كورە المايتىنداردىڭ ءتوراعالي ءتورالىنىڭ حالىق اراسىندا حيت بولعان اندەرىن "پولياكتان ۇرلاپتى، ورىستىڭ انشىلەرىنەن كوشىرىپ الىپتى" دەگەن گۋ-گۋ اڭگىمەسىن ءجيى ەستىيتىن بولدىق. ال سول ءبىر "تورەشىم"، "ءبىر ءتۇرلى قىز" اندەرى توي-تومالاقتا قويىلسا، ءبىرىمىز ەتەگىمىز جەلپىلدەپ، بيلەي جونەلەمىز. رياسىز كوڭىل-كۇيىمىزبەن ۇندەستىك تاپقان، ادەمى اۋەندەردى قازاقشالاعان تورەشتى نەگە كىنالايتىنىمىزدى، تۇسىنە المادىم. 

 

كوشىرۋدەن توپ باستايتىن دەڭگەيگە جەتتىك

جوق، راس. كىم – كىم، ءدال تورەعاليدى حيت اندەردى كوشىرىپ الىپ، قازاقتىڭ توي مادەنيەتىنە يكەمدەگەنى ءۇشىن ەش ۋاقىتتا كىنالامايمىز. قايتا قولدايمىز. بۇل ەڭبەك قوي.

ءقازىر ءبارى كوشىرىپ ەڭبەكتەنەدى.  ساياساتىمىز دا، مادەنيەتىمىز دە، كينومىز دا – ءبارى-بارى كوشىرمە ەمەس پە؟ ەكونوميكادا مۇنى كوشىرمە دەمەيدى "فرانشيزا" دەيدى. ءبارى زاڭدى، ەشكىم داۋ ايتپايدى. 

كەيدە ويلايمىز، بىردەڭەنى كوشىرۋدەن جارىس بولسا، الەم بويىنشا كوشىرۋدىڭ حاس شەبەرىنە اينالعان قىتايدىڭ ءوزىن جولدا قالدىرىپ كەتەتىن دەڭگەيگە جەتتىك-اۋ.

بۇل ەندى ەركىن، الاڭسىز كوشىرۋگە جول اشقان تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى عوي. تاۋەلسىزدىك بولماعاندا بۇلايشا ەركىن كوشىرە الار ما ەدىك. ويلاڭىزشى؟

كوشىرمەگە بولا ۇيالسا، ۇكىمەت باسىنداعى شەندىلەر ۇيالسىن، رەسەيدەن، ارى كەتسە باتىستىڭ بىردەڭلەرىن اينا-قاتەسىز كوشىرىپ الىپ، جۇرتتىڭ ميىن اشىتادى.

وركەنيەتتىڭ ۇشار باسىنا شىققان ەۋروپا ەلدەرىندەگىدەي جانار-جاعارمايدىڭ ەۋرو 3 ستاندارتىن كوشىرىپ الىپ، ەش ويلانباستان ەلىمىزگە ەنىگىزىپ جىبەرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال بىزدەگى سۇيەگىن سۇيرەتىپ جۇرگەن ەسكى كولىكتەر سوعان لايىق پا؟ پودۆەسكاسى باياعىدا كەتكەن 90 جىلعى "مازدالار" مەن "گالانتتار" ەۋرو 3 ستاندارتىمەن مۇلدە سايكەسپەيتىنىن بەس جاسار بالادا بىلەدى. مىنە، مۇنى ناعىز سوراقى كوشىرمە دەپ ايتۋعا بولادى. ال ونىڭ جانىندا تورەشتىڭ "كوشىرمەلەرى" اكەم-اۋ، تازا قازاقى دۇنيەگە اينالىپ كەتكەن ءان ەمەس پە؟

سوڭعى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن سايلاۋ كوزىندە قايرات نۇرتاستى ەمەس، تورەشتى  ۇمىتكەر رەتىندە قوسۋ كەرەك ەدى. كەز كەلگەن دۇنيەنى قازاقى ولشەمگە ساي ىڭعايلاپ، كوشىرە قوياتىن جاس ءانشىنىڭ ءابجىل ارەكەتى ءبىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگاندارعا اسا قاجەت-اق ەدى.

 

پلاگيات ەمەس، بۇل – فورما

وتكەن جولى ءبىر عالىم دوسىمىز ءبىر گۋمانيتارلىق باعىتتاعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىن باسقاراتىن اعامىزدىڭ بىرنەشە اكادەميك اعالارىنىڭ زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن الاشاعا شوق تيگەندەي قىلىپ، ويىپ-ويىپ كوشىرىپ الىپ، عىلىمي-زەرتتەۋ (عىلىمي-كوشىرۋ دەسە بولار) جۇمىسىن جارىققا شىعارعانىن ايتقان ەدى.

جىلدا ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىن شىعاراتىن (نەتكەن ەڭبەكقور جان دەسەڭىزشى) سول اعامىزعا سوڭىنان ەرگەن ىنىلەرىنىڭ ءبىرى جينالىستا باتىلى بارىپ "اعا، مىنا ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىڭىزدىڭ 10 بەتتەن 45 بەتكە دەيىن، پالەنشە دەگەن اكادەميك اعامىزدىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ تۇتاس تاراۋىن كوشىرىپ الىپسىز. مىنا ءبىر جەرىنە انى ءبىر پروفەسسوردىڭ ەڭبەگىنىڭ "بەلەن" دەگەن ءبولىمىن ەنىپ كەتىپتى؟" دەپ سىيپاي قامشىلاپ ايتقان عوي.

سودان نە كەرەك، جينالىستا وتىرعان جۇرتتىڭ ءبارى عىلىمعا پارلامەنتتەن كەلىپ قوسىلعان اعالارىنا "نەدەي جاۋاپ قايتارادى ەكەن؟" دەپ اڭتارىلا قاراعان عوي. جوعارى جاقتا بۇدان دا اسقان توتەنشە، قانى تامىپ تۇرعان سۇراقتارعا تابان استىندا جاۋاپ قايتارىپ اككى بولعان اعامىز تۇك ساسپاپتى.

- راس، بۇل سول اكادەميك اعالارىمىزدىڭ ەڭبەگىنەن سىلتەمە جاسالىنىپ جازىلعان دۇنيە عوي. بۇل ءوزى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن جازۋدىڭ سونداي ءبىر زاماناۋي  فورماسى... عوي. مۇنى پلاگياتپەن شاتاستىرماڭىزدار، – دەپتى.

 

ءيا، تورەشتىڭ دە دۇنيەلەرىن كوشىرمە دەپ مۇرىندارىڭىزدى شۇيىرە بەرمەڭىزدەر. كەرەك دەسەڭىز قازىرگى زاماندا كوشىرۋدىڭ ءوزى باتىلدىق.

 

بۇعان دەيىن ءمۇيىزى قاراعايداي عالىم اعالارىمىز ءبىر-بىرىنىڭ جۇمىسىن قايدان كوشىرگەنىن ايداي الەمگە اشكەرەلەپ، داۋلاسپادى ما؟ ءبىراق بۇدان ولاردىڭ اتاق-ابىرويىنا داق ءتۇستى دەپ ايتا المايمىز. قايتا بۇرىنعىدان بەتەر تانىمال، بۇرىنعىدان بەتەر قوشەمەتكە بولەنە تۇسكەنىن كوزىمىز كوردى. مىنا ىرگەدەگى قىرعىزداردىڭ ءانىن ءجيى كوشىرە بەرۋشى ەدىك. ءقازىر ولار قۇدايدىڭ سالعان مۇنداي ىسىنە مويىن ۇسىنىپ، ەندى بىزدەن كوشىرىپ، ەسە قايتارۋعا كوشىپتى. ودان جامان بولعان قىرعىزدىڭ ءانشىسىن كورگەن جوقپىز.

 

ەگەر كوشىرۋگە پىشاق كەستى تىيىم سالساق نە بولادى؟ ونى ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. سوندىقتان بىر-بىرىمىزدەن كوشىرە بەرەيىك. مۇنىڭ ەشقانداي سوكەتتىگى جوق...

 

نۇرلان جۇماحان