كۇنى كەشە اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆقا حات جولداپ، 1 تامىزدان باستاپ 25 پايىزدىق باج سالىعى ەنگىزىلەتىنىن مالىمدەدى. ساياساتتانۋشى قازبەك مايگەلدينوۆ اتالعان شەشىمدى قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى گەوساياسي سيگنال رەتىندە باعالادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
“بۇل ساۋىردە جاريالانعان العاشقى 27 پايىزدىق باج سالىعىمەن سالىستىرعاندا تومەن بولعانىمەن، وتە ەلەۋلى كورسەتكىش. قازاقستان ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ الدىن الا تالداۋ ناتيجەسى بويىنشا، قازاقستان ەكسپورتىنىڭ 95،2 پايىزى — نەگىزىنەن مۇناي، ۋران، قىمىز جانە فەرروقورىتپالار جاڭا باجداردان بوساتىلعانى ءمالىم بولدى. ال قوسىمشا باج تەك 4،8 پايىز ەكسپورتقا، ياعني شامامەن 95 ميلليون دوللارعا عانا اسەر ەتەدى”، — دەيدى ول.
مايگەلدينوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاڭا باج سالىعىن ەنگىزۋدىڭ استارىندا ەكىجاقتى ماقسات جاتىر.
“بۇل ەكى فاكتوردىڭ قوسىندىسى دەۋگە بولادى. ءبىر جاعىنان، ىشكى ساياسي تۇرعىدان الساق، ترامپ ءوزىنىڭ America First ساياساتىن جۇزەگە اسىرىپ، امەريكالىق سايلاۋشىلار الدىندا وتاندىق ونەركاسىپتى قورعاپ جاتقانىن كورسەتۋگە تىرىسىپ جاتىر. ال ەكىنشى جاعىنان، بۇل — سىرتقى ساياسي دەڭگەيدە قازاقستانعا ناقتى ەكونوميكالىق قىسىم دەپ قاراۋعا كەلمەيدى. ويتكەنى نەگىزگى ەكسپورت تاۋارلارى — ەنەرگيا رەسۋرستارى، ياعني كوبىنەسە ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ماتەريالدار — بۇل تىزىمنەن بوساتىلعان. سوندىقتان كەرى اسەرى بولسا دا، شەكتەلۋى مۇمكىن”، — دەيدى ول.
ساياساتتانۋشى بۇل جاعدايدىڭ وڭ جانە تەرىس جاقتارىنا دا توقتالدى.
“وڭ اسپەكتىلەرىنە كەلسەك، قازاقستاننىڭ نەگىزگى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار تاۋارلارى، اسىرەسە مۇنايدىڭ، اقش ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. ياعني، بۇل تاۋارلارعا باج سالىنباۋى — سونىڭ دالەلى. ەكىنشى جاعىنان، اقش پەن پوستكەڭەستىك ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىن سالىستىرمالى تۇردە قارايتىن بولساق، بىلتىر ەكى جاقتى ساۋدا كولەمى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەرگە جەتكەن ەدى.
الايدا تەرىس ىقپالدار دا جوق ەمەس. بۇل، ءبىر جاعىنان، ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستارعا اسەر ەتپەك. سودان سوڭ ينۆەستيسيالىق كليماتقا دا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار الداعى ۋاقىتتا قانداي دا ءبىر كوپجاقتى ىنتىماقتاستىققا دا كەدەرگى كەلتىرۋ ىقتيمالدىعى بار”، — دەپ اتاپ ءوتتى ول.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان مۇنداي جاعدايدا جاۋاپ رەتىندە ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى ارەكەت ەتۋى كەرەك. ول “اقش-پەن كەلىسسوزدەر باستالىپ، ماسەلە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى نەمەسە “س5+1” فورماتىنداعى ايماقتىق سەرىكتەستىك الاڭىندا تالقىلانۋى مۇمكىن” ەكەنىن ايتتى.
“مەنىڭ ويىمشا، ەكونوميكالىق جاۋاپ شارالارى جاناما سيپاتتا بولادى. ويتكەنى بىرىنشىدەن، ءبىز ەكسپورتتىق نارىقتاردى ءارتاراپتاندىرۋعا كوشۋىمىز كەرەك. بۇل — ەۋروپا مەن ازيا ەلدەرىنە باعىتتالۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ تاۋارلارىنا ينۆەستيسيالىق ىنتالاندىرۋلار ەنگىزۋگە دە بولادى. باسقا شەتەلدىك سەرىكتەستەرمەن ستراتەگيالىق باعىتتارداعى قارىم-قاتىناستى كۇشەيتۋ دە — ءبىر جول”، — دەپ قوستى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاعداي قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتى ءۇشىن ناعىز سىناق بولماق.
“كوپۆەكتورلى ساياساتقا اسەرى تۇرعىسىنان قاراساق، ءقازىر ءبىز بارلىق مەملەكەتپەن تەڭگەرىمدى ساياسات ۇستانىپ وتىرمىز. دەگەنمەن بۇل جاعداي قىتايمەن سەرىكتەستىكتى تەرەڭدەتۋگە يتەرمەلەۋى مۇمكىن.
ەندى بەلگىلى ءبىر مۇمكىندىكتەرگە كەلەتىن بولساق، ءبىزدىڭ باعىتىمىز ناقتى تۇردە قىتايدان بولەك، ەۋروپا نارىقتارىنا نەمەسە تاياۋ شىعىس پەن وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىمەن بايلانىستاردى كەڭەيتۋگە باعىتتالۋى مۇمكىن ”، — دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءسوز سوڭىندا ساراپشى ترامپتىڭ بۇل قادامى سايلاۋ الدىنداعى تاكتيكالىق مانيەۆر بولۋى دا مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمادى.
“جالپى ايتقاندا، ترامپتىڭ بۇل باج سالىعى قازاقستانعا تىكەلەي ەكونوميكالىق سوققى بولماسا دا، ستراتەگيالىق تۇرعىدان ماڭىزى زور. ويتكەنى بۇل — ەلىمىزدىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنىڭ سىنالاتىن كەزەڭى.
ەندى بىر-ەكى استانا بۇل جاعدايدا نە ىستەيدى — بۇل دا ماڭىزدى. سوندىقتان ەلىمىز مۇنداي جاعدايدا ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتەردى ءارتاراپتاندىرىپ، ايماقتاعى ءوزىنىڭ ءرولىن نىعايتۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋى كەرەك.
سوندىقتان بۇل گەوساياسي سيگنالدىڭ ناقتى ءمانى الداعى ۋاقىتتا بەلگىلى بولادى. مۇمكىن بۇل — ترامپتىڭ سايلاۋ الدىنداعى ۇپاي جيناۋ ءۇشىن جاساعان ۋاقىتشا قادامى عانا شىعار”، — دەپ تۇيىندەدى ول.
ەسكە سالا كەتەيىك، بۇعان دەيىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ شەتەلدەن كەلەتىن تاۋارلارعا باج سالىعى ەنگىزىلەتىنىن مالىمدەدى. ساۋدا جانە ينتەگراسيا مينيسترلىگى اتالعان وزگەرىسكە بايلانىستى پىكىر ءبىلدىردى.
مينيسترلىك مالىمەتىنشە، 7 شىلدەدە اقش پرەزيدەنتىنەن 1 تامىزدان باستاپ جاڭا يمپورتتىق باج ەنگىزىلەتىنى تۋرالى رەسمي حابارلاما تۇسكەن.
"قازاقستاننان اقش-قا ەكسپورتتالاتىن ونىمدەر ءۇشىن جەتكىزىلەتىن تاۋاردىڭ بارلىق كولەمىنە 25 پايىز ءبىرىڭعاي مولشەرلەمە بەلگىلەنگەن. الايدا قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ باسىم بولىگى - مۇناي، ۋران، كۇمىس، فەرروقورىتپا، تانتال جانە تيتان سياقتى نەگىزگى شيكىزات پەن ستراتەگيالىق تاۋارلار. ولار باج سالىعىنسىز جەتكىزىلۋىن جالعاستىرا بەرەدى. قابىلدانعان شارالار قازاقستان ەكسپورتىنىڭ شامامەن 95 پايىزىنا اسەر ەتپەيدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر"، - دەپ جازىلعان حابارلامادا.
سونىمەن قاتار قازاقستاندىق تاۋارلارعا ساۋدا رەجيمىن ساقتاۋ ماقساتىندا ق ر ۇكىمەتى اقش اكىمشىلىگىنە ءوزارا ساۋدا شارتتارىن جاقسارتۋ جونىندەگى ناقتى شارالار مەن باستامالاردى جولداعان.
"قازاقستاننىڭ ماقساتى - نارىققا قول جەتكىزۋ جانە ساۋدا شارتتارى ماسەلەلەرى بويىنشا كەلىسىلگەن شەشىمدەر قابىلداۋ. ءقازىر امەريكا تارابى قازاقستان ۇسىنىستارىن قاراستىرىپ جاتىر جانە كەلىسسوزدەردى وتكىزەتىن كۇندى حابارلايدى. قازاقستان ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعاۋ جانە تۇراقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى دامىتۋ ماقساتىندا امەريكا تاراپىمەن ودان ءارى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە دايىن"، - دەپ جازىلعان حابارلامادا.
انىقتاما: قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2024 جىلى 4،2 ملرد. اقش دوللارى بولعان، بۇل ونىڭ الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 4%-عا جوعارى (4،1 ملرد. اقش). قازاقستاننان اقش-قا ەكسپورتتىڭ نەگىزى مىناداي: شيكى مۇناي - 1،1 ملرد. اقش دوللارى (ۇلەسى 56،2%)، ۋران - 322،9 ملن. اقش دوللارى (16،4%)، كۇمىس - 239،9 ملن. اقش دوللارى (12،2%)، فەرروقورىتپالار - 188،2 ملن. اقش دوللارى (9،5%)، تانتال جانە ودان جاسالعان بۇيىمدار - 17،6 ملن. اقش دوللارى (0،89%) جانە باسقالارى. قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2025 جىلعى قاڭتار-مامىردا 1 265،8 ملن. اقش دوللارىنا جەتكەن. 2025 جىلعى قاڭتار-مامىردا قازاقستاننان اقش-قا ەكسپورت كولەمى 418،2 ملن. اقش دوللارى بولدى.
