ءۇي يەسىنىڭ وڭ جاق كوزىنىڭ اقيلىعى بار. مۇنىسى وعاش كورىنەدى. ول مۇنىڭ قالاۋى مەن قيالىنا مويىنسۇنعىسى كەلمەدى. پىشاقپەن ويىپ، مۇسىندەگەنىنە بۇعان ىشتەي قارسىلىق بىلدىرەتىن... بۇل بۇتاق وعان رايف ورمانىنىڭ ىشىمەن وتەتىن كەدىر-بۇدىر جولداردان جولىعىپ ەدى. سۋرەتشىنىڭ كوزى ءمۇلت كەتپەيدى! بۇرىشىن كەسىپ، سوسىن مىنا جاعىن قىسقارتسا... سوندا مۇڭلى دا ارمانشىل كوزدى – ءۇي يەسى بولىپ شىعا كەلەدى... ەسىنە تۇسكەندە، ول ءوزىنىڭ سول كەزدەگى تاپقىرلىعىنا ىشتەي ريزا بولادى.
ەسىكتى بىرەۋ قاتتى قاقتى. اعاش «ءۇي يەسىنىڭ» قاسى مەن كوزىنىڭ اراسىن وتكىر پىشاقپەن ويىپ جاتقان ول اقىرىن ەسىككە قاراي ءجۇردى.
شەبەرحانا بەس قاباتتى ءۇيدىڭ توبەسىندە ورنالاسقان. بۇرىشتا بارقىت ماتامەن جابىلعان اعاش كەرۋەت تۇر. ول اعاشتان وزگەنى سانالى تۇردە مويىنداعىسى كەلمەيدى. ءبىر سەنەتىنى: ادام بالاسى سەمەنت پەن جەلىمدەردەن جاسالعان قامالداردا ءومىر ءسۇرىپ، كيگەن كيىمىنىڭ ءوزى قانداي ماتادان تىگىلگەنى بەلگىسىز، سانالى تۇردە ءوز ومىرلەرىن قۇرتقان جاندار. بولمەنىڭ ورتاسىنداعى قايىڭ توماردا ستاكاندار مەن ءتۇرلى ىدىستاردىڭ ءىزى جاسىرىنىپ جاتىر. ءقازىر دە، الداعى ۋاقىتتا دا ول اينالاسىنا بىرنەشە «دوستارىنىڭ» ءىزىن جينايدى... جارتىلاي تۇنەك مىنا عيماراتتىڭ ىشىنە العاش ەنىپ تۇرعان ادامنىڭ تىنىسى تارىلىپ، ءوزىن جايسىز سەزىنەرى ايدان انىق. ءۇيدىڭ جان جاعىنان جەزتىرناقتار اتىپ شىعىپ قول سوزىپ، كوزىڭدى بادىرايتىپ تۇرىپ، جانىڭدى القىمىڭنان سۋىرىپ الاتىن سەكىلدى. ءتىپتى، ىشتەگى سۋدىڭ ءوزى ءبىرتۇرلى «سۋىق» اسەر ەتەدى... ال توبەدەگى بۇرىش-بۇرىشتى شىرماعان ورمەكشى ۇيالارى كوز الدىڭا ارعى ءومىردى ەلەستەتەدى.
ءجۇن باسقان كوكىرەگىن قاسىپ-قاسىپ جىبەرىپ، تۇكسيگەن كوزىن ۇستەل ۇستىندەگى قاعازعا سالدى. جەدەل حات. اكەسى ونىڭ ەرتەرەك اۋىلعا كەلۋىن وتىنە سۇراپتى. تاماعىنا تىعىن تىعىلعانداي تىنىسى تارىلىپ، ءبىر جۇتىم اۋانى جۇتۋ كۇشكە تۇسكەندىكتەن ەسىك الدىنداعى كىشكەنتاي ۇستەلگە وتىرا كەتتى. نەگە ەكەنى «جەدەل حات» دەگەن ءسوزدى كورسە بولدى ۇنەمى ونە بويى سۋىپ، ءبىرتۇرلى قورقىنىش بيلەي باستايدى... جۇمىر جۇرەگى اۋزىنان اتىپ شىعارداي، تىنىس الۋ قيىنداپ كەتتى. مۇمكىن، شارۋانىڭ شىرماۋىنا شىرمالىپ، بەيجاي جۇرگەن كەزىندە جەدەل حات كەلىپ، اناسىنىڭ ءولىمى تۋرالى قارالى حابار جەتكىزگەندىكتەن دە شىعار. ول ءۇشىن جەدەل حات – ەشقاشان كوڭىل كوتەرەتىن جاعىمدى جاڭالىق الىپ كەلمەيدى، كەرىسىنشە، كەۋدەسىنە بار دۇنيەنى سىيعىزىپ جۇرگەن جۇدىرىقتاي جۇرەگىنە سالماق سالار قارالى حابار جەتكىزۋشى بولىپ ەسەپتەلەدى.
بۇل جولى نە بولدى ەكەن؟ اكەمە بىردەڭە بولدى ما ەكەن؟ مۇمكىن، كورشىلەر قورقىتىپ المايىق دەگەن نيەتپەن وسىلاي جازىپ جىبەرگەن شىعار... نە دە بولسا جاماندىقتى شاقىرىپ، شارق ۇرا بەرمەۋ كەرەك... اناسى قايتقاننان كەيىن اكەسى قاتتى وزگەردى. ول ءوزىن قورعانسىز قالعانداي سەزىنە باستادى. ءتىپتى، بۇرىننان سىلتىپ باساتىن اياعى ودان سايىن قىسقارا تۇسكەندەي، جۇرگەن كەزدە ارى-بەرى شايقاتىلىپ، اقساڭداعانى قاتتى بىلىنەتىن بولىپ كەتتى. ايتەۋىر، كۇن وتكەن سايىن جۇدەي ءتۇستى. تاڭقالارلىعى، قاريا بولماشى دۇنيەنى جۇرەگىنە جاقىن الاتىندى شىعاردى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سەزىم جۇيەسى وتە قاتتى جۇمىس ىستەي باستادى. بىردە ونىڭ قورادا جىلاپ وتىرعان جەرىنەن ۇلى تاۋىپ العان. بۇل قىلىعىنىڭ وعاش ەكەندىگىن مويىنداعىسى كەلمەگەن ول: – ەر ادام ءاردايىم بىرەۋگە دورەكىلىك تانىتىپ، ەكىنشىلەرىن ماسقارالاۋعا جاقىن كەلەدى! - دەپ كوز جاسىن جاسىرماي جىلاعان. وسىلاي جانى جابىرقاۋلى كۇيى بىرنەشە اپتا توماعا تۇيىق ءجۇرىپ، ىشىندەگى مۇڭىن تۇسىنىكسىز سوزدەرمەن جەتكىزەتىن.
ءومىرىنىڭ جارتىسىن بىرگە وتكىزگەن جارىنان ايىرىلعان ادامدى جۇباتۋ وڭاي ما؟ مۇندايدا تەك ۋاقىتقا عانا جۇگىنەسىڭ: ۋاقىت ەمشى، كۇندەلىكتى كۇيبىڭ تىرلىكتەگى ءارتۇرلى ماسەلەلەر جان-جاقتان قىسىپ، جۇرەكتەگى شەردى اقىرىنداپ ۇمىتتىرىپ، جارانىڭ ورنىن بىلدىرتپەي جابا باستايدى. ادام وسىنداي بىتپەيتىن قۋ تىرلىكپەن جۇرگەندە ۋاقىت العا وزىپ، جۇرەككە تۇسكەن جان جاراسىنىڭ جازىلىپ كەتكەنىن بايقاماي قالادى.
قارياعا جالعىز تۇرۋ اۋىر بولا باستادى. بىردە اكەسىمەن كەزدەسۋگە بارعان ۇلى ءۇيدىڭ اعاشتارىن ءتۇرلى جاندىكتەر تەسىپ، ءۇي اينالاسى قوقىسقا تولىپ، ب ا ق قورشاۋلارىنىڭ قيراعانىن كورگەن-دى. ءىلۋلى تۇرعان بەسىكتىڭ دە توزىعى جەتىپتى. ابدەن ەسكىرىپ تەسىلگەن تاباقتان ۇرگەن جەلدىڭ جانعا جايسىز ىزىڭداعان دىبىس شىعىپ تۇرعانىن بايقاعان ەدى... ال ءۇيدىڭ ءىشى قانداي بولدى ەكەن! ەدەن بەتىندەگى كىردىڭ قالىڭدىعى ءبىر ەلىدەي بوپ قالار. توسەك جينالماعان، ۇستەل ۇستىندە پيازدىڭ قابىقتارى مەن قاتىپ قالعان نان شاشىلىپ جاتىر... ءوزى دە جارىقتى ازەر وتكىزىپ تۇرعان تەرەزەنىڭ كىرىنەن كوشەنى كورۋ مۇمكىن ەمەس.
بالاسىنا ءبىر رەت قاراپ، كەرى بۇرىلعان اكەسى جوتەلىپ جاتىپ: «مىناۋ جۇرەك ەشتەڭەنى قالامايدى، بالام...»
– ساعان، جالعىز وزىڭە بۇل جاقتا تۇرۋ وتە اۋىر، - دەدى بالاسى. – مۇمكىن بىزدىكىنە كوشەرسىڭ؟ قالادا ءبارى جاقسى، بارلىق جاعداي جاسالعان.
– مىنە، سولاي، - دەدى قاريا. سەندەردى ۇيالتقىم كەلمەيدى. سەنىڭ ايەلىڭ، بالا-شاعاڭ بار...
سۋرەتشىنىڭ ايەلى قالالىق بولعاندىقتان، قايىن اتاسىنا جىلى شىراي تانىتا قويادى دەۋدىڭ ءوزى ابەستىك بولار... الايدا، بۇل وزگەرە قوياتىن زاڭدىلىق پا؟ قالا بىلاي تۇرسىن اۋىلدىڭ وزىندە كۇيەۋىنىڭ اتا-اناسىمەن بىرگە ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن كەلىندەر تابىلا قويا ما؟
ادامنىڭ كەلىم-كەتىمىنە قيىن، قياندا ورىن تەپكەن اۋىلدىڭ جەتىستىككە جەتۋى دە ەكىتالاي. جول جوق، قىستىڭ قالىڭ قارىن ايتپاي-اق، كۇزدىڭ جايسىز جاۋىنىنىڭ وزىندە سىرتپەن بايلانىس ۇزىلەدى. الىستاعى ورمانعا بارىپ، قىستىق وتىندى قامداۋ – جالعىز باستى قاريانى ايتپاعاننىڭ وزىندە ساپ-ساۋ، تەپسە تەمىر ۇزەر ەڭگەزەردەي جىگىتتەرگە وڭايعا سوقپايتىن شارۋا. ونىڭ ۇستىنە قاريا قاراپ جاتپاي ەشكى باعادى عوي. وعان دا جەم-شوبىن قامداۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى...
– مەن بىلاي ويلايمىن، مۇمكىن... – دەگەن قاريا ورنىنان تۇرىپ، اقساڭداپ، ۇستەلدى اينالا ءجۇرىپ، كىشكەنتاي عانا ەتى قاشقان سولىڭقى قولدارىمەن ۇستەلدىڭ ءۇستىن شۇقىلادى. ادەتتە شەشۋشى ءسات تايانعاندا، ءبىر نارسەگە تاۋەكەل ەتۋ ءۇشىن ويلانعاندا قولىمەن ءبىر نارسەنى شۇقىلاپ تۇراتىن. مىنە، ءدال ءقازىر دە ءوزى بىرنارسە ايتىپ، شەشىم شىعارا الماي تۇر.
– مۇمكىن، ماعان... ۇيلەنۋ كەرەك شىعار؟..
- ءسوز بايلاسىپ نەمەسە كوز سالىپ جۇرگەن بىرەۋىڭىز بار ما ەدى؟- دەپ سۇرادى بالاسى.
– جالعىز باستى كەمپىرلەر بار، ارينە، - دەپ كۇمىلجي ءسوز باستاعان قاريا: – ءبىراق زەينەتاقىسىنا كەلگەندە ەكى ويلى بولادى. مەن مۇندا بىرنەشە كەمپىرلەرمەن قاۋقىلداسىپ كوردىم. بىرەۋلەرىنىڭ بالالارى قارسىلىق بىلدىرسە، ەندى ەكىنشىلەرىنىڭ تاعى بىرەۋلەرى دەگەندەي... اناۋ تۇرمىس قۇرماعان كارى قىزداردان ەش ناتيجە جوق ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ... ولاردان ءبىر ناتيجە شىعاتىن بولسا، جاس كەزدەرىندە-اق قاعىپ كەتەر ەدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ اۋىلدا ءىلىپ الار ەشكىم جوق... – دەپ سالى سۋعا كەتكەن ول قولىن ءبىر سىلتەدى.
كوڭىلشەك اكەسىنەن مىناداي ءسوز ەستىگەنىنە سۋرەتشى قاتتى تاڭقالدى. ۇنەمى ءۇنى شىقپايتىن اكەسىنىڭ ءسوزدىڭ تىگىسىن جاتقىزا سويلەگەنى. ەڭ باستى تاڭعالاتىن ءجايت ول – تاڭداعان عوي! العاشقى ءتۇنىن كۇتكەن جاس كۇيەۋ سياقتى، قاريانىڭ بۇتاقتا تۇرىپ ۇسىككە ۇرىنعان الما سياقتى مىج-تىج بەتتەرى تۇزەلىپ، تەگىستەلىپ، ءتىپتى قىزىرا قالىپتى. سۋرەتشى ەرىكسىز كەلگەن كۇلكىسىن ەرىك-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا جاسىرۋعا تىرىستى. ونى جاسىرۋ ءۇشىن فيلوسوفيالىق تۇجىرىمنان جاقسى ەشتەڭە تاپپادى:
– يا-يا-يا...
– سەن نەنى دالەلدەگىڭ كەلىپ تۇر، - دەپ اكەسى وعان كەيىدى. – كورىپ تۇرسىڭ عوي سەن، مەن شاتاسىپ كەتتىم...
– يا، نەگىزى مەن قارسى ەمەسپىن... - دەگەن بالاسى جوتكەرىنىپ، اقتالا سويلەپ: – ەندى سەنىڭ جۇرەگىڭدى جاۋلاپ الاتىن كەمپىرىڭ بار بولسا...
– قارابىقتا بىرەۋ بار دەپ ايتادى. مۇمكىن، ەكەۋمىز بۇگىن بارىپ قايتارمىز وعان؟
سۋرەتشى اقىرىنداپ تەرەزەگە قارادى. شاڭ باسقان تەرەزەنى كۇزدىڭ سىبىلىڭقى جاڭبىرى اقىرىنداپ ۇرعىلاپ تۇر.
– بىردەن بارا بەرەمىز بە؟ ونىڭ ۇستىنە جاڭبىر جاۋىپ تۇر، - دەدى ول. مىنانداي جاۋىندى ساتتە ۇيدەن شىعىپ جۇرگىسى كەلمەدى.
– تەمىردى قىزعان كەزدە سوق، - دەدى قاريا. – ونىڭ ۇستىنە سەنىڭ ەندى قاشان كەلەتىنىڭ دە بەلگىسىز...
«مەنسىز ۇيلەنۋگە بولمايتىنداي...» - دەپ بالاسى اشۋلاندى.
- ءقازىر كورشى حاتموللاعا ايتسام، ءسوزىمدى ەكى ەتپەستەن تراكتورىن وتالدىرادى... - دەگەن اكەسى دەرەۋ ەسىك الدىنا بارىپ، اسىعىس بىلعارىنى يىعىنا جاۋىپ جاتىر ەدى.
بۇل جانۇيادا اكەنىڭ ايتقانى مىندەتتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلاتىندىقتان سۋرەتشى امالسىزدىق تانىتتى. سۇلدەرىن سۇيرەپ ءجۇرىپ، ارەڭ جينالدى. «اكەمدىكى دە دۇرىس قوي»،- دەپ ويلادى ول. ەندى تاڭداۋى جاس قىزعا تۇسكەن سوڭ قاسىندا تۋىستارىنىڭ ەرىپ بارۋى مىندەتتى قوي. «قۇداي، مەن دە «جاس» دەپپىن عوي؟» - دەپ وز-وزىنە قارسى شىقتى. مەيلى، كىم بولسا ول بولسىن، ەڭ باستىسى يۋبكا كيگەن ايەل الىپ بەرۋ كەرەك. اكەمە كومەك كەرەك. مەن دە تەز-تەز كەلىپ، اكەمدى كورىپ كەتە المايمىن. وسى كەتكەننەن كوكتەم شىعا ءبىراق ورالارمىن. وندا دا... قارت ادام قىستا جالعىز ءوزى قالاي ءومىر سۇرەدى. ەكىنشى جاعىنان، الگى جەسىر مە، كىم ەدى ءوزى؟ بارا سالعاندا تانىمايتىن اداممەن بىرگە قول ۇستاسىپ كەتە سالۋى دا مۇمكىن ەمەس قوي؟
الىپ ۇشقان اكەسى قايتا كەلگەندە بالاسى دايىن تۇردى.
–حاتموللا تراكتورىن دايىنداپ جاتىر، - دەدى قاريا. – راس، ەندى ازداپ ءىشىپ العان، ول ءىشىپ العان كەزدە كولىكتى ساۋ كەزىنەن جاقسى ايدايدى.
باسىندا قيسايعان شاپكىسى، باس كيىمنەن سورعالاعان سۋى جەرگە تامشىلاپ تۇرعان ءساتى سۋرەتشىنىڭ كوز الدىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ قالدى. ىڭعايسىزدانىپ تۇرعانىن جاسىرۋ ماقساتىندا توقتاۋسىز سويلەپ جاتىر. تاڭەرتەڭ مۇقيات قىرىنىپ، نافتالين ءيسى اڭقىعان سارى كويلەگىن نە ءۇشىن كيگەنى ەندى تۇسىنىكتى بولدى. وزىنشە سىلقىمدانىپ، ءوزىن تارتىپكە شاقىرىپ، وبەك بولعانى! ال بۇل، اقىماق، اكەسىنىڭ كوتەرىڭكى كوڭىلىن كورىپ، كوكىرەگىندە ماقتانىش سەزىمى ۇيالاپ: بالاسىنىڭ كەلۋى – وعان مەرەكە ەكەن عوي دەپ ويلاعان!
قاناتىن قومداپ العان تاۋىس سەكىلدى ەسىكتىڭ الدىندا ارى-بەرى ءجۇرىپ العان اكەسى ۋاقىت كۇتىپ تۇرمايتىنىن سىرت بەينەسىمەن كورسەتكەندەي.
- نەگە سەن ەرتەرەك ايتپادىڭ؟
- ءار نارسەنىڭ ءوز ۋاقىتى بار.
مىنە، حاتموللانىڭ تراكتورى دا ەسىك الدىنا دىرىلداپ كەپ تۇر.
- سەن ونى بىلەسىڭ بە؟ ءنافيسا – ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ تومەنگى جاعىنداعى ايەل. ون التى جاسىندا قارابىقتاعى ءبىر جىگىتكە تۇرمىسقا شىعام دەپ الەك بولعان. جەسىر قالعانىنا التى-جەتى جىلداي بولدى، جەسىر قالعانىنا. كۇيەۋى ءىشىپ الىپ، سۋىق قاردا ۇيىقتاپ، قاتىپ قالعان دەپ ايتادى.
- ءبىراق، بار بولعانى ءۇش جاس ۇلكەن مەنەن!
- د... دىق... ايەلى كۇيەۋىنەن كىشى بولۋى ءتيىس، - دەپ ءبىر توقتادى قارت.
ولار ءتىپتى تەزدەتكەنى سونشا، ەسىكتى جاپپاي تراكتورعا مىنۋگە اسىقتى. اكەسى حاتموللانىڭ قاسىنا وتىرۋعا كابيناعا سەكىردى، ال سۋرەتشى تىركەمەگە وتىردى.
كەتتىك.
جول بالشىق، تىركەمە بىرەسە مىنا جاققا، بىرەسە كەلەسى جاققا لاقتىرىپ، بيلەپ كەلەدى. ءبىراق قۇلاپ كەتۋ ءقاۋىپى اسا تونە قويمادى: بۇگىنگى كۇنگە دەيىن كۇن اشىق بولىپ، جەر ەندى-ەندى باتپاققا اينالۋعا دايىندالعانداي بولىپ جاتىر ەدى. مىنا جاۋىن دا توقتايتىن ەمەس، قۇيىپ جاتىر، توگىپ تۇر. بۇلار قايتاردا قايتىپ قايتپاق ەكەن؟ جايشىلىقتا الىستان مەنمۇندالاپ كورىنەتىن كوگىلدىر ورمان جاڭبىر جاۋعاننان كەيىن بە، بويىنداعى بارلىق قاسيەتىن كورسەتە الماعان جىگىت سەكىلدى بويىن تومەن بۇققانداي بولىپ كورىندى. كەڭ دالادا سابان ۇيىندىلەرى قارايادى. بۇل تەك ءتۇس الەتى بولسا دا ءبىر قورقىنىشتى قۇبىجىق سەكىلدى. ال سول قۇبىجىقتار بۇكىل الەمدى ءوزىنىڭ قۇشاعىنا باتىرۋعا تىرىساتىنداي ۇرەيلى كورىندى. ءبىرتۇرلى كوڭىلسىزدىك، بەلگىسىز ءبىر اۋىرلىق باسىپ تۇرعانداي... اناسى ەسىنە ءتۇستى. مۇنداي جاۋىندى كۇنى ولار مىندەتتى تۇردە مونشا جاعاتىن... اناسى تابالدىرىققا دەيىن الىپ كەلىپ، تاپ-تازا سۇلگى مەن كيىمدەرىن بەرەتىن... سوسىن، بۇقتىرىلعان شايعا كەپتىرىلگەن نەشە ءتۇرلى شوپتەردى قوسىپ الىپ كەلەتىن... ول قابىرعاعا سۇيەنىپ تۇرىپ، ادەيى شاينەكتىڭ ءتۇبىن قاتتىراق قاعاتىن. وعان جاۋاپ رەتىندە ادەتتە ول جوتكەرىنەتىن. بۇل جاي عانا داۋىستار بولعانىمەن ەرەكشە ءمانى بار ۇزاق اڭگىمە ەسپەتتەس بولاتىن: «ال، قالاي، بالام؟ - دەپ سۇرايتىن اناسى. – بارلىعى جاقسى، پەشتىڭ قىزۋى قاتتى بولماسا، وزىمە دە جاقسى بولار ما ەدى؟ – جاقسى، ماما، بار بولعانى ىستىقتان قۇلاق كۇيىپ بارادى، مەندە قالعانىنىڭ بارلىعى جاقسى...
«ال ەندى مىنە، مەن بەيتانىس جاڭا اناما كەتىپ بارامىن»، - دەپ ويلادى ول. ارينە، ونىڭ كۇلكىسى كەلدى. يا، تاعى قانداي اناسى! وزىمەن تەتەلەس وسكەن قيسىق ءنافيسا ءۇشىن! شىندىعى سول، لاقاپ اتىنا قاراماعاندا، ءنافيسانىڭ كوزدەرىندە ەش اقاۋ جوق، تەك كوزدەرىنىڭ ءتۇسى ءارتۇرلى بولعانى بولماسا. ءبىر كوزى سۇر، ال ەكىنشىسى - جاسىلداۋ... بۇل كوزدەرگە كەزىندە قانشاما جىگىتتەر عاشىق بولىپ، ءتىپتى ءتۇن تىنىشتىعىن العان دا ەدى. بۇل جاناردىڭ ادامدى وزىنە تارتىپ تۇراتىن جاسىرىن سيقىرى بار ەدى. بىرەۋى اياقاستى عاشىق قىلىپ، ءبىر مۇمكىندىك بەرىپ تۇرسا، ەكىنشىسى باس يمەيتىن اسا ءبىر تاكاپپارلىقپەن سۋىق شىعارىپ سالاتىن... تەك قارابىقتان كەلگەن قىزىل شاشتى جىگىت قانا ەكىنشى كوزگە تۇسپەدى. قىستىڭ قاھارلى كۇندەرىنىڭ بىرىندە ءنافيسانى شاناعا لاقتىرىپ جىبەرىپ، جۇلدىزدى ءتۇننىڭ قاراڭعىلىعىنا سۇڭگىپ كەتتى. تاڭەرتەڭگىسىن بۇلاق باسىندا اۋىل جاستارى ءنافيسانى الىپ قاشىپ كەتكەندىگىن ايتىپ، شۇرىلداسىپ جاتتى. اراسىنداعى بىلىمدىلەرى ۇنسىزدىك تانىتتى. ءدال وسى ۋاقىتتا قىزدىڭ اكەسى دە ءوزىنىڭ كەلىسىمىمەن كەتكەنىن كوپشىلىككە جەتكىزدى. بۇل ولكەدە قالىڭدىقتى ۇرلاپ كەتۋ ءداستۇرى ەجەلدەن جالعاسىپ كەلەدى. ءبىراق، قازىرگى كەزدە كۇيەۋ جىگىت قالىڭدىقتىڭ كەلىسىمىمەن الىپ قاشاتىن بولدى. ەرتەسىنە اۋىل جىگىتتەرىنە قىز ءۇشىن باسىڭدى قانداي بايگەگە تىككەنىڭدى اسا ءبىر ماقتانىشپەن ايتاسىڭ.
وسىلاي، سانانى تىمىسكىلەگەن سان ءتۇرلى ويلارمەن ارپالىسىپ، كۇزدىڭ كوڭىلسىز كەشىندە ورمانعا دا جەتتى. ءبىراق، ول كۇلكەراۋ وزەنىنەن ءوتۋ كەرەك ەدى... وزەننەن ءوتۋ! وزەندە جاتقان ەكى بورەنەنى كورگەن سۋرەتشىنىڭ دەنەسىن سۋىق تەر باستى. ول كولىكتىڭ كابيناسىن قولىمەن سوعىپ: «ءقازىر قۇلايمىز!»،-دەدى. شايتان سۋعا سىلقيا تويىپ العان حاتموللا بىلق ەتكەن جوق. تراكتوردىڭ جىلدامدىعىن تەجەمەگەن قالپى «كوپىرگە» قويىپ كەپ بەردى. اقىرىن ەكى بورەنەنىڭ ۇستىمەن ءوتىپ كەتتى.
مىنە، ورمان. سۋرەتشى ارتىنان مىڭداعان جالماۋىز اڭدىپ كەلە جاتقانداي ەلەڭدەۋلى كۇيگە ەندى. ءتىپتى انە بىرەۋلەرىنىڭ قاراسى كورىنگەندەي، ساناۋعا دا بولادى. ءاربىر اعاش جانىنان وتكەندە بەلگىسىز جالىنىشتى ورمان يەسىنىڭ داۋىسى ەستىلەتىندەي. ورماننان شىعا بەرىستە قاتتى جەل سوعىپ، جاس ۇيەڭكى اعاشىنىڭ ارى-بەرى شايقاتىلعانى جول ۇستىندە قولىن ەربەيتىپ، تاپقانىن قىزىلدى-جاسىلدى ەتەگىنە لاقتىرىپ وتىرعان سىعاندارعا ۇقسايدى. بۇل جەردەن قارابىق اۋىلى الاقانداعىداي كورىنىپ تۇر، بار بولعانى تومەن قۇلديلاسا بولعانى.
كۇزدىڭ كوڭىلسىز جاڭبىرىنا شومىلعان اعاشتار كەلىسىپ العانداي بىردەي ءدىرىل قاعادى. وسىناۋ كەشكى تىنىشتىقتى بۇزعان حاتموللانىڭ دىرىلداعان تراكتورى اۋىلداعى شەتكى ۇيگە كەلىپ توقتادى.
ورىستىڭ كەڭ قاقپاسىنان سىرتقا بىرەۋ شىقتى. باسىنان اسىرا ماتا بايلانعان ۇزىن اعاش ۇستاپ الىپتى. بايلانعان ماتاسى ونى جاڭبىردان قورعايدى دەگەن ءتۇرى بولار. الگى ادامنىڭ ۇستىنە كيگەن كومەسكى پالتوسىنىڭ ءتۇسىن اجىراتا المادى. جاعاسىنىڭ ايىرىنان بايلانعان گالستۋكتىڭ «شوقپارى» كورىنەدى. ءبىر كورگەنىنەن ءمۇلت كەتپەيتىن كوزى شاتاسپاسا سۋرەتشى بۇل ادامدى ءبىر جەردەن كورگەن سەكىلدى... قايدان كورۋى مۇمكىن؟ سۋرەتشىگە نازار اۋدارماعان الگى ەركەك ماشينادان جاس بالاشا سەكىرىپ تۇسكەن اكەسىنە قول سوزىپ: «كۇيەۋ بالا، كەلدىڭ بە؟»، - دەدى.
ءيا... دەمەك، اكەسى بۇل جاققا بەكەر كەلمەپتى... بارلىعى الدىن-الا جوسپارلانىپ، دايىندىق جۇرگىزىلىپ قويعانعا ۇقسايدى. ونىڭ ۇستىنە مىنا اعاتاي دا ولاردى گالستۋكپەن بەكەرگە كۇتىپ الماعان عوي...
دەگەنمەن كۇيەۋ جىگىت ونى قوستاعىسى كەلمەي: «كەتتىك!»
- ساعان نە بولدى!- دەپ تاڭقالعان قوجايىن، - شىدامىڭ تاۋسىلىپ بارا ما! الدىمەن شاي ءىشىپ، دەم باسىپ، ايەلىم پىسىرگەن بالىشتەن اۋىز تيەيىك.
- «وعان ۇلگەرەمىز، الدىمەن ونى كورىپ الايىق...» گالستۋك تاعىنعان قاريا كۇلىپ، قولىنا ۇستاعان ءبىرتۇرلى جاۋىننان قورعاعىشىن قوزعاپ: «حە-حە، ءبارى سولاي كەلىسىلگەن. بۇگىن، الگى جاس ايەلىڭدى قوينىڭا الىپ، قۇشاقتاپ جاتاسىڭ، حە-حە-حە... گابدەلجاپپاردىڭ اعاسى قالاي؟ «و قۇدايىم، اناۋ جاس قىزدى قاسىمدا جاتقىزىپ، ەرنىنەن سۇيگىزىپ، قۇشاعىما ەنگىزە كورشى!»
قارت بالاسىنا اقىرىن عانا باس يزەدى. قوجايىن تىركەمەدە تۇرعان جاس جىگىتتى ەندى بايقاعانداي كەيىپ تانىتىپ: «ە-ە، بالاڭ دا كەلگەن ەكەن عوي! قالايشا كەلمەيدى... مۇنداي جاۋاپتى ىسكە... بۇل ويىن ەمەس...» وسى كەزدە باستىرمالاتا ۇرەيلى داۋىسىمەن بالاسىنا: – ءتۇس، ساعان نە بولدى، قاققان قازىقتاي قاتىپ تۇرسىڭ... ىشتەي تۇسىنگەنىمەن، ۇياتتان قىزارعان بەتىن جاسىرعىسى كەلگەن بالاسى كۇزگى جاۋىننان كەيىنگى بالشىققا سەكىرىپ ءتۇستى. مىنە، ەندى ەسىنە ءتۇستى، گالستۋك تاققان قاريانى قاي جەردە كورگەنى. ول ءقايبىر جىلى ونىڭ مەكتەبىنە «ءبىلىم» سەرىكتەستىگىنەن كەلىپ، ءدارىس وقىعان بولاتىن. سول كەزدە دە گالستۋگىن «شوقپارداي» قىلىپ بايلاعان ەدى.
– كەتتىك! - دەپ اقىرىن بۇيىردى اكەسى.
– ول ءۇش ءۇي ارى تۇرادى... - دەگەن ءدارىسشى سۋرەتشىنىڭ ارقاسىنان اقىرىن عانا قاعىپ، جۇباتقانداي بولدى. سۋرەتشى كوز سالسا تراكتوردىڭ ىشىندە حاتموللا رولگە باسىن قويىپ، ءتاتتى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن.
ولار اۋلاعا كىردى. قاراما-قارسى جالعىزسىراپ، كىشكەنتاي عانا سابان كىرپىشتەن سوعىلعان كەپە قۇلاعالى تۇرعانداي. سۋىقتان قالتىراعان سۋرەتشى سول جاققا قاراي قادام باستى. ال جول باستاعان ءدارىسشى باتىل ەسىك تۇتقاسىن ۇستادى.
كەپەدەن مۇرىن جاراتىن مال بوقتىعىنىڭ اششى ءيىسى سەزىلمەدى. سوعان قاراعاندا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ۇيىندە مال ۇستاماسا كەرەك-تى. قالايشا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر سوندا؟ اۋىلدا، ءبىر سيىرىڭ نەمەسە ۇزىننىڭ قىسقاراتىن شاعىندا ءبىر قوزىڭ بولماسا كۇن كورۋىڭ قيىندايدى. ءبىراق، ولاردى ۇستاۋ، جەم-شوبىن دايىنداۋ... جالعىز باستى ايەل مۇنداي جۇمىستى قايدان ىستەسىن... ونىڭ ۇستىنە، ەگەر دە ول ءبىر مەكەمەدە جۇمىس ىستەسە، سونىڭ ءوزى قارا باسىنا جەتكىلىكتى بولار.
شالبارىنىڭ تۇيمەسىن قاداپ، ۇيگە قاراي بۇرىلدى ول. ىشتەن كۇتكەن داۋىس تا شىقتى. ەسىكتى اشپاي تۇرىپ، ول ەسىكتەن قۇلاق ءتۇردى: «ساياسي» جاعدايدان حاباردار بولعىسى كەلىپ. ءدارىسشى ايتتى: «توقتا، سۇيكىمدى... ول ساعان بار ىقىلاسىمەن كەلىپ تۇر. ادامگەرشىلىگى مول، ازداپ شارۋاشىلىعى دا بار... قوراسىندا سيىرى بار دەگەندەي... جىلقى ساتىپ السام با دەپ جوسپارلاپ ءجۇر. ءبىزدىڭ ولكەدە جىلقىسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس... جىلقى، ءوز-وزىن اسىرايدى...» وسى كەزدە ايەلدىڭ نازىك داۋىسى ءسوزدى ءبولدى: «مەن قايتا ويلاندىم...» ەندى مىنە، تاعى دا ءدارىسشى سويلەدى: «بۇل، ارينە، وتە ورىندى سۇراق... بىزگە پايعامبارىمىز ەشقاشان اسىقپا دەگەن... ءبىراق، سوزدە تۇرماۋ دا كۇنا... «ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق»، -دەگەن بابالارىمىز. دەمەك، سەن بابالار وسيەتىن بۇزعان بولىپ تۇرسىڭ عوي، ءنافيسا...»
سۋرەتشى اقىرىن عانا ەسىكتى اشتى. مۇمكىندىگىنشە كىرگەنىن بىلدىرتپەۋگە تىرىسقان ول تابالدىرىقتا تۇردى. تۇپكى بولمەدەگى ورىندىقتا ءنافيسا وتىر. پەشتىڭ جانىندا كۇيەۋ بالا – اكەسى تۇر. ورتادا تۇرعان ءدارىسشى ءارى قاراي اقىلىن ايتىپ جاتىر: «سارىم ابىز سول سوزگە سەنىپ كەلىپ وتىر. جالعىزدىق – ءتىرى پەندەگە قيىن. شاريعات بويىنشا ۇزاق تۇندە ءبىر-بىرىنىڭ ارقاسىن جىلىتقاننىڭ ءوزى ۇلكەن ساۋاپ بولىپ سانالادى».
سۋرەتشىنى ەشكىم بايقامادى. وسى ارالىقتا ءدارىسشىنىڭ سوڭعى ءسوزى ونىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى. كۇلكى قىسقاسى سونشالىق داۋىسى شىعىپ كەتە جازدادى. يا-يا، بۇرىن ماركس پەن لەنيننىڭ ىلىمدەرىن ءسوز اراسىندا كەلتىرىپ وتىراتىن ءدارىسشىنىڭ سويلەۋ مانەرى، ويى بۇگىندىككە وزگەرىپتى. ءدال قازىرگى جاعدايدا كۇلۋدىڭ ءوزى جاعدايدى كۇردەلەندىرىپ جىبەرەدى... «ساياسي» جاعداي كادىمگىدەي ءورشىپ كەتۋى مۇمكىن.
- بىلمەيمىن، نە ايتۋ كەرەكتىگىن دە،- دەپ مىڭگىرلەدى ءنافيسا.
سۋرەتشى بولمە ىشىنە كوز جىبەرىپ قاراپ تۇرىپ، ونىڭ سوزدەن اۋىتقىپ تۇرعانىنا تاڭقالدى. ۇيدە تەمىر توسەك، كىشىگىرىم ستول جانە ەسكى شكافتان وزگە كوزگە ىلىنەتىن ەشتەڭە جوق. بۇل جەردە كەدەيلىك پەن جاۋاپسىزدىق ادام ەڭسەسىن باسىپ تۇردى. ءساتى تۇسسە باقىتسىزدىق جايلاعان ۇيدەن قاشىپ كەتكىسى كەلدى. مۇمكىن، ءنافيسا ءوز ابىرويىن جوعارى كوتەرۋ ءۇشىن ىستەپ وتىرعان بولار؟ قانشا ايتقانمەن ايەل عوي. ءالى دە ادامدى وزىنە تارتاتىن قاسيەتى بار سياقتى. كوزى دە سول قالپى وزگەرمەگەن. ءبىر جەرى تارتىمدى بولسا، ەكىنشى قىلىعى جاس كەزىندەگىدەي ەمەس، كەرىسىنشە ادامعا كەرى اسەر بەرەدى... ءبىراق، دەنە ءبىتىمى وتە ادەمى ساقتالعان... «مەديسينالىق پۋنكتە جۇمىس ىستەيمىن، ءوز ومىرىمە جەتەدى»،- دەپ قاداپ ايتتى.
شامادا ءدارىسشىنىڭ ايتاتىن ءسوزى تاۋسىلسا كەرەك-تى: – مىنە، بالاسى دا كەلىپ تۇر، وسىنى ايتۋ ءۇشىن...،- دەپ تىنىشتالا قالدى.
ءدال وسى كەزدە سۋرەتشىنى بايقاعان ءنافيسا ورنىنان اتىپ تۇرىپ:
- سالەمەتسىز بە!.. قالاي كەلدىڭىزدەر؟
سۋرەتشى كوزىن تومەن قاراتتى... كوز الدىنا تەاترداعى جانتالاس ەلەستەدى.
ءبىراق، ارقاسىنا بىرەۋ ىستىق باسىپ العانداي ەرەكشە كۇيگە ەندى. بىردەن باسىن كوتەرىپ العان ول ءنافيساعا تاعى دا كوز جىبەردى. جاۋدىرەگەن كوزدەرى كۇلىمسىرەگەنىمەن ەرىندەرىنە نە اسەر ەتكەنى بەلگىسىز ەرنەۋى كەزەرىڭكىرەپتى. ونىڭ بەتىنىڭ قالاي قىزارىپ جاتقانىن سۋرەتشى سەزىپ تۇر. تامىرلارى ارقىلى قانداي دا ءبىر اۋىر جانە ءتاتتى جۇبانىش تارادى. بالا كەزىندە ول ءنافيسانى كلۋبتان ۇيىنە دەيىن شىعارىپ سالعان. ول كەزدە قانشادا ەدى؟ ون ەكى، ون ءۇش؟.. ءنافيسا ون-ون بەس قادام الدىدا، بۇل ارتىنان ىلەسىپ وتىردى. ول كەزدە ءنافيسانىڭ كەۋدەسى ءۇرپيىپ، اياعىن ايقاستىرا باسىپ، بۇراڭداپ جۇرەتىن بويجەتكەن قىز ەدى... ول ارتىندا كورشىنىڭ بالاسى كوز سالىپ كەلە جاتقانىن سەزىپ كەلەدى. ءبىراق، ونىسىن بايقاتپادى.
ءوز قاقپاسىنا جەتكەندە، كەنەتتەن باقشا قورشاۋىنىڭ جانىندا جاتقان بورەنەگە وتىردى.
بالا ءوز بەتىمەن كەلە جاتقان كەيىپ تانىتىپ، ىسقىرعان قالپى ودان وتپەك بولدى. وعان نەگە ىسقىرۋعا بولمايدى، ول ۇيىنە كەلە جاتىر ەمەس پە؟ انە ونىڭ ءۇيى، تاياق تاستام جەردە.
- بەرى كەلشى،-دەپ قىز ونى شاقىردى.
- نە كەرەك ساعان؟
- وتىر...
ول بورەنەنىڭ شەتىنە وتىرعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق قىز قولىنان تارتىپ جانىنا وتىرعىزدى. ءنافيسانىڭ الاقانى بۇجىر-بۇجىر بولعانىمەن ىپ-ىستىق، كىشكەنتاي قۇسقا ۇقساس بولدى.
- مەنى قۇشاقتاعىڭ كەلە مە؟ – دەپ سىبىرلادى قىز. بالانىڭ اۋزى قۇرعاپ، ءتىلى تاڭدايىنا جابىسىپ، تەك بەلگىسىز دىبىستاردى شىعارۋعا قانا مۇرشاسى جەتتى. كەنەتتەن ءنافيسا ونى قۇشاقتاپ، دىمقىل ەرنىمەن ونىڭ سويلەۋدەن قالعان ەرىندەرىن ىزدەي باستادى. بالا وز-وزىنە كەلىپ، ەسىن جيعاندا قىز قاسىندا جوق ەدى.
...سونىمەن اكەسى، اقساڭداپ، قىزىل بۇرىشقا كەلدى. ءبىراق، ءبىر ورىندا تۇرا الماي بۇكىل ءۇيدى اينالىپ ءجۇر.
- سىزدەر وعان قاراڭىزدار!-دەپ سۇق ساۋساعىمەن ءنافيسا جاقتى نۇسقادى. – ول نە ايتىپ تۇر، ا؟ نە دەگەن ءبىر بەتكەي قىز! مەن وعان بار قۇرمەتپەن... – سۋرەتشى ءوز اكەسىنىڭ مىنەزىن بىلەدى، سوندىقتان وقيعانىڭ وقىس بۇرىلعانىنا قاتتى تاڭقالمادى. – ەگەر مەنىڭ اشۋىما تيسەڭ، مەن باس تارتۋىم مۇمكىن!
- ەركىڭ ءبىلسىن... سەنى ەشكىم ماجبۇرلەپ تۇرعان جوق،-دەدى ءنافيسا.
- قانشاما ادامدى اۋرەگە سالدىڭ، - دەپ اكەسى بولمە ىشىندە شولتاڭ باسىپ ءجۇر.
- مۇمكىن، بۇل سەنىڭ تاعدىرىڭ شىعار! قارسىلاسا بەرمەشى ءنافيسا،- دەپ اراعا ءدارىسشى قىستىرىلدى. – كەتتىك، ابىستاي پىسىرگەن قۇيماقپەن شاي ىشەمىز.
- سەن، مولدا اعا، جامان كەڭەس بەرمەيسىڭ، مۇنى بىلەم عوي... ءنافيسانىڭ قاتقىل داۋىسى باسىلعان. مۇمكىن، وعان «كۇيەۋ جىگىتتىڭ» ايتقان سوزدەرى، الدە، ونىڭ ارەكەتىنىڭ شۇعىل وزگەرۋى اسەر ەتكەن بولار؟
سۋرەتشى دە ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋ كەرەك دەپ ويلادى. – بىرگە تۇرىپ كورىڭىزدەر، ءنافيسا... ارى قاراي بەلگىلى بولادى عوي...
- سەن سولاي ويلايسىڭ با؟ - دەپ كۇتپەگەن جەردەن ءنافيسا كۇلدى. – سەن سولاي ويلايسىڭ با؟.. - قايتا قايتالادى. ءبىراق، كوزىنەن قۋانىشتىڭ لەبى دە سەزىلمەدى.
- مەنىڭ بالام بوسقا اقىل ايتپايدى، ول وتە اقىلدى!- دەپ قاريا بالاسىمەن ماقتاندى.
- وندا كەلىستىك، - دەگەن ءنافيسا پەشتىڭ ارتىنداعى اۋىر ۇلكەن سومكەنى الىپ شىقتى. مۇنداي «الىپ» سومكەنى ءبىر كەزدەرى ۇلكەن بازارلارعا تاۋار اكەلگەن ساۋداگەرلەردەن كورگەن-دى. دەمەك، ءنافيسا و باستان بۇلارمەن كەتۋگە دايىندالعان. ونىڭ قارسىلىق تانىتقانى الدىن الا ويلاستىرىلعان بولىپ تۇر. الايدا، ايەل ءسىزدى بۇكىل دەنەسىمەن جانە جانىمەن قالاسا دا، ول «لايىقتى» كورىنۋگە تىرىسىپ، «جوق» دەپ ايتادى. ەگەر ايەل بىردەن بەرىلسە، وندا ول ءوزىنىڭ ۇستامسىزدىعىن «مەنىڭ ويىمشا، مەن سەنى بۇرىننان تانيمىن» دەپ پسيحولوگيالىق تۇرعىدا ءوزىن جەڭدىرگەندى ءجون كورەدى. بۇل تاڭقالارلىق جاعداي ەمەس. ال، ەر ادام ءوز ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن جۇرەگىندەگى سىرىن اشادى. ايەلدىڭ جۇرەگىنە سەنىم ۇيالاتقاندى جاقسى كورەدى. ءتىپتى، جان قالاۋى ەكەندىگىن سەزدىرتىپ، بار سىرىن اقتارعانى سونشا جۇرەگىندە ەشقانداي كولەڭكەلى «جاسىرىن بۇرىشتار» قالمايدى. الايدا، ەرلەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ جۇرەگى وتە قاتتى ەمەس، ول بوس بولمەگە ۇقسايدى، ونى تەك ايەلدەر ءتۇرلى قاجەتتى نەمەسە قاجەتسىز دۇنيەلەرمەن تولتىرا الادى... ول جەردە ءسىز ءوزىڭىزدى جوعالتۋىڭىز دا مۇمكىن…
كەتەر الدىندا اكەسى ءۇي ءىشىن تولتىرىپ تۇرعان ۇساق-تۇيەكتى قولىمەن نۇسقاپ: – مىنالار شە؟
- قالا بەرسىن،- دەدى بالاسى.
- سەن جاسسىڭ ءارى دەنساۋلىعىڭ بار! ۇيگە بارلىق نارسە كەرەك قوي...
از ۋاقىتتىڭ ىشىندە توسەك، ۇستەل، كونەرگەن شكاف جانە ەكى ورىندىق سەكىلدى زاتتار تراكتور تىركەمەسىنە سالىندى. توسەكتى قوزعاعان كەزدە ەسكىرگەن پرۋجينالارى سىقىرلاپ، بەينە ءبىر سوڭعى ساپارعا اتتانىپ بارا جاتقانداي قوشتاستى.
– مولدا اعا، سىزدىكىنە كىرمەي-اق قويايىق... - دەپ ءنافيسا باستاعان ەدى.
- بولمايدى، ءنافيسا. نەكە قيىلماي بولمايدى، - دەگەن سوزبەن بىردەن ءبولىپ جىبەرگەن بۇرىنعى ءدارىسشى، ءدال قازىرگى مولدانىڭ جاعىمدى داۋىسى شىقتى. تولىق دەنەلى، ءارى قوناقجاي ابىستاي ولاردى ەسىك الدىنان كۇتىپ الىپ: – وتە جاقسى، مىنە ءبارى جاقسى بولدى. باقىتتى وتباسى بولۋدى جازسىن! ابىستايدىڭ دا بەتى قىزارىپ تۇردى. پەشتىڭ قاسىندا كوپ جۇرگەندىكتەن بە، الدە ءنافيسانىڭ ويدا جوقتا تۇرمىس قۇرىپ جاتقانىنا شىنىمەن قاتتى تولقىعانى ما ەكەن. ايەل ادامدار جۇرەگىنە جاقىن الادى عوي، اسىرەسە وسىنداي تۇرمىس قۇرۋ، ءتىپتى سىرتتاعى بەيتانىس ادامدار تۋرالى ءسوز قوزعالسا كوڭىلدەرى كوتەرىلىپ، جايناپ جادىراپ شىعا كەلەدى.
تابالدىرىق الدىندا تۇرعان قوناقتاردى ابىستاي ۇستەلگە وتىرۋعا شاقىردى. كۇتىپ وتىرعانىنا ءبىراز ۋاقىت وتسە كەرەك-تى، داستارحاندى قايىستىرىپ قويىپتى. نەكە قيۋ داستۇرىنە جىلدام كىرىستى. ابىستاي مولدانىڭ الدىنا اپپاق سۇلگىنى توسەدى دە ۇستىنە تۇز سالاتىن ىدىستى قويدى. مولدا كۇيەۋ جىگىتكە اسا ءبىر سابىرلى، ەرەكشە كوزقاراسپەن قاراپ بۇرىلدى. ونىڭ جۇزىنەن ءدال قازىرگى مولدا بولعاندىعى وزىنە ۇنايتىنى بايقالادى. جان-جاعىنداعى جاقسىلاردىڭ ومىرىندەگى قۋانىشتارىنا ورتاقتاسقىسى كەلىپ تۇرعانى كوز جانارىنان كورىنىپ تۇردى.
- فاسحەتدين ۇلى سارىم، تەمىرعالي ءنافيسانى وزىڭە جار ەتىپ الۋعا كەلىسىم بەرەسڭ بە؟
- كەلىسەم، حازىرەت... - دەپ ەرنىن تىستەلەدى.
- تەمىرعالي ءنافيسا، فاسحەتدين ۇلى سارىمعا تۇرمىسقا شىعۋعا كەلىسەسىڭ بە؟
ءنافيسا كۇلىمدەپ، مايىسقان كىرپىكتەرىن تومەن ءتۇسىرىپ، العاش تۇرمىسقا شىعىپ جاتقان قىزداي سىزىلىپ: «كەلىسەم...»-دەدى.
داستارحان استىنان مولدا قاعازىن الدى. سوسىن قولىن تىلىمەن سۋلاپ جىبەرىپ، كەرەكتى بەتىن تەزىرەك اشۋ ءۇشىن پاراقتادى. وسى كەزدە جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى دە، كەشىرىم سۇراپ: – نەكە قيۋ ءراسىمى وتە از بولادى. اۋىلدا جاستار دا قالمادى... ءنافيسا كەنەتتەن قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن كۇلىپ سۋرەتشىگە بال قۇيىلعان ىدىستى جىلجىتتى دا اقىرىن ايتتى:
- ءدامىن تاتىپ كور، بالام.
مولدا بايسالدى وتىرعان قالپى قاعازعا جازىلعان سوزدەردى داۋىستاپ وقي باستادى: – ءالحامدۋلليليا، ءالحامدۋليلليا، ءالحامدۋليلليازي، ەننيكاحا ءسۇنناتي… «داۋىسى جاقسى شىعادى ەكەن، تەك ماقامى دۇرىس ەمەس سەكىلدى»،-دەپ سۋرەتشى ويلادى. «قۇراندى وقۋ ءۇشىن مۋزىكالىق ەرەكشە ماقام كەرەك قوي». مولدا وقۋىن توقتاتىپ، تىنىشتىق ورناي باستاعان كەزدە اكەسى قالتاسىن اقتارا باستادى. قالتاسىنىڭ ۇزاق قاراعان ول مىجىلعان ەلۋ سومدىق قاعاز اقشانى الىپ شىقتى. تويى بولىپ جاتقاندا كۇيەۋ جىگىت بارىن شاشادى.
سۋرەتشى دە قالتاسىنان ون سوم اقشانى الىپ شىعىپ، مولداعا ۇسىندى. بەرگەن ساداقانى داستارحان استىنا قويعان مولدا ريزا پەيىلمەن ۇزاق باتا بەرە باستادى.
ولار اۋلاعا شىققان كەزدە حاتمولدا ءالى ۇيىقتاپ جاتىر ەدى. تراكتور كابيناسىنىڭ ەسىگىن اشقان سۋرەتشى ونىڭ بۇيىرىنەن تۇرتكەندە قىزارىپ كەتكەن كوزدەرىن اشىپ، جان-جاعىنا تاڭدانا قاراپ: – مەن قايدامىن؟
– قارابىقتامىز، اكەمە ايەل ايتتىرىپ كەلدىك، -دەدى سۋرەتشى.
– ال، ماكارىچ قايدا؟
– ۇيدە، ۇيدە، -دەگەن اكەسى اياعىن اسىعىس باسىپ كەلدى.
- الگى «ىستىق سۋىڭنان» بولماسا ەشقايدا دا جىلجىمايمىن!
بىلعارى كۇرتەشەسىنىڭ قاي قالتاسىنان الىپ شىققانى بەلگىسىز، حاتمولداعا ءبىر بوتەلكەنى ۇسىندى. وجاۋداي ۇلكەن قولدارىمەن دەرەۋ بوتەلكەنىڭ قاقپاعىن اشىپ، بوتەلكەنى اۋزىنا توڭكەرىپ، «ىستىق سۋدان» قىلعىتىپ-قىلعىتىپ جىبەردى.
- ءبارى دۇ-ر-ى-سسس!
ومىرگە رازى تراكتور بار داۋىسىمەن باقىردى. كۇيەۋ جىگىت ايەلىنە قاراپ: – سەن كابيناعا وتىر.
– جو-جوق... سەن ۇلكەنسىڭ عوي، الدىعا وتىر. ءبىز بالامىز ەكەۋمىز تىركەمەدە وتىرا بەرەمىز،- دەگەن ءنافيسا ارباعا جارماستى.
- ەركىڭ ءبىلسىن،- دەپ كۇيەۋ جىگىت ارتىنان دەمەي باستادى. ەتەگى اشىلىپ، التىن بالىقتاي جالت ەتكەن ساندارىن كورمەۋ ءۇشىن سۋرەتشى تەرىس قارادى. كەش باتىپتى.
تراكتور العا قاراي ىشقىنعاندا اربا سەكىرە قوزعالدى. ءنافيسا اربا جيەگىنەن قاتتى قىسىپ ۇستاسا دا ورنىنان قوزعالىپ كەتتى. «وتىرايىق!»،-دەپ سۋرەتشىنىڭ قۇلاعىنا ايقايلادى. وسىلاي ىڭعايلى بولعان سەكىلدى، وڭمەڭنەن وتەر جەل دە سايابىرلاعانداي سەزىلدى. شىنىندا دا، دەنەسى قاتتى تىتىركەندى. كەيدە كەلىنشەك كۇلىپ وتىرىپ وعان قاراي سۇيەنىپ كەتىپ جاتتى. سۋرەتشى ونى اقىرىنداپ جىلجىتىپ وتىرۋعا تىرىستى. قانشا دەگەنمەن وگەي شەشە عوي! ءبىراق، ءبىر ورىندا جىلجىماي وتىرۋعا جول مۇرشا بەرمەيدى.
كۇلكەراۋ وزەنىنە كەلگەندە تراكتور توقتادى. حاتمولدا كابينادان سەكىرىپ ءتۇسىپ، بورەنەدەن ۇستاپ تۇرىپ باسىن قاسىدى.
– ءبىز مىنا جەردەن وتتىك پە؟ - دەپ تاڭقالىپ سۇرادى.
– ءتىپتى، تەجەگىشتى باسپادىق!
– ونداي ەرلىكتى ەكىنشى رەت جاساۋ مۇمكىن ەمەس! - دەپ ءسوزىن توقتاتقان حاتمولدا اربادا جاتقان بالتانى قولىنا الىپ، اعاش كەسىپ الىپ كەلۋ ءۇشىن ورمانعا قاراي بەت الدى. سۋرەتشى ارتىنان ەردى. قاراڭعىلىق جان-جاقتى تۇمشالاپ الدى. تراكتوردىڭ جارىعىمەن ورمان ەرتەگىدەگىدەي ءارى قورقىنىشتى كورىندى. توقتا، مىناۋ نە؟ قۇداي-اۋ، مىناۋ ءۇي يەسى عوي... وي، مىناۋ ءبىز بۇعان دەيىن جولىقتىرعان اناۋ ءۇي يەسىنە ۇقسامايدى عوي، - دەگەن ونىڭ كوزىنەن كۇلكى قىلعاندىعى مەن قۋاقىلىق بايقالدى. مىنا ءبىر جەرىنەن ءتۇرتىپ جىبەرسەڭ، ەرىندەرى ەلجىرەپ كۇلىپ جىبەرەدى. جانىنا سەرىك بولعان كىشكەنتاي اراسىن قالتاسىنان الىپ، سۋرەتشى دىڭگەگىنەن ءوسىپ شىققان ءۇي يەسىن اجىراتا باستادى.
– وزەنگە قاراي تاسى! نەمەگە تۇرسىڭ، قاققان قازىقتاي! قاتقىل شىققان حاتمولدانىڭ داۋىسى «كوكتە جۇرگەن» سۋرەتشىنى كۇنا كوتەرگەن جەرگە ءتۇسىردى.
از ۋاقىتتان كەيىن كەسكەن شىبىقتاردىڭ ەشقانداي دا پايداسى بولمايتىنى بەلگىلى بولدى. حاتمولدا تاعى دا تراكتوردىڭ دوڭگەلەگىن ەكى بورەنەگە تۋرالادى. ءسويتىپ ەشبىر كەدەرگىسىز وزەننىڭ ەكىنشى بەتىنە ءوتىپ كەتتى.
– باقىتتى بولارسىڭ، ءنافيسا!-دەدى سۋرەتشى، قۋانىشىن بىلدىرۋگە تىرىسىپ.
– الدىڭعى كۇنى سەن تۋرالى راديودان ايتتى، -دەدى ءنافيسا.
– مەن راديو تىڭدامايمىن...
– قىزىقسىڭ سەن... مۇمكىن، ءوزىڭ تۋرالى راديودان ەستۋ جاعىمدى شىعار... ءوز-وزىڭدى باعالاي بىلمەيسىڭ، بالام! – دەگەن ءسوزىن جانىنا تيگىزە سويلەدى «وگەي شەشە» ونىڭ سويلەگەن ءسوزى سۋرەتشىگە ۇناماعاندىقتان ءۇي يەسى ەسىنە ءتۇستى. مىنا جەرىن كەسىپ تاستا، مىنا جەرىن قىسقارت، ال مىنا جەرىن پىشاقپەن قاشاپ جىبەرۋ كەرەك...
– سەنىڭ جۇمىسىڭ قۇرىسىن،- دەپ جالعادى ءنافيسا. – تاۋىقتارعا دا كۇلكىلى. نەعۇرلىم اسا تالعامپازدىقپەن قاراپ، تارماقتارىن تاۋىپ، بىرىنە-بىرىن كەلتىرە جابىستىرۋ كەرەك. جالپى ساعان وسى ءۇشىن اقى تولەي مە؟
– ساتىلسا اقشا تۇسەدى..
– تاڭقالمايمىن، ساتىپ السا... قازىرگى كەزدە شىرىگەن بايلار كوپ قوي...
سۋرەتشى تىم-تىرىس بولا قالدى. ول ارى-بەرى تاۋ تاسىندا سەكىرگەن ەشكىدەي سەكەڭدەپ كەلە جاتقان تىركەمە ۇستىندە شىعارماشىلىقتىڭ نە ەكەنىن تۇسىندىرگىسى دە كەلمەدى. ءنافيسا كۇلىپ وتىرىپ بۇعان تاعى قۇلادى. جاڭادان ساۋىلعان سيىر ءسۇتىنىڭ ءيىسى مۇرىندى جاردى. «قىزىق... ءنافيسانىڭ سيىرى جوق ەدى عوي»، -دەپ ول تاڭقالا ويلاندى.
ولار جەتكەندە ءتۇن ورتاسى بولدى. ءنافيسانىڭ جۇكتەرىن اسىعىس اۋلاعا كىرگىزدى. كۇيەۋ جىگىتتىڭ قولىنان تاعى ءبىر بوتەلكە العان حاتمولدا قوشتاسۋدى دا ۇمىتىپ، ۇيىنە قاراي اسىقتى.
سۋرەتشى باستىرماعا قاراي ءجۇردى. شەشەسى ءتىرى كەزىندە وسى جەردە تاماق دايىندايتىن. سۋرەتشى كەرەۋەتتە سوزىلىپ جاتىپ، كوپتەن بەرى جانىن جەگىدەي جەگەن ويلارىنا شومعىسى كەلدى... ءدال ءقازىر ومىرىندەگى وزگەرىستى سانالى تۇردە مويىنداي باستادى. ەندى ول بالالىق شاعى وتكەن ۇيدە ءوزىن ەشقاشان ءۇي يەسى سەكىلدى سەزىنە المايدى. جۇرەگىنىڭ جارتىسىن جولبارىس جۇلىپ العانداي كۇي كەشتى...
- مۇمكىن، شاي ىشەرمىز؟ - دەپ ۇسىنىس جاساعان اكەسىنىڭ شاي ىشۋگە قۇلقى جوق ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس ەدى.
- جوق، جاتىپ ۇيىقتايىق، - دەپ جاۋاپ قاتقان سۋرەتشى ءوز بولمەسىنە بەت بۇردى.
كۇيەۋ جىگىت پەن جاس كەلىنشەك ۇيگە كىردى. ءومىرى ماي كورمەگەن ەسىك توپسالارى شيقىلداپ، ادام جۇيكەسىنە تيەدى.
ۇيقىسى كەلمەدى. قاشاۋ مەن پىشاقتى ۇستەل ۇستىنە قويىپ، تاعى نە بار ەكەنىن قۇداي بىلەدى، ورىندىققا جايعاسقان ول قۇلكەراۋدەن اكەلگەن ءۇي يەسىن قولىنا الدى. قىزىق، ءۇي يەسى – ايەل ما، ەر مە؟ مۇمكىن، ءبىرىنشىسى نەمەسە ەكىنشىسى... ءبىراق، سۋرەتشىنىڭ قولىنداعى بۇتاققا پىشاق تيگەن سايىن ايەلگە كوبىرەك ۇقساپ كەلەدى. توقتا، ونىڭ كوزى، باسقاشا، ەكى ءتۇرلى ەدى عوي؟.. ءقازىر، ونىڭ ەزۋ تارتقان ءتۇرى كۇلكىلى سەكىلدى... ول ءتىپتى ونىڭ قارقىلداعان كۇلكىسىن ەستىگەندەي، كوپ ۇزاماي وعان تاعى ءبىر داۋىس قوسىلدى: «بۇدان جاقسىلىقتىڭ بولۋى ەكىتالاي، بالام ...».
... ال مىناۋ قانداي دىبىس... اكەسى بالتامەن اعاش شاۋىپ جاتىر! ول بار كۇشىمەن ءۇي يەسىنىڭ باسىن شاۋىپ ءتۇسىردى. ونىسىنا ءوزى ءماز: – مونشاعا جاعاتىن ءبىراز وتىن جينالدى.
سۋرەتشى ورنىنان اتىپ تۇرىپ، كەرەۋەتكە وتىردى. ەسىكتى قاقتى... انە ءۇي يەسى، ءتىرى جانە ساۋ، كۇلىمسىرەپ ونى قارسى الادى...
– قۇيماق دايىن، شاي قايناپ تۇر، اس ۇيگە ءجۇر، - دەدى جاپ-جاس وگەي شەشە. – وي، ۇيقىڭ قاتتى ەكەن... سورەدەن ءۇي يەسىن الىپ، سۋرەتشى ءنافيساعا ۇسىنىپ: – مىناۋ مەنىڭ سىزدەردىڭ تويلارىڭىزعا بەرگەن سىيلىعىم بولسىن!
- راقق-ممم-ەەە-تتت!.. ايەل العان سىيلىعىن ارى-بەرى اۋدارىستىرا قارادى. – بۇل مىستان با؟
سۋرەتشىنى وتكەن وكىنىشى تاڭقالدىردى.
- بۇل ءۇي يەسى... ءوزىنىڭ تالاي ۋاقىتىن سارپ ەتىپ، بار ىنتاسىمەن ىستەگەن دۇنيەسىنەن ايىرىلىپ، ءنافيساعا سىيلىققا بەرە سالعانىنا اياق استى جىنى كەلدى. – بۇل – ۇيدەگى تىنىشتىقتى ساقتايتىن اۋليە.
ءنافيسا قۋانعان كەيىپ تانىتتى.
- تىنىشتىقتى ساقتايتىن بۇل ەمەس، باسقا، بالام...
قورانىڭ سىنعان ەسىگىن جوندەپ جاتقان اكەسى كۇتپەگەن جەردەن كۇلدى.
- حا-حا، سەن قالادا كوپ ۇيىقتاۋدى ۇيرەنىپسىڭ...
- مەن تۇنىمەن ۇيىقتامادىم،-دەپ اقتالا سويلەگەن بالاسى ءنافيسانىڭ قولىنداعى ءۇي يەسىن مەڭزەپ.
- قۋىرشاق ويىپتى؟.. ءنافيسا كۇلىپ: – مىناۋ ءۇي يەسى دەيدى ول...
- ەي-ي،- دەپ كەيىگەن اكەسى قولىن ءبىر سىلتەپ: – ەڭبەكقور بالا تاربيەلەۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەپتى...
ءۇي ءىشى جينالعان، ەدەن جۋىلعان، تازالىعى سونشالىق، ءۇي توبەسى سارى ەدەننەن كورىنىپ ءتۇر. ۇستەل ۇستىنە بۋى بۇرقىراپ قايناعان ساماۋىر قويىلعان. جاڭا پىسكەن قۇيماقتىڭ ىستىعى ۇرىپ، پىسكەن كارتوپتى سالعان ىدىستان بۋ بۇرقىراپ، جاڭادان پىسىرىلگەن ەشكى ءسۇتىنىڭ ءيىسى بۇتكىل ءۇيدى الىپ تۇر. ءۇي يەسى رەتىندە اكەسى تورگە جايعاسسا، سۋرەتشى مەن ءنافيسا قاراما-قارسى وتىردى.
– ءبىراز بولاسىڭ با؟ - دەگەن جاس جۇباي – اكەسى اعاش قاسىقپەن كارتوشكىنى اۋزىنا سالىپ، سۇتتەن ۇرتتادى.
– بۇگىن قايتامىن...
– جۇمىس وتە كوپ، مۇمكىندىك تاۋىپ كەلمەيسىڭ بە؟..
- ەندى ول ءجيى كەلىپ تۇراتىن بولادى، سولاي ما، بالام؟- وعان قاراي كوز سالعان ءنافيسا كۇلىمسىرەدى.
سۋرەتشى پەشتىڭ جوعارعى جاعىندا تۇرعان ءۇي يەسىنە قارادى، ونىڭ جۇزىندەگى كۇلكىسىندە ءبىر ءمان بار سەكىلدى ەدى. ءشاي ءىشىپ بولعان اكەسى ءۇي ارتىنداعى ەشكىلەرگە ءشوپ بەرۋگە كەتتى. ءنافيسا جىپ-جىلى الاقانىن سۋرەتشىنىڭ قولىنا قويدى.
- سەن ايەل تاڭداۋ جاعىنان شاتاستىڭ با؟ - دەگەن ول وزىمسىنە ءارى جىلى سويلەي.
- سەن ارالاساتىن شارۋا ەمەس... –دەپ ورنىنان اتىپ تۇرعان سۋرەتشى جينالا باستادى.
- مەن ەندى سەنىڭ اناڭمىن...
- قاي-قايداعىنى ايتپا، ءنافيسا ءبىز كىشكەنتايىمىزدان بىرگە ءوسىپ ەدىك قوي...
شولتاڭ باسقان اكەسى كىرىپ كەلدى. كوڭىل-كۇيى كوتەرىڭكى، جۇزىندە باقىتتىڭ لەبى ەسىپ تۇر.
- ەشكىنىڭ مازاسى قاشىپ تۇر، بۇگىن فەرماعا اپارىپ، مال دارىگەرگە كورسەتۋ كەرەك...
ءبىراق سۋرەتشى اۋىل تىرشىلىگىنەن قول ۇزگەلى ءبىراز ۋاقىت وتكەن ەدى. قولىنا سومكەسىن ۇستاعان قالپى اۋىلدىڭ باس جاعىنداعى ايالداماعا قاراي ادىمدادى. قاقپا الدىنا دەيىن جاس كەلىنشەگىمەن شىعارىپ سالعان اكەسى ارى قاراي كوزبەن شىعارىپ سالىپ تۇر ەدى.
جەدەل حاتتى ۇستاعان قالپى ءبىراز ۋاقىت تۇرعان سۋرەتشى تەلەفونعا كەلدى. ءدال وسىنداي ساتتەردە دوستار كەرەك بولا قالادى... ول ءبىر جۋرنالدىڭ باس رەداكتورى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن دوسىنا قوڭىراۋ شالۋدى ءجون كوردى. انانى، مىنانى اڭگىمەلەسكەننەن كەيىن دوستار اراسىندا از عانا ۋاقىت ۇنسىزدىك بولا قالدى.
- اۋىلدان جەدەل حات كەلدى،- دەپ سۋرەتشى باستى تاقىرىپقا قاراي ويىستى. – مەنى شاقىرىپ جاتىر... ويلانىپ تۇرمىن، «اكەمە بىردەڭە بولىپ قالدى ما؟»،- دەپ.
- ساعان ەرتەرەك جولعا شىعۋ كەرەك، - دەپ رەداكتور ايتتى. – كەيدە ول وسىلاي تەز جاۋاپ بەرگەندى جاقسى كورەدى.
- سەن ماعان كولىگىڭدى بەرە تۇرمايسىڭ با؟.. – دەگەن سۋرەتشى وسى كەزدەگى دوسىنىڭ ءتۇرىن كوز الدىنا ەلەستەتتى. ەرنىن تىستەگەن، سالماقتى ءتۇر جاساعان، تەرىن سول قولىنداعى بەت ورامالىمەن سۇرتۋدە.
سۋرەتشىگە دوسىن قيناپ جاتقانى ىڭعايسىزدىق تۋعىزدى. رەداكسيا كولىگىن شوپىرىمەن تانىمايتىن ادامنىڭ قۇزىرىنا بەرىپ جىبەرۋ – اسا جاۋاپكەرشىلىكتى ءىس. كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىن ءىس شىعا قالسا شە؟ رەداكسيا ۇنەمى ءتۇرلى ماسەلەلەر مەن سۇراقتاردى دەر كەزىندە شەشۋگە دايىن تۇرۋى ءتيىس مەكەمە عوي. وعان قوسا، بالانى مەكتەپكە الىپ بارىپ، ايەلىن جۇمىسقا جەتكىزۋى ءتيىس دەگەن سەكىلدى...
سۋرەتشى كولىكتى سۇراعانى ءۇشىن وزىنە ىشتەي كىجىندى.
- سەن بۇگىن جولعا شىقپاقپىسىڭ؟
- سولاي بولعاندا جاقسى بولار ەدى...
- ءبىر ساعاتتان كەيىن سەنىڭ ءۇيىڭنىڭ الدىندا ماشينا كەلىپ تۇرادى. رەداكتور ءۇنسىز قالدى. – سابىر ساقتا! از ۇنسىزدىكتەن كەيىن: – شوپىر سەندەردىكىندە تۇنەپ شىقسىن. ەرتەڭ كەرى قايتارارسىڭ...
- كەرەمەت! دوسىنىڭ قاداپ-قاداپ سويلەيتىنى ۇنەمى كوڭىلىنە كىربىڭ تۇسىرەتىن. وسى جولى ۇنادى.
ءبىر ساعاتتان سوڭ ولار شەرەمشاننان ءوتىپ بارا جاتتى. شوپىر كوپ سويلەمەيتىن ءبىر توعا ادام سەكىلدى، مۇنىسى جاقسى بولدى. ايتپەسە، ارنارسەنى ايتىپ، شەكتەن تىس كوپ سويلەپ، ءمانسىز انەكدوت ايتاتىن ادامدار دا بار عوي. ال سۋرەتشىگە بۇگىن ويلانۋ ءۇشىن تىنىشتىق كەرەك بولىپ تۇر... شىنىمەن اكەم اۋىرىپ قالدى ما... اكەسىنىڭ اياعىن سىلتي باسىپ، ۇيدە جۇرگەن كەزىن ەسكە الدى. قارلىققان داۋسىمەن كۇلگەنى قالاي... ولاردىڭ بىر-بىرىنەن الىستاعانىنا دا ءبىراز ۋاقىت بولىپ كەتىپتى، اسىرەسە ۇلىنا، ءبىراق ءدال ءقازىر سونى ەسىنە الدى. كوپتەن بەرى ۇمىتىلىپ بارا جاتقان سەزىم تولقىنى جۇدىراقتاي جۇرەگىن ەلجىرەتىپ جىبەردى: سويتسە، ول اكەسىن جاقسى كورەدى، اكەسى ول ءۇشىن شەكسىز قىمبات ەكەن! بالا كەزىندەگىدەي دارمەنسىز جانە سەنىمدى تۇردە باسىن كەۋدەسىنە قويىپ، ماڭدايىن ماڭدايىنا تاقاپ يىسكەپ، تالاي جىلعى بەينەتتىڭ تابى تۇسكەن ءاجىم شەكەسىنەن سيپاپ، ءتۇرلى ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەگەن، جۇرەككە جۇك بولعان ويدان ارىلعىسى كەلدى.
مۇمكىن، جاس ايەلمەن ءومىر سۇرەمىن دەپ دەنساۋلىعىنا سالماق ءتۇسىرىپ الدى ما ەكەن؟ جاس ايەل العان كۇيەۋلەر جاس كورىنۋگە تىرىسادى عوي. قانشا دەگەنمەن كۇندەلىكتى تارتىپكە جاڭا ەرەجەلەر ەنىپ... ءدال وسى وزگەرىس دەنساۋلىققا زيان بولىپ تيەدى عوي...
الايدا، سۋرەتشى جاس ايەلدەرگە ۇيلەنىپ، شىنىمەن جاسارىپ كەتكەندەردى بىلەدى. ءبىراق، مۇمكىن، بۇل جاي ەلەس شىعار؟
ولار اۋىل شەتىنە ىلىككەن كەزدە جاۋىن دا باستالدى. «قاپ، ءبىزدىڭ ۇيگە تۇسەتىن جولعا جەتە الماي الەك بولاتىن بولدىق قوي»،- دەگەن اۋىر وي مازالادى. «ساتسىزدىك ەتەگىڭە جابىستى ما، سوڭىنا دەيىن ساتسىزدىكتى كورۋگە بەلىڭدى بەكەم بۋۋ كەرەك»،- دەپ جىگەرلەندىرىپ قويادى. وي، ءۇيدىڭ الدىنا جەتە بەرگەندە ماشينانىڭ تەرەزەسىنەن شىنتاعىمدى ءسال شىعارىپ، باسىمدى تىك ۇستاعان ءساتىمدى كورشىلەرگە كورسەتسەم، وعان بىرەۋلەرى سۇيسىنسە، ال ەكىنشىلەرى قىزعانىشپەن قاراسا... ونى دا قۇداي قوش كورمەدى عوي...
كولىك اۋىلدىڭ باسىنا كەلىپ توقتادى. شوپىر «ارى قاراي بارا المايمىن»،-دەپ تۇرىپ الدى.
- باستىعىڭىز تۇنەپ قايتسىن دەگەن...
- مىنا جەردەن كەرى قايتسام، ونشا قاشىق ەمەس قوي. ءۇش ساعاتتان سوڭ مەن قازاندا بولامىن... جۇرگىزۋشىنىڭ بۇل جەردە تۇنەۋگە شىدامى جەتپەيتىنى تۇرىنەن انىق كورىنىپ تۇر. جۇرگىزۋشىلەر مۇنداي ساياحاتتاردان وزدەرىنە مۇمكىندىگىنشە پايدا كوزدەيدى.
سومكەسىن باسىنا كوتەرىپ، يلەۋى شىققان جولدىڭ ىلايىنان اياعىن ازەر كوتەرىپ، اكەسىنىڭ ۇيىنە قاراي بەت بۇردى. كۇن بۇلتتى بولعان سوڭ تۋعان ءۇيىنىڭ توبەسى قاراۋىتىپ، وزىنە شاقىرىپ تۇردى.
ۇيىنە بالشىعى شىققان جولمەن ازەر جەتكەن كەزدە جاڭبىر دا باسىلدى. اينالانى المانىڭ حوش ءيىسى الىپ تۇر. اۋانىڭ تازالىعى سونشالىق، ول شولىركەنە جۇتتى... جول دا اناۋ ايتقانداي بولمادى، بالشىق از ەكەن. شوپىر اسىقتى، يا اسىقتى...
ەسىكتى اسا ساقتىقپەن اشتى... اكەسى پەشكە سۇيەنىپ وتىر، كارتوپ ارشىپ. بالاسىن كورىپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، الدىنان شىقتى. قۇشاقتاستى. سۋرەتشى اكەسىنىڭ قىرىلماعان بەتىن بەتىمەن سيپادى. ارقاسىنان قاقتى. قاريا ازىپ كەتىپتى، جاۋىرىنى ودىرايىپ تۇر.
- اۋىرىپ قالدىڭ با، اكە؟
- ماعان نە بولادى دەيسىڭ، كارى ادام بولعان سوڭ... كىح-كىح...
- جەدەل حات...
- جەدەل حاتسىز سەنى ورنىڭنان جىلجىتۋ مۇمكىن بە؟ قورىقپا، سەنى قاتتى كورگىم كەلدى.
- ءنافيسا... (ول ونى «انا» دەپ ايتا المايدى!) ۇيدە جوق پا نە؟
اكەسى، اقساپ، ەتى قاشىپ، سۇيەكتەرى كورىنگەن قولىمەن ۇستەلدى ۇستاپ اينالىپ ءوتىپ، پيازدىڭ قابىعىن ءۇيدى. سودان سوڭ اقىرىن: – ول كەتىپ قالعان.
بالاسى بولمە ءىشىن كوزىمەن ارالاپ شىقتى. اينالانىڭ ءبارى ەسكىرگەن سياقتى. سوڭعى بىرنەشە كۇندە بۇل ۇيدە ايەلدىڭ قولى تيمەگەنى بايقالادى. «توقتا، وعان سىيلاعان سىيلىعىم قايدا – ءۇي يەسى؟» ءبىراق، داۋىستاپ باسقاشا سۇراق قويدى:
–قايدا كەتتى؟
– اجىراستى. قارابىعىنا قايتىپ كەتتى. ونىنشى كۇن بولىپ قالدى.
- ۇرسىسىپ قالدىڭىزدار ما؟
سۋرەتشى اكەسىنىڭ قىزبا مىنەزىن بىلەتىن. اشۋى كەلىپ، قىزبالىققا بەرىلگەن كەزدە اۋزىنا كەلگەندى ايتا سالۋى دا مۇمكىن. توقتاتىپ ۇلگەرە الماي قالاسىڭ... ەسەسىنە، تەز قايتادى. قالاي تەز اشۋلانسا، سونشالىقتى جىلدام قايتادى... ويتكەنى، ول ءادىل. مۇنى بوتەن ايەلگە قالاي تۇسىندىرەسىڭ، ءالى اكەسىن تانىپ-بىلمەگەن؟ ءيا، ءقازىر ايەلدەردى دە تۇسىنبەيسىڭ، وتە اسىعىس، ەرتەرەك ەركەك اتاۋلىنى الدارىندا جىعۋ ءۇشىن «مۇيىزدەرىن» تاقاپ تۇرادى. قارسى شىقساڭ بولدى سەنى وڭدىرمايدى! بيلىك ءۇشىن كۇرەس كەڭ ەتەك الىپ، توسكە شاپتى...
- ايەل قىڭىر بولىپ شىقتى، - اكەسى شولتاڭداي باسىپ، بولمە ىشىندە ارى-بەرى ءجۇرىپ الدى. – ءبىراق، ماعان ۇنادى...
سۋرەتشى ورىندىققا جايعاسا وتىرىپ: – ۇرىس شىعاردى ما؟
- سەنىڭ، جولدان قارنىڭ اشىپ كەلگەن بولار؟ ءقازىر كارتوپ قۋىرىپ جىبەرەيىن. ازىرشە، شاي ىشە تۇر. – ال اكەسى ۇستەلدىڭ ورتاسىنا ىستانىپ كەتكەن قارا كۇيە شاينەكتى قويدى. سۋرەتشى سومكەسىنەن الىپ كەلگەن سىيلىقتارىن شىعارىپ: – ءوزىڭ دە وتىر. كارتوپتى كەيىن پىسىرەمىز،- دەپ جاۋاپ بەردى.
اكەسى وسى ءسوزدى كۇتىپ وتىرعانداي، بىردەن ورىندىققا وتىرا كەتتى.
- قىزعانشاق بولىپ شىقتى، ايەلىم... مىناۋ كىرەبەرىستىڭ تەرەزەسى جولعا قاراعان عوي، سونى سەن كوشەدەن وتكەن قىزداردى كورىپ وتىرۋ ءۇشىن ادەيى ىستەگەنسىڭ دەپ ميدى جەدى... – دەگەن اكەسى ءبىراز ءۇنسىز وتىردى دا كەرى بۇرىلىپ جاتىپ: – قۇمارلىعى دا سۇمدىق ءوزىنىڭ. ءبىراق، مەن... سەن ءوزىڭ دە تۇسىنەسىڭ، باياعىداي كۇش قايدا؟..
مۇنداي جاعدايدا اكەڭە نە كەڭەس بەرەسىڭ؟ مىڭگىرلەپ: – قاپا بولماڭىز، اكە... ءبارى جاقسى بولادى، -دەپ سۋرەتشى اۋلاعا شىقتى. قوراعا كىردى، سوسىن جينالعان وتىندارعا قارادى. ءوزىنىڭ ىزدەگەنىن تاپتى: ەدەندە اياعىن كوتەرىپ ءۇي يەسى جاتىر. سۋرەتشى ونى اقىرىن كوتەرىپ، شاڭىن تازالادى. ءۇي يەسى ادەتتەگىدەي كۇلىمسىرەي قارادى. «ماعان وسى جەردەن ورىن ءتيدى، نە ىستەيسىڭ مۇندايدا...»،- دەگەندەي بولدى بايعۇس.
ءوزىنىڭ تۋىندىسىنا مۇنداي قيانات جاساۋ سۋرەتشىگە ۇيرەنشىكتى. ول العاشقى كورمەسىن وتكىزگەندە گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتىندە نەشە ءتۇرلى پىكىر بەرىلگەنىن ەسىنە الدى. سۋرەتشى يسلامدى جوققا شىعارادى جانە پۇتقا تابىنۋشىلىقتى قولدايدى. سودان كەيىن ول پۇتقا تابىنۋشىلىق تا حالىقتىڭ وتكەن جولى، كەشەگى تاريحى ەكەندىگىمەن ءوز-وزىن جۇباتۋعا تىرىستى.
بىرەۋلەر اسا ءدىنشىل بولىپ كەتتى. كەشەگى جەزوكشە اتىن مۇسىلمانشا وزگەرتىپ، اق ورامال تاعىپ الىپ، تەلەديداردا «ءبيسمىلدا» دەپ اڭگىمە ايتىپ وتىراتىن بولدى. مۇمكىن بۇعان تاڭقالۋدىڭ قاجەتى دە شامالى بولار. جاي ايتىلماعان بولار، اللا ءۇشىن دۇرىس جولعا تۇسكەن كۇناھار ۇنەمى ادىلدىك جولدا جۇرگەندەرگە قاراعاندا الدەقايدا قىمبات.
بالاسىنىڭ قولىنداعى ءۇي يەسىن كورگەن قاريا اقىرىن كوزىن تايدىرىپ، كۇمىلجىدى:
ء-نافيساعا وسىڭ ۇناماعان ەدى… ونى ۇنەمى كەلەمەجدەپ تۇرعانداي كورىنەتىن وعان. مەن ەدىم ونى وتىنداردىڭ اراسىنا اپارىپ تاستاعان، ول ونى وتقا جاعىپ جىبەرە مە دەپ قورىقتىم. بۇل ءۇشىن اشۋلانباي-اق قوي بالام…
– مۇنى وزىممەن بىرگە الىپ كەتەمىن.
ولار ءۇنسىز ءسۇت پىسىرىمدەي ۋاقىت وتىردى. تىنىشتىقتى اكەسى بۇزىپ: – كوردىڭ بە، بالام، ءومىر تاعى دا قيسىق جولعا بۇرىلدى. ەر ادامعا جالعىز ءومىر ءسۇرۋ قيىن… ءوز-وزىن جوعالتىپ الادى. كىح-كىح…
سۋرەتشى ءۇنسىز عانا اكەسىن باقىلاپ وتىردى. تاعى دا ۇيلەنگىسى كەلەتىن سەكىلدى.
– تاعى بىرەۋىڭىز بار ما ەدى؟
- مەن سەنى بەكەردەن-بەكەر جەدەل حات جولداپ شاقىرتتى دەيسىڭ بە؟.. ويتكەنى… سەنسىز ەشتەمە بولمايدى. بۇل دەگەنىڭ وتە ماڭىزدى، جاۋاپكەرشىلىگى مول ءىس…
اكەسىنە كوز سالىپ، وسىنداي جاسقا كەلىپ كوپ سويلەي باستاعانىنا تاڭىرقاپ، كۇلدى.
– مەن حاتمولدامەن كەلىسىپ قويدىم. ءقازىر ول كەلەدى…
- سونىمەن قاي تۇسقا قاراي شاڭعىڭدى تۇزەدىڭ؟
قاريا اسا ءبىر ساقتىقپەن بالاسىنا قارادى. ول مۇلدەم تۇسىنە المادى، اسا ماڭىزدى ماسەلەنى اقىلداسىپ وتىرعاندا بالاسىنىڭ قالجىڭعا بۇرعانىن…
– قارابىققا بارامىز،-دەپ كەسىپ ايتتى ول. – حاتمولدا ءقازىر كەلىپ قالۋى كەرەك.
– بۇل جولى مولدا سەنى كىممەن قوسار ەكەن؟
– ءنافيسانىڭ ارتىنان بارامىز…
جەتپەگەنى وسى ەدى! باسىنا قانى قالاي شاپشىعانىن سۋرەتشى سەزدى. ول ءنافيسانىڭ ارتىنان بارىپ، اكەسىنە تۇرمىسقا شىعۋىن ءوتىنىپ سۇراعىسى كەلمەگەن ەدى. «سۋىنا باتقان وزەنگە ەكىنشى رەت بارۋعا بولمايدى»،-دەگەن كونەدەن قالعان ناقىل بار. اكەسىنىڭ جاس ايەلگە دەگەن ىنتىزارلىعىنا اشۋى كەلىپ، بىردەن جاۋاپ قاتتى:
– مەن ول جاققا بارمايمىن! ءوزىڭ جالعىز بار.
– مەن ول جاققا ءۇش رەت باردىم. «ولتىرسەڭ دە بارمايمىن»،-دەپ سازارىپ تۇرىپ الدى. ونى بىرەۋلەر وقىتىپ قويدى ما، الدە كوز ءتيدى مە؟.. اكەسىنىڭ داۋىسى جالىنىشتى شىعىپ: – ەگەردە سەن بارساڭ ول باس تارتپايدى. بىردەن سالماقتاي سويلەپ: – سەن وتە مادەنيەتتى سويلەيتىن جانسىڭ عوي. ورىندى سويلەي بىلەسىڭ… ايەل دەگەن جىلى سوزگە جانى قۇمار ەمەس پە؟.
سۋرەتشى باسىن ۇستاعان بويدا وتىرا كەتتى. ول قارابىققا ولتىرسە دە قۇدا بولىپ بارعىسى كەلمەدى، ەكىنشى جاعىنان بارۋدان باس تارتسا اكەسىنىڭ نالاسىنا قالارى ءسوزسىز. ايتپەسە ءومىر جولى مۇلدەم وزگەرىپ كەتۋى دە مۇمكىن.
تەز ارادا حاتمولدا كەلدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇگىن ول ىشپەپتى.
- كەتتىك پە، كۇيەۋ بالا؟- دەپ قارقىلداپ كۇلدى ول. سودان سوڭ سۋرەتشىنىڭ قولىن الىپ جاتىپ: – محم، تويعا بالاسى دا كەلىپتى. ءبىزدىڭ اۋىلدا تەك قانا سارىم اعا عانا بۇلاي ءجيى ۇيلەنەدى، - دەپ ءازىل-شىنى ارالاس كورشىسىن ماقتادى. – بۇگىنگى كۇنى ايەلدەر دە وسەكتەرىن وسى تۋرالى باستايتىن بولعان…
سۋرەتشى كەنەتتەن اكەسىن اياپ كەتتى: – مەنىڭ ويىمشا، قارتتىڭ ارقاسىندا كوپشىلىككە كۇلكى بولدى. ول ءنافيسانى جەك كورە باستادى، سەبەبى وسىنىڭ بارلىعى سونىڭ كەسىرىنەن بولىپ جاتىر.
– كەتتىك، - دەپ ول نىق ايتتى. – ەگەردە قارسىلىق تانىتاتىن بولسا ءبىز ونى كۇشتەپ الىپ كەلەتىن بولامىز.
اكەسى قۋانعاننان كۇلىپ جىبەردى. حاتمولدا كۇدىكتەنە قارادى.
- وندا ەرتەرەك جۇرەيىك، – دەدى ول. – از ۋاقىتتا قاراڭعى تۇسەدى…
اسىققانى سونشالىق ەسىكتەردى قۇلىپتاماستان تراكتورعا قاراي ءجۇردى. اكەسى كابيناداعى حاتمولدانىڭ قاسىنا جايعاسسا، بالاسى تازالانباعان تىركەمەگە وتىردى.
كەتتىك…
ركايىل زايدۋللا، 2001 جىل.
اۋدارعان نۇرعيسا ءومىرباي ۇلى
