қабылдайтынына әсер етеді», - дейді сарапшы.
Сондықтан фармакотерапия қауіпсіздігі ұжымдық жауапкершілік ретінде қарастырылады.
«Бұл тек дәрігердің немесе фармацевттің міндеті емес. Бұл өндірушіден бастап пациентке дейінгі әрбір қатысушы өз жауапкершілік үлесін атқаратын жүйе», - деп атап өтті ол.
Дәрі тіркелгеннен кейін не болады?
Пациенттер арасында препаратқа бақылау тіркеу кезеңінде аяқталады деген пікір кең таралған. Алайда іс жүзінде негізгі жұмыс дәл осы сәттен кейін басталады.
«Тіркеу - дәріні нарыққа шығарудың негізгі кезеңі, осы сатыда оның сапасы, тиімділігі және қауіпсіздігі бағаланады. Алайда ең қарқынды жұмыс препарат нақты клиникалық тәжірибеде кеңінен қолданылған кезде жүргізіледі. Дәл осы кезеңде фармакологиялық қадағалау қызметі іске қосылады. Елде көп деңгейлі фармакологиялық қадағалау жүйесі жұмыс істейді. Медициналық ұйымдар тағайындау хаттамаларына сүйенеді, дәрігерлер тұрақты түрде оқытудан өтеді, бірақ негізгі элемент - кері байланыс», - дейді Әйгерім Дігәрбек.
Фармакологиялық қадағалау қызметінің деректері бойынша, жағымсыз реакция туралы әрбір хабарлама бүкіл дәрілік қауіпсіздік жүйесі үшін маңызды сигнал болып саналады. Мұндай жағдайлар препаратты сақтау шарттарын, оны қабылдау тәртібін, қатар жүргізілген терапияны және пациенттің жалпы жағдайын ескере отырып жан-жақты талданады. Мамандардың айтуынша, бір эпизод жеке жағдайда кездейсоқ көрінуі мүмкін, алайда осындай хабарламалар жинақталған кезде белгілі бір үрдіс анықталып, нұсқаулықтарды нақтылаудан бастап препаратты нарықтан уақытша алып тастауға дейінгі реттеуші шешімдер қабылдануы мүмкін.
Жағымсыз реакция - «сапасыз дәрі» дегенді білдірмейді
Әйгерім Дігәрбектің айтуынша, ең кең таралған қате түсініктердің бірі - жағымсыз реакцияны препараттың сапасымен автоматты түрде байланыстыру.
«Жағымсыз реакция - сапасыз дәрінің көрсеткіші емес. Көп жағдайда бұл ағзаның жеке ерекшеліктерінен туындайды. Мәселен, аллергиялық реакциялар. Препаратты алғаш қолданған кезде аллергиялық реакцияның пайда болатынын алдын ала болжау мүмкін емес. Өндіруші барлық талаптар мен стандарттарды сақтауы мүмкін, алайда ағзаның жеке реакциясы күтпеген түрде көрінуі ықтимал», - деп түсіндіреді сарапшы.
Сарапшылардың деректеріне сүйенсек, екінші жиі кездесетін себеп - дәрілердің өзара әрекеттесуі.
«Көптеген адамдар бірнеше препаратты бір мезгілде қабылдайды, кейде оларды өз бетінше біріктіреді. Ал қарапайым ибупрофеннің өзі қанды сұйылтатын дәрілермен бірге қабылданса, қан кету қаупін едәуір арттырады. Көп жағдайда адамдар мұны білмей, өз денсаулығына қауіп төндіреді», - дейді маман.
Дәрінің қауіпсіздігіне кім жауап береді?
Дәрілік қауіпсіздік жүйесіне бірден бірнеше тарап қатысады және бұл жүйе олардың үйлесімді әрекеті арқылы ғана тиімді жұмыс істей алады. Сарапшының айтуынша, әрбір буынның рөлі емдеудің түпкі нәтижесі үшін айрықша маңызды.
«Дәрігер клиникалық шешім қабылдайды: пациенттің жағдайын бағалайды, препаратты таңдайды және дозасын есептейді. Бұл - бүкіл процестің негізі. Фармацевт тағайындау мен дәріні нақты қолдану арасындағы байланысты қамтамасыз етеді: қабылдау тәртібін түсіндіреді, ықтимал қауіптерге назар аударады және қателіктердің алдын алуға көмектеседі. Ал пациент терапия нәтижесіне тікелей әсер ететін негізгі қатысушы. Егер адам дозаны өз бетінше өзгертсе немесе алғашқы жақсаруды байқаған сәтте емдеуді тоқтатса, ең дәл тағайындаудың өзі маңызын жоғалтады», - дейді ол.
Өндіруші де ерекше жауапкершілікке ие. Ол препараттың сапасы мен қауіпсіздігіне әзірлеу мен зерттеу кезеңінен бастап өндірістік стандарттарды сақтауына және нарыққа шыққаннан кейінгі мониторингке дейін барлық сатыларда жауап береді. Сонымен қатар ықтимал қауіптер туралы ақпаратты уақтылы жаңартып, препараттың қауіпсіз қолданылатынын растауға тиіс.
«Барлық тарап өз жауапкершілігін адал атқарып, бір-біріне сенім артқанда ғана емдеу тиімді әрі қауіпсіз болады», - деп атап өтті сарапшы.
Сарапшылардың айтуынша, дәрілік терапия кезіндегі қауіптердің едәуір бөлігі препараттардың өзінен емес, пациенттердің емдеу барысында жіберетін қателіктерінен туындайды.
«Ең жиі әрі ең қауіпті қателік - емді мерзімінен бұрын тоқтату. Әсіресе бұл бактерияға қарсы терапияға қатысты: толық емделмеген инфекция жойылмай, тұрақты түрге айналады, кейін оны емдеу әлдеқайда қиынға соғады. Сондай-ақ пациенттің «көбірек - тезірек немесе тиімдірек» деген оймен дозаны өз бетінше өзгертуі де үлкен қауіп тудырады. Әлеуметтік желілердегі кеңестер де ерекше назар аударуды қажет етеді. Интернет бүгінде дәрігермен бірдей ықпалға ие, алайда кездейсоқ бейнелер мен жазбаларға сүйене отырып қабылданған шешімдер денсаулыққа елеулі зиян келтіруі мүмкін», - дейді департамент өкілдері.
Емнің нәтижесі — саналы көзқарасқа байланысты
Сарапшының айтуынша, қоғамда дәрі қабылдауға қатысты жауапты көзқарас біртіндеп қалыптасып келеді, бірақ бұл үдеріс жаңа сын-қатерлермен қатар жүруде.
«Адамдар дәрігерге жиірек жүгінеді, нұсқаулықтарды мұқият оқиды, фармацевтке сұрақ қояды. Бұл, сөзсіз, оң үрдіс. Алайда сонымен бірге тексерілмеген ақпараттың таралуы да күшеюде, ол көбіне сенімді көрініп, пациенттердің шешіміне әсер етеді», - дейді Әйгерім Дігәрбек.
Жағымсыз реакциялар туралы хабарлаудың маңыздылығына тоқталған сарапшы дәрілік қауіпсіздік тіркеу кезеңімен шектелмейтінін атап өтті.
«Дәрінің қауіпсіздігі - үздіксіз процесс. Оның нақты қауіпсіздік бейнесі препарат нарыққа шыққаннан кейін қалыптасады, ал кейбір реакциялар сирек немесе ұзақ уақыт өткен соң ғана байқалуы мүмкін. Дәрігерлер мен пациенттерден келетін кері байланыссыз мұндай қауіптерді анықтау мүмкін емес», - деді ол.
Жағымсыз реакциялар туралы хабарлауды жеңіл әрі қолжетімді ету үшін фармакологиялық қадағалау жүйесі күрделі әрі формальды рәсімдерден біртіндеп бас тартып келеді. Әйгерім Дігәрбектің айтуынша, қазіргі уақытта мынадай шаралар жүзеге асырылған:
- пациенттерге арналған DariKz мобильді қосымшасын енгізу;
- медицина қызметкерлеріне арналған оқыту тренингтері;
- дәрігерлерге бірнеше батырма арқылы хабарлама жіберуге мүмкіндік беретін медициналық ақпараттық жүйелермен интеграциялау жұмыстарының басталуы.
