ساراپتامالىق نەسيەلىك رەيتينگتىك اگەنتتىگىنىڭ (اكرا) ساراپشىلارى ۇلتتىق قور بولماعاندا بيۋدجەت تاپشىلىعى سىني دەڭگەيگە جەتەر ەدى دەپ سانايدى. ترانسفەرتتەر دەر كەزىندە جاسالماسا، وندا مەملەكەتتىك قارىز كولەمى ۇلعايىپ، بيۋدجەتتىك شىعىستاردى قايتا قاراۋعا تۋرا كەلەر ەدى. الەمدىك ەكونوميكاداعى قۇبىلمالى جاعداي مەن قازاقستاننىڭ بيۋدجەت ساياساتىنىڭ جاڭا داۋىرگە اياق باسۋى سالىق جانە بيۋدجەتتىك كودەكستەردىڭ جاڭارۋىمەن بىرگە ەرەكشە مانگە يە بولىپ وتىر. وسى تۇستا بيۋدجەت تاپشىلىعىنىڭ سوڭعى جىلدارداعى ءوسۋ قارقىنى ساراپشىلار نازارىنان تىس قالمادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ايتا كەتسەك، 2024 جىل بيۋدجەتكە كەلىپ تۇسكەن سالىقتىق تۇسىمدەر تاعى دا جوسپارداعىدان ايتارلىقتاي تومەن بولدى.
"ترانسفەرتتەردى ەسەپتەمەگەندە، سالىقتىق تۇسىمدەر جوسپارلانعان كولەمنىڭ تەك 89،2%-ىن قۇرادى. ەكونوميكانىڭ نومينالدى ءوسىمى 12،4%-عا جەتكەنىمەن، بيۋدجەت تاپشىلىعى، ۇلتتىق قوردان كەلەتىن ترانسفەرتتەردى الىپ تاستاعاندا، 6،8%-عا دەيىن جەتىپ، سوڭعى ەكى جىلداعى كورسەتكىشتەردەن جوعارىلادى. ۇلتتىق قوردان بوساتىلاتىن ترانسفەرتتەردىڭ بيۋدجەت تاپشىلىعىن جابۋداعى ءرولى سوڭعى 10 جىلدا ايرىقشا بايقالادى. ونىڭ مولشەرى ءجىو-نىڭ 3%-ىنان 8%-ىنا دەيىنگى ارالىقتا قۇبىلىپ وتىرادى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءدال وسى ترانسفەرتتىك مەحانيزم قازاقستان ەكونوميكاسىن مەملەكەتتىك قارىزدىڭ كۇرت وسۋىنەن ساقتاپ قالىپ وتىر. بۇل فاكتور سوڭعى جىلدارى پايىزدىق مولشەرلەمەلەردىڭ جوعارى بولعان تۇسىندا ەرەكشە ماڭىزدى"، دەپ جازادى اكرا اگەنتتىگىنىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنە وتىرىپ، Kapital.kz.
ۇلتتىق قوردىڭ رولىنە كەلسەك، الەم بويىنشا سۋۆەرەندىك قورلاردى پايدالاناتىن ەلدەردىڭ سانى كوپ ەمەس. قازاقستان 2000 جىلى تامىزدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن ۇلتتىق قوردى قۇرعان ساتتەن باستاپ وسى ءبىر ەرەكشە قۇرالدى ءتيىمدى پايدالانىپ كەلە جاتقان شاعىن مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرەدى. باستاپقىدا قور ەل ەكونوميكاسىن مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى سەكىلدى سىرتقى تەرىس فاكتورلاردان قورعاپ، كەلەشەك ۇرپاق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ورىنداۋعا ارنالعان بولاتىن. ۇلتتىق قوردىڭ جيناقتارى العاش رەت 2001-2002 جىلدارى قوردالانا باستاپ، 2014 جىلى ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى (77،24 ملرد دوللار).
العاشقى جىلدارى قوردان بولىنەتىن ترانسفەرتتەر مۇناي باعاسى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدەن تومەندەگەندە عانا بيۋدجەتكە تۇسەدى دەپ جوسپارلاندى. ءبىراق ءىس جۇزىندە، مۇناي باعاسىنىڭ دەڭگەيىنە قاراماستان، ترانسفەرتتەر تۇراقتى تۇردە بيۋدجەتكە جىبەرىلىپ وتىردى. 2006 جىلدان باستاپ ترانسفەرتتەر قازاقستان بيۋدجەتىنىڭ تۇراقتى كىرىس كوزىنە اينالدى. ولار كەپىلدەندىرىلگەن جانە ماقساتتى ترانسفەرتتەر دەپ ەكىگە بولىنەدى. اسىرەسە، 2008–2010 جىلدارداعى الەمدىك قارجى داعدارىسى مەن 2020 جىلعى پاندەميا كەزەڭىندە قوردان اۋدارىلعان ترانسفەرتتەر كولەمى ايتارلىقتاي ءوستى. ورتا ەسەپپەن ترانسفەرتتەردىڭ بيۋدجەت كىرىستەرىندەگى ۇلەسى 24%-دى قۇرادى.
"قازىرگى كەزدە قوردىڭ جالپى رەزەرۆى 2024 جىلدىڭ سوڭىندا 58،8 ملرد دوللار نەمەسە ءجىو-نىڭ 20،4%-ىن قۇرادى. نومينالدى تۇردە رەزەرۆتەر ۇدايى وسكەنىمەن، 2017 جىلدان بەرى ونىڭ ەكونوميكاعا قاتىستى ۇلەسى بىرتىندەپ تومەندەپ كەلەدى. بۇعان قور اكتيۆتەرىنىڭ كىرىستىلىگى كەيبىر جىلدارى، ءتىپتى تەرىس كورسەتكىش كورسەتۋى اسەر ەتتى. سوڭعى ءۇش جىلدا (2022-2024) ترانسفەرتتەردىڭ بيۋدجەت كىرىستەرىندەگى ۇلەسى ورتاشا شامامەن 20%-عا دەيىن تومەندەگەنى بايقالادى. سونىمەن قاتار، كەيىنگى جىلدارى كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ اكسيالارىن ۇلتتىق قورعا ساتىپ الۋدى كوزدەيتىن جوسپاردان تىس ترانسفەرتتەر دە جيىلەپ كەتكەن. مۇنداي وپەراسيالار ستاتيستيكالىق ەسەپتەۋلەردە كورسەتىلمەگەنىمەن، فاكتى جۇزىندە بيۋدجەت ساياساتىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالعان"، دەلىنەدى زەرتتەۋدە.
اكرا اگەنتتىگىنىڭ ساراپشىلارى ۇلتتىق قوردان بولىنگەن ترانسفەرتتەر مەملەكەتتىك رەزەرۆتەردى جىلدامىراق تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەسە دە، ەلدىڭ مەملەكەتتىك قارىزىنىڭ شەكتەن تىس ارتىپ كەتۋىنە جول بەرمەي، قارىزدىق كورسەتكىشتەردىڭ قالىپتى دەڭگەيدە قالۋىنا ىقپال ەتكەنىن ايتادى. ەگەر وسى ترانسفەرتتەر بولماسا، مەملەكەتتىك قارىزدىڭ مولشەرى ايتارلىقتاي وسەر ەدى.
"2024 جىلدىڭ سوڭىندا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قارىزى (كەپىلدىكتەر مەن مىندەتتەمەلەردى ەسەپتەمەگەندە) 31،8 ترلن تەڭگەنى نەمەسە ءجىو-نىڭ 23،5%-ىن قۇرادى. سونىڭ ىشىندە ۇكىمەتتىڭ ىشكى قارىزى ءجىو-نىڭ 16%-ىنا تەڭ بولدى. بۇل كورسەتكىش الەمدىك اۋقىمدا قالىپتى دەڭگەيدە سانالادى. ەگەر ۇلتتىق قوردان بيۋدجەتكە اۋدارىلعان ترانسفەرتتەردى الىپ تاستاساق، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قارىزى 2024 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي 72 ترلن تەڭگەگە دەيىن ءوسىپ، ءجىو-نىڭ 53،5%-ىنا جەتەر ەدى. دەمەك، ترانسفەرتتەرسىز ەل ەكونوميكاسىنىڭ قارىزدىق تاۋەكەلى كۇرت ارتىپ، بيۋدجەتتىڭ تۇراقتىلىعىنا ايتارلىقتاي ءقاۋىپ تونەر ەدى. وسىلايشا، ۇلتتىق قوردىڭ بيۋدجەتكە قولداۋ كورسەتۋ مەحانيزمى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قارىزىن باسقارۋدا اسا ماڭىزدى قۇرال بولىپ تابىلادى"، - دەيدى ساراپشىلار.
