القالى جيىن، ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ «اتامەكەن» تاريحي-مادەني ورتالىعى ۇيىمداستىردى. شارانىڭ باستاۋ الۋىنا الماتى وبلىسىنىڭ جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسى مۇرىندىق بولعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ونلاين كونفەرەنسياعا تۇرگەن دۋگاي، نازيرا كۇربانوۆا سىندى شەتەلدىك تاريحشىلار قاتىستى. باس قوسۋدا وتاندىق عالىمدار، اۋەزحان شاشايەۆ پەن ارمان ءجۇمادىلوۆتاردا توبە كورسەتتى.
ال، جاس بۋىننىڭ اتىنان جازۋشى، ادەبيەت سىنشىسى – ەلدوس توقتارباي مىنبەردەن تابىلدى.
عىلىمي وتىرىستىڭ ءالقيساسى «تاريحقا بەت بۇرۋ ارقىلى، وركەنيەتتىڭ ورىنە سۇيرەيتىن رۋحانياتتىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ كەرەك» دەگەن تولعامدى وي وربىتۋدەن باستالدى.
«قوعام مەن قۇندىلىق»، «باعدار مەن بەلەس»، «تانىم مەن تالعام» جايىندا پىكىر الماسقان عالىمدار، «ۇلتتىق سانادان، مەملەكەتتىك ساناعا وتەتىن ۋاقىت كەلدى» دەپ جاس ۇرپاقتىڭ جادىنا، اردا الاشتىڭ ازاماتىنىڭ بەيقامدىق تانىتۋدان الشاق بولۋى ءتيىس ەكەنىن العا تارتتى.
مۇنىسىنان، ەڭ اۋەلى، «مەملەكەتتىك ىسپەن اينالىسۋ كەرەك» دەگەن جازىلماعان زاڭدىلىقتى ۇعۋعا بولادى. ارينە، تەكتى ەل قاشاندا تەگەۋرىندى ىستەرمەن اينالىسۋى كەرەك. دەگەنمەندە، تاريحتان اتتاپ التى قۇرلىقتى باعىندىرام دەۋ، بوس اۋرە ەكەنى داۋسىز. دوڭگەلەك ۇستەلگە جيىلعان قاۋىمنىڭ ايتقانى دا وسى ويعا پارا-پار كەلدى.
وسى ورايدا، كوكەيگە ەرىكسىز، «ءسوزدىڭ ەڭ ۇلىسى، ەڭ سيپاتتىسى – تاريح» دەگەن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ورامدى ويى ورالادى. راسىندا، قويناۋىنا قانشاما سىر مەن سانسىز سۇراقتاردى الا كەتكەن، تاريحتا قاشالعان ءار ءىستىڭ قازىرگى قوعام ءۇشىن ورنى ەرەك بولۋى شارت.
ءبىزدىڭ تەكتىلىگىمىزدىڭ دە دالەلى، تاريحىمىزدا جاتىر ەمەس پە؟ عالىمدار، «تاريحتى جازبايتىن ادام جوق» دەستى. شىنىمەن قولعا قالام العاننىڭ، توم-توم كىتاپقا ارقا سۇيەگەن ازاماتتىڭ بارلىعى، كەشەگى وتكەن ءداۋىردى بۇگىنگى تاريح دەپ جازاتىنى بار-دى. ونىڭ ەستى ادامنىڭ ەسىندە قالىپ، جۇرەگىنەن ورىن الىپ جاتقانى نەعايبىل.
جيىندا ءسوز العان، جاس جازۋشى ەلدوس توقتارباي «الاش كەگىن قايتارۋ – وقۋ، توقۋ» دەپ توعىز اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن كەلتىردى. كەلىسبەسكە بولماس، ال ىسكە تاتىر ءىلىم الۋ ءۇشىن جۇيەلى، دايەكتى دەرەككوز كەرەك. وسى ورايدا، الگىندە عانا ايتىلعان «كىتاپتىڭ قولدانبالى سيپاتقا اۋىسۋى ءتيىس» دەگەن تۇجىرىمعا قايتا اينالىپ، باس ۇراتىنىمىز جاسىرىن ەمەس.
بىر-بىرىمەن «توننىڭ ىشكى باۋىنداي» قابىسىپ جاتقان تاريح پەن ءبىلىم، بۇگىنگى ازات ەلدىڭ اتىن اسقاقتاتىپ، جاسىن بايگەگە قوسقاندا الاماندا ات وزدىرىپ كەلۋىنە سەپ بولار باستى قۇرال ەكەنىن مويىندايتىن ءسات كەلدى. بۇل دا، ماڭىزى بولەك، عىلىمي كونفەرەنسيادا دالەلدەندى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ: «وتانعا دەگەن ادالدىقتىڭ فورمۋلاسى ايقىن. بۇل – ءتول تاريحىڭدى ءبىلۋ» دەپ قاداپ ايتقان. پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىن، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر ارمان ءجۇمادىلوۆ «ءوز تىلىمىزبەن، ءوز تاريحىمىزبەن الىساتىن جالعىز حالىق، ول – ءبىز» دەپ تولىقتىرا ءتۇستى.
تەكتى حالقىمىز، «وتكەن تاريحىڭدى بىلمەي، بولاشاعىڭدى بولجاي المايسىڭ» دەگەن ءسوز بار. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا شەجىرەمىز بەن تاعىلىمدارىمىز تارقاتىلىپ ايتىلعان ەدى. وسى باعىتتا ءارى قاراي جۇمىس جالعاسۋدا. بۇل دا، القالى جيىندا ايتىلدى.
– «تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اتالمىش ماقالاسىندا «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» باعىتىنا باسىمدىق بەرىلگەن بولاتىن. وسىنىڭ اياسىندا ش.ۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىندا «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى» دەگەن جوبا جاسالىندى. ول ەنسيكلوپەديالىق – اعارتۋ ساياباعى بولماق. نەگىزگى مىندەتى – بۇكىل تاريحىمىزدى بارشا ادامزات بالاسىنا پاش ەتۋ. بۇل جوباعا، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن، الەم تانىعان تۇلاعالار ەنگىزىلگەن. باستاپقى كەزدە 100 تۇلعا اتالعان تاريحي ەڭبەككە كىرىكتىرىلدى. بۇل ساياباق نۇر-سۇلتان قالاسىندا ورنالاسپاق. ءبىرى جەر ءۇستى، ەكىنشى جەر استى نىسانى بولادى دەپ جوسپارلانعان. نىساننىڭ سىرتقى بەينەسى ۇلگىگە سايكەس، كۇيىز ۇيگە ۇقساس كەلەۋى كەرەك. مۇندا تۇلعالاردىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلىپ، QR كود قويىلىپ، بارلىق مۋلتيمەديا پلاتفورماسىنا ورنالاستىرىلاتىن بولادى. بارلىق اقپارات ءۇش تىلدە ازىرلەنگەن، – دەدى ش.ۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى اۋەزحان شاشايەۆ.
اقيقاتىنا كەلگەندە، اركىمنىڭ وتكەنى وزىنە قىزىق. ال ونىڭ تۇكپىرىندەگى جاقۇتتى پايداعا اسىرۋ، پاراسات پەن پايىمنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. وتانىمىزدىڭ تاريحىن تانىتۋ، ەلدىڭ ساناسىنا ساۋلە بەرۋ ماقساتىندا ءبىر قاتار جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى الماتى وبلىسىندا، ايماق باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن قۇرىلعان جاس عالىمدار كەڭەسى.
– ءقازىر جاس عالىمدارعا قولداۋ كورسەتۋ بويىنشا، جوبالاردى باستاپ جاتىرمىز. اتاپ ايتساق، ول جاس عالىمدار اراسىنداعى بايقاۋى. وعان وبلىس اكىمىنىڭ ارنايى 10 ملن تەڭگە كولەمىندەگى گرانتى ءبولىندى. كەڭەستىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ءبىرىنشى شارا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسيا وتكىزىپ وتىرمىز. بۇل جەردە قازاق ەلىنىڭ وركەندەۋى بويىنشا وي تالقى جاسالىندى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، تاريحىمىزدى جاستارعا جەتكىزە ءبىلۋىمىز كەرەك. وسى ماقساتتا، جاستار ساياساتى باسقارماسى، ءاربىر اۋىلدى جەرلەردە تاريحىمىزدى جاستارعا تانىتاتىن يدەولوگيالىق كوشپەلى دارىستەردى ۇيىمداستىراتىن بولادى، –دەيدى الماتى وبلىسىنىڭ جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ەلدار ساپاروۆ.
جيىننىڭ باستى ميسسياسى دا، ۇرپاققا تاريح بەتتەرىندەگى ءار ءارىپ قۇندى دا، سالماقتى ەكەنىن ۇقتىرۋ ەدى. «تاريحتى ءبىلۋ – ۇرپاق پارىزى» دەگەندى ەسكەرسەك، ۇلت قۇندىلىقتارىن قاستەرلەپ، ەل داۋمىنا وزىندىك ۇلەس قوسۋ ەگەمەن ەلدىڭ جاستارىنىڭ ار الدىنداعى مىندەتى.
انار سابىروۆا، الماتى وبلىسى.
