باسقاشا ايتار بولسام، ادامدىعىمىز قايتىس بولعان ادامعا كورسەتكەن قۇرمەتىمىزدەي عانا. قايتىس بولعان ادام تىرىلەردەن قۇرمەت كورۋدى مەدەت ەتپەيدى. وعان ءبارىبىر (بولسا كەرەك). قۇرمەتتەۋدى تىرىلەر كەرەك ەتەدى.
ويتكەنى ولگەن كەزىمىزدە قورعانسىز دەنەمىزدىڭ تىرىلەر تاراپىنان قۇرمەتپەن جەر قويناۋىنا بەرىلۋىن نەمەسە وزگە دە قالاۋلارىمىز ارقىلى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالىنۋىن قالايمىز.
سوندىقتان دا ءبىر-بىرىمىزدىڭ جانازامىزعا بارۋ ماڭىزدى. ءتىپتى مىندەت. ەگەر قايتىس بولعان ادام قوعام قايراتكەرى، ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەن بولسا ونىڭ جانازاسىن قۇرمەتتەۋ بارشانىڭ مىندەتى.
كۇنى كەشە سەرىكبولسىن ءابدىلديننىڭ رەسمي، زايىرلى جانازاسى بولدى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەڭ ماڭىزدى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى ەدى. سوندىقتان دا ونىڭ ءولىمى، ءبىر ارىپتەسىم ايتقانداي «ەلىمىزدەگى ساياسي ءومىردىڭ ءبىر كەزەڭىنىڭ ءبىتىپ، جاڭا ءبىر كەزەڭىنىڭ باستاۋ الۋىنىڭ» سيمۆولى ەدى.
الايدا ابدىلدينگە جانە حالىققا جاسالىنعان نارسە، ماعان قاتتى باتتى. وسىنشاما جىل قىزمەت ەتكەن حالقىمەن قوشتاساتىن ەسى دۇرىس جەر بۇيىرمادى.
عالىمدار ءۇيى بەرىلمەدى. جامبىل اتىنداعى فيلارمونيادا وتەدى دەگەندى ەستىگەنىمدە «مەيلى، تىم بولماسا ۇلكەن زالى بار، حالىق بولىپ سول جەردە قوشتاسارمىز» دەپ ويلاعان بولاتىنمىن.
الايدا جاڭىلىپپىن. بيلىك ءوزىنىڭ جىلدار بويعى وپپونەنتىنە اقتىق «سيۋرپريز» جاساپتى: حالىق ابدىلدينىمەن فيلارمونيانىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى كىشكەنە عانا فويەسىندە «قوشتاستى». تاڭ ازانمەن اعىلىپ بارعان حالىق سىيماي قالدى. كىم سويلەپ جاتىر، نە سويلەپ جاتىر ەستىلمەدى، كورىلمەدى. حالىق ءابدىلديننىڭ ازيز دەنەسىنىڭ قارسى الدىندا جەكە ءبىر قوشتاسۋ ءراسىمىن جاساي المادى. جاساتپادى. راحمەت ايتا المادى. ايتقىزبادى ويتكەنى.
حالىقتىڭ قوعام قايراتكەرىنە جەكە-جەكە راحمەت ايتىپ، تاعزىم جاساۋ ءساتى زايىرلى جانازا ءداستۇرىنىڭ ماڭىزدى ءبىر مومەنتى. وسىلايشا قايتىس بولعان قوعام قايراتكەرىنە قۇرمەت كورسەتىلگەن بولىپ ەسەپتەلەدى. ال بۇگىنگى جاعداي؟! وتە اياۋسىز. وتە قاتىگەز.
بۇل قالاي بولدى؟ كۇنى بويى ءوز وزىمە قويعان سۇراعىم وسى بولدى. نەلىكتەن ءابدىلديننىڭ سۇيەگى فيلارمونيانىڭ ساحناسىنا قويىلمادى.
نەلىكتەن ءبىز، ياعني حالىق وسىناۋ ماڭىزدى تۇلعامەن ءجونى دۇرىس قوشتاسا المادىق؟
نەلىكتەن ادامداردى تار فويەدە توعىتىپ قويدى؟ بيلىك وكىلدەرى نەلىكتەن قاتىسپادى؟ قالا اكىمى قايدا؟ تۋعان جەرى شىعىس قازاقستاننان نەلىكتەن دەلەگاسيا كەلمەدى؟ جازۋشىلار وداعى سىندى قوعامدىق ينستيتۋتتار وكىلدەرى نەلىكتەن كەلمەدى؟ ەستەتيكالىق تۇرعىدان دا، ەتيكالىق تۇرعىدان دا وسىناۋ كورىم جاعدايعا قالايشا تاپ بولدىق؟
مۇنىڭ ەڭ باستى سەبەبى پولياريزاسيا. ياعني قوعامنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرىنىڭ ەكى پوليۋسكە ءبولىنۋى. مۇنىڭ ورتاسىنىڭ بولماۋى. «يا اناۋسىڭ، يا بولماسا مىناۋسىڭ» تۇسىنىگى.
باسقاشا ايتار بولساق «يا مەندىكسىڭ، يا بولماسا جاۋىمسىڭ!». ياعني ادامداردىڭ ەكى پوليۋس ارقىلى قوعامدىق ءومىردى جوسپارلاۋى. بۇل پوليارلىق تۇسىنىك سوناۋ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ باسىندا پايدا بولدى (دەپ ويلايمىن). وعان العاشقى 2-3 جىلدا كونستيتۋسيانىڭ وزگەرىپ، پارلامەنتتىك رەسپۋبليكادان باس تارتىلىپ، ءبىر عانا ادامنىڭ ەكى ەزۋىنە قارايتىن جۇيەنى قالىپتاستىرعان كەزەڭنىڭ تاريحى كۋا.
سول كەزەڭنەن باستاپ بىزدەگى ساياسات قوعامدى ەكىگە بولۋمەن اينالىستى: قازاقتار-ورىستار؛ قازاق ءتىلدى قازاقتار-ورىس ءتىلدى قازاقتار؛ ءداستۇرلى دىندارلار-سالافيتتەر جانە تاعى باسقا. مىسالى قازاقتارعا باعىتتالعان ريتوريكا مەن ورىستارعا باعىتتالعان ريتوريكا ەكى بولەك ەدى: قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءتىل تۋرالى زاڭى دەپ اتالاتىن زاڭىنىڭ ورىس تىلىندەگى اتى: زاكون و يازىكاح. ياعني قازاقتارعا «ءتىل» جايىندا ايتساق، ورىستارعا «تىلدەر» جايىندا ايتۋدامىز (سكرينشوتتارعا قاراڭىز).
ءتىپتى ءبىر-بىرىن سيپاتتايتىن جاڭا-جاڭا تەرميندەر مەن ۇعىمدار قالىپتاستى بۇل ۇدەرىستە. مىسالى اراپقۇلدار، نۇربوتتار، ورىسقۇلدار، ماڭگۇرتتەر، كوزقاماندار، مامبەتتەر، كەلىمسەكتەر جتب.
بۇل پوليارلىق تۇسىنىك بويىمىزعا سونشالىقتى ءسىڭدى، ولگەن ادامنىڭ سۇيەگىنە قۇرمەت كورسەتە المايتىن جاعدايعا جەتتىك. ول ادام تىرىسىندە ەرەن ەڭبەكتەر جاساعان بولسا دا...
بۇل پوليارلىق تۇسىنىك بويىمىزعا سونشالىقتى سىڭگەن، ەلىمىزدەگى ساياسي ديسكۋرستاردىڭ دەرلىگى پولياريزاسيا جاقتاۋشىسى. ءتىپتى ەلىمىزدەگى ساياسي فورماسيالار جاڭا ءبىر ساياسي التەرناتيۆالاردى وتە از ۇسىنىپ وتىر. كوبىنەسە وسىناۋ پولياريزاسيانى ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە ۇمتىلۋدا.
مىسالى جاڭا ءبىر ساياسي پارتيا قۇرىپ جاتقان ساياساتكەر، جۋرناليسكە بەرگەن سۇحباتىندا پارتياسىنىڭ بولاشاقتا «نۇر وتاندى جەڭەتىنىن» العا تارتقان بولاتىندى. ءبىر پارتيانىڭ قۇرىلۋ ماقساتى نۇر وتاندى جەڭۋ بولسا ول جەردە پارتيا جوق دەگەن ءسوز. بولسا بولسا كەك بار.
نەگىزىن كەكتەن قالاعان پارتيا قوعامداعى پولياريزاسيانى ودان ءارى تەرەڭدەتە تۇسۋگە جارايدى. نەمەسە «توقاۆتى مويىندامايمىز» دەگەن توپتار. بۇل توپتار وزدەرىن دەموكرات رەتىندە كورسەتەدى. الايدا «توقايەۆتى مويىندايتىنداردى» كورمەيدى. بۇل جاعداي دا قوعامداعى پولياريزاسياعا كورىك باسادى. ال زاماناۋي دەموكراتيا تۇسىنىگى كوپشىل ەمەس، بارشاشىل بولۋدى مىندەتتەيدى.
ناتيجەدە ەلىمىزدە جاڭا قۇرىلىپ كەلە جاتقان ساياسي توپتار دا ەلدەگى ساياسي بيلىكتىڭ پولياريزاسياشىل ءداستۇرىن قايتالاۋدا. ياعني ەلىمىزدە بيلىك اۋىسار بولسا دا تۇسىنىك اۋىسپايدى دەگەن ءسوز.
ءبارىمىز نۇرسۇلتان بولۋعا مىندەتتىمىز بە؟ نەمەسە سۇراعىمىزدى بىلايشا سۇرايىق: قالايشا ءبارىمىز نۇرسۇلتانعا اينالدىق؟ بارشانى قۇشاقتايتىن ءبىر ساياسات وندىرە الامىز با؟
وپپونەنتتەرىمىز قايتىس بولعاندا وعان جوعارى دارەجەدە قۇرمەت كورسەتۋ باتىلدىعىمىز بار ما؟
الدە قايتقان ادامنىڭ سۇيەگى دە قارسىلاس دەپ ەسەپتەيتىندەردىڭ جاساعانىن جاسايمىز با؟ ادامدىققا، ياعني ۇلىلىققا قاشان جانە قالاي يە بولامىز؟
جاتقان جەرىڭىز جارىق بولسىن سەرىكبولسىن ءابدىلدين! سىزدەن پرينسيپشىلدىكتى، ادامنىڭ وتكەن تاريحىنا دەگەن ادالدىعىن ميراس ەتىپ الدىم. راحمەت سىزگە!
مولديار ەرگەبەكتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان
Dalanews.kz
