بۇل تۋرالى عارىشكەر توقتار اۋباكىروۆ TalkLike جوباسىندا جۋرناليست امان تاسىعانعا بەرگەن سۇقباتىندا ايتتى.
— بايقوڭىر ءۇشىن حالىق الاڭداماي-اق قويسىن دەر ەدىم. ال جەردى ساتۋعا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق. دەپۋتاتتاردىڭ دا قاقىسى جوق. ەندى بۇعان قاتىستى حالىقتىڭ تولقۋى زاڭدى، — دەيدى قازاق ەلىنىڭ باتىر ۇلى.
جەردى ساتپاۋ كەرەك، بايقوڭىرعا تيىسپەۋ قاجەت
— جەردى ساتامىز دەپ قويماسا، نارازىلىق بىلدىرۋگە مەن دايىنمىن. جەر — ءبىزدىڭ انامىز. ونى ەشكىم ساتىپ العان جوق. ونى ەشكىم بىزگە ساتىپ بەرگەن جوق. ول — اتا-بابامىزدان قالعان قازىنا. ونى ەشكىم تارتىپ الا المايدى.
دەپۋتاتتارى بولسىن، باسقاسى بولسىن، جەردى ساتۋعا قۇقىسى جوق. جەر — حالىقتىكى. ودان اتتاپ، قولدارىن سوزباسىن ولار!
ال بايقوڭىرسىز بىزگە بولمايدى. الەمدە تەڭدەسىز عارىش ايلاعى بىزدە بار، ول بولاشاقتا دا بولا بەرەدى. بايقوڭىردى جويماۋ كەرەك. ويتكەنى جاڭارىپ، جاڭالانىپ جاتقانى ءومىردىڭ ءبارى جاڭا تەحنولوگياعا بايلانىستى. ال جاڭا تەحنولوگياڭىز وسى عارىش سالاسىنان باستاۋ الادى. الەمنىڭ مىقتى ەلدەرى جينالىپ، عارىشتى بىرگە يگەرىپ، زەرتتەپ جاتىر. لاج بولسا، ءبىز دە سولاردىڭ قاتارىنا كىرۋىمىز كەرەك. سوعان تىرىسۋىمىز ءتيىس. ودان قالىپ قويساق، دامۋىمىز دا تەجەلە بەرەدى.
مىسالى، مارسقا بارۋىمىز كەرەك. عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، مارستىڭ پوليۋستارىندا سۋ، مۇز بار. ال مۇز بولسا، دەمەك ول ارادا جان بولادى. دەمەك، ول ارادان ستانسا قۇرىپ، ءومىر سۇرۋگە بولادى. سول جاقتا وتىرىپ، ءبىزدىڭ گالاكتيكانى يگەرۋگە، قورعاۋعا بولادى.سوڭعى كەزدەرى جەردە ەنەرگيا، كۇش قۋاتى تاۋىسىلىپ كەلە جاتقانى دابىل قاعىلىپ ايتىلىپ ءجۇر. مىناۋ گەليي دەيدى. ودان دا كوپ ەنەرگيا الۋعا بولادى. ال سۇيىق گەلليي مارستا تولىپ جاتىر. ونى جەرگە قالاي الىپ كەلۋ كەرەك؟ ءقازىر عالىمدار سوعان باس قاتىرىپ جاتىر. ول 10 جىل ەمەس، 100 جىلدى الۋى مۇمكىن. ال ەگەر عارىش سالاسىن توقتاتىپ سالساق، وندا ءبىز بۇل ۋاقىتتان دا قاتتى كەشىگەمىز.
سونداي-اق توقتار اۋباكىروۆ ۇلتىن، ءتىلىن، وتانىن سۇيمەيتىن، اقشاعا ابدەن قۇنىققان ادامدار ءوزىن قورقىتاتىنىن ايتادى. سويتكەن ول كىسى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى وزدەرىنىڭ بايقاپ سويلەۋگە ءماجبۇر بولعان كەزىن ەسكە الدى.
— ساياساتقا ءبىر كىرگەن كىسى ءومىرى ودان كەتە المايدى ەكەن. قاراپ وتىراسىڭ، قىلىپ جاتقاندارىنىڭ بىرىمەن كەلىسەسىڭ، بىرىمەن كەلىسپەيسىڭ. مەن ەلىمىز جۇرگىزىپ وتىرعان سىرتقى ساياساتتى قولدايمىن، ونى تولىق قولدايمىن. ال ەل ىشىندە، ۇكىمەتتىڭ ءوز جەرىندە ءوز حالقىن قادىرلەمەۋى دۇرىس ەمەس. مەن ولاي بولادى دەپ مۇلدە ويلاعان جوق ەدىم. ءبىراق شىندىق وسى.
نەگىزى، ساياسات ەكى مارتە مەنىمەن اينالىستى. ءبىراق ول كەزدە باسقاشا بولمادى. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاڭا عانا الىپ جاتتىق.
حالىقتىڭ ءسوزىن بيلىككە جەتكىزە الدىم. سول كەزدە ەلدىڭ كوپ ريزاشىلىعىنا بولەندىم. سول كەزدە اقيقات دەگەندى جاقسى كورە باستادىم.
ءقازىر كوپ جاستارمەن كەزدەسەمىن. اسىرەسە، مەكتەپتەگى تازالىق قۋانتادى. ون جىل بۇرىن ونداي ەمەس ەدى. ەلدىڭ مىنەزى دە باسقاشا بولعان. قازىرگى ۋاقىتتا بالالارعا اقىل كىرگەن.
قازاق از بولدى، وكتەم سويلەي المادىق…
سونداي-اق توقتار اۋباكىروۆ ۇلتىن، ءتىلىن، وتانىن سۇيمەيتىن، اقشاعا ابدەن قۇنىققان ادامدار ءوزىن قورقىتاتىنىن ايتادى. سويتكەن ول كىسى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى وزدەرىنىڭ بايقاپ سويلەۋگە ءماجبۇر بولعان كەزىن ەسكە الدى.
— ساياساتقا ءبىر كىرگەن كىسى ءومىرى ودان كەتە المايدى ەكەن. قاراپ وتىراسىڭ، قىلىپ جاتقاندارىنىڭ بىرىمەن كەلىسەسىڭ، بىرىمەن كەلىسپەيسىڭ. مەن ەلىمىز جۇرگىزىپ وتىرعان سىرتقى ساياساتتى قولدايمىن، ونى تولىق قولدايمىن. ال ەل ىشىندە، ۇكىمەتتىڭ ءوز جەرىندە ءوز حالقىن قادىرلەمەۋى دۇرىس ەمەس. مەن ولاي بولادى دەپ مۇلدە ويلاعان جوق ەدىم. ءبىراق شىندىق وسى.
نەگىزى، ساياسات ەكى مارتە مەنىمەن اينالىستى. ءبىراق ول كەزدە باسقاشا بولمادى. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاڭا عانا الىپ جاتتىق.
قازاقتار ءوز مەملەكەتىندە 50 پروسەنتكە دە تولمادى. سوندىقتان ساياسات جولى جىڭىشكە بولدى. ۇستەلدى جۇدىرىقتاپ، وكتەم سويلەي المادىق. ءبىز اياققا تۇرعاننان باستاپ، ياعني 2004 جىلدان باستاپ، دەپۋتات بولعاندا اشىق كەتتىك. ءبارىن اشىق ايتاتىن بولدىق.
حالىقتىڭ ءسوزىن بيلىككە جەتكىزە الدىم. سول كەزدە ەلدىڭ كوپ ريزاشىلىعىنا بولەندىم. سول كەزدە اقيقات دەگەندى جاقسى كورە باستادىم.
ءقازىر كوپ جاستارمەن كەزدەسەمىن. اسىرەسە، مەكتەپتەگى تازالىق قۋانتادى. ون جىل بۇرىن ونداي ەمەس ەدى. ەلدىڭ مىنەزى دە باسقاشا بولعان. قازىرگى ۋاقىتتا بالالارعا اقىل كىرگەن.
مەنى مادەنيەت، وتان دەگەندى بىلمەيتىن، بولاشاقتى دۇرىس تۇسىنبەيتىن ءبىر كىسىلەر وكىندىرەدى. قازاقستاندا تۇراتىن ازاماتتار، اسىرەسە قازاقتار ءوز وتانىن جەرىن، ەلىن ءسۇيۋى كەرەك. ءبىراق كوپ جىگىتتەردە ونداي سەزىم جوق ەكەنىن كورەمىن. ولاردى تەك اقشا قىزىقتىرادى.
ودان ارتىق ەشتەڭە جوق. ايتپەسە بويىندا جانىن بولسا، قازاق دەپ جانىن كۇيىپ تۇرۋىڭ كەرەك قوي. ءقازىر قىزدار ەركەكتەردەن ارتىق. قىزدارعا قايران قالامىن. ءبىزدىڭ قىزداردىڭ نامىسى بار. قازاق ءۇشىن ولۋگە دايىن كوپ قىزدار بار. سوعان قاتتى قۋانامىن. جىگىتتەر بۇعان رەنجي بەرسىن، ولار شالبار كيۋى كەرەك. جاقسى كوستيۋم كيىپ العاندى ەركەك دەي مە، ەركەك ەمەس ولار، — دەيدى عارىشكەر.
عارىشكەر عارىشتان ازاننىڭ داۋسىن ەستىگەن نيل امسترونگپەن كەزدەسىپ، سۇقباتتاسقانىن دا ايتتى.
— نيل امسترونگپەن مەن كەزدەسكەنمىن. ونىڭ عارىشتان ازاننىڭ داۋىسىن ەستىپتى دەگەن اڭىز اڭگىمەسى ءجاي ءسوز. ءبىر جۋرناليست ءسويتىپ جازىپ جىبەرسە، سونى بارلىعى ءىلىپ اكەتتى دەپ ءوزى ايتتى. مەن وسىندا كەلمەي تۇرعاندا ءبىر جۋرناليست „توقتار اۋباكىروۆ كەمەگە قونىپ، باتىر اتاعىن الدى„ دەپ جازىپتى. سونى بارلىعى قاعىپ الىپ، ءقازىر جازىپ ءجۇر. سونداي اتاقتاردى جابىستىرا سالادى.
دەگەنمەن بوتەن عالامشارلىقتاردىڭ بارىنا سەنەمىن.
بىرەۋگە ايتساڭ سەنبەيدى عوي. ەرتەگى سەكىلدى. سودان جۇگىرىپ بارىپ، قاسىمداعى ءتورت جىگىتتى وياتتىم. ۇشەۋى سىرتقا شىقتى. سول كەزدە تاباقشا تۋرا جانىمىزعا تاقاپ كەلدى دە ءبىر ۋاقىتتا كىلت زۋ ەتىپ، جوق بولدى. مەنى بۇل جايت ءالى كۇنگە قاتتى ويلاندىرادى. جاۋابىن تاپقام جوق. سول كەزدە قاسىمدا بولعان ءۇش ازامات كوپ ۇزاماي، جاستاي قايتىس بولدى. بۇل دا جۇمباق نارسە ەندى.
عارىشكەر اقش-تىڭ عارىش سالاسىنا قاتىستى كوزقاراسىمەن ءبولىسۋدى دە ۇمىتپادى.
— ناسا ەشقاشان رەسەيدەن وزعان ەمەس، امەريكالىقتاردى عارىشقا شىعارىپ جۇرگەن ءالى كۇنگە رەسەي. ولار بۇل سالادا ءالى ەشكىمدى العا شىعارعان جوق. دەگەنمەن ءبىر ايعا ۇشۋ ارقىلى اقش كوزگە تۇسە العانىن مويىنداۋ كەرەك.
ۇنەمى ەكىنشى بوپ قالىپ جاتتى عوي. العاشقى ادام دا، جەر سەرىگى دە عارىشقا كسرو-دان ۇشتى. عارىش ايلاعى دا بىزدە بولدى دەگەندەي. سودان نامىستاندى. ەڭ قۇرىماعاندا، ايعا ۇشۋدا ءبىرىنشى بولايىق دەدى. دجون كەننەدي باستاپ بەردى. سودان الىپ كەتتى ولار. ايدى يگەرۋدە اقش الدىنا جان سالمادى.
يلون ماسكقا كەلەر بولساق، ءقازىر بايلار نە ىستەمەيدى؟ اقشا استا-توك. تاڭ قالاتىن نارسە كورسەتكىسى كەلدى. ءسويتىپ ناسا دا جۇمىس ىستەگەن مامانداردى ءبىر جەرگە جيناپ الدى ول. عارىش سالاسىن زەرتتەۋدى قولداۋىنا مەن دە قۋاندىم. ءبىراق ونى پيارعا اينالدىرۋى ۇنامادى. دەگەنمەن ونىڭ ءبىر جەتىستىگى بار. زىمىران تاسىعىشتاردى قايتادان پايدالانۋعا قول جەتكىزدى. ونى قالدىققا اينالدىرىپ، جارىپ، كوزىن جويماي، قايتا پايدالانۋعا بولاتىن جوبانى جاسادى. بۇل — ۇزدىك جۇمىس، ۇلكەن جەتىستىك.
دەرەككوز: kaz.365info.kz
https://youtu.be/uMbW8TO_IsI
امسترونگتىڭ عارىشتان ازاننىڭ داۋىسىن ەستىگەنى وتىرىك
عارىشكەر عارىشتان ازاننىڭ داۋسىن ەستىگەن نيل امسترونگپەن كەزدەسىپ، سۇقباتتاسقانىن دا ايتتى.
— نيل امسترونگپەن مەن كەزدەسكەنمىن. ونىڭ عارىشتان ازاننىڭ داۋىسىن ەستىپتى دەگەن اڭىز اڭگىمەسى ءجاي ءسوز. ءبىر جۋرناليست ءسويتىپ جازىپ جىبەرسە، سونى بارلىعى ءىلىپ اكەتتى دەپ ءوزى ايتتى. مەن وسىندا كەلمەي تۇرعاندا ءبىر جۋرناليست „توقتار اۋباكىروۆ كەمەگە قونىپ، باتىر اتاعىن الدى„ دەپ جازىپتى. سونى بارلىعى قاعىپ الىپ، ءقازىر جازىپ ءجۇر. سونداي اتاقتاردى جابىستىرا سالادى.
„ءيا، مەنىڭ جولداسىم مۇسىلماندىقتى قابىلدادى. ءبىراق ايدان ءبىز ەشتەڭەنى، ەشكىمنىڭ داۋسىڭ ەستىگەن جوقپىز„ دەدى.
دەگەنمەن بوتەن عالامشارلىقتاردىڭ بارىنا سەنەمىن.
تاباقشاسىن دا ءوز كوزىممەن كورگەم. تاڭعى التىنىڭ كەزى بولاتىن. دالادا جۇرگەم. ءبىر جاپ-جارىق جۇلدىز كورىندى اسپاننان. قىستى كۇنى سول جۇلدىز ايداپ ءدال توبەمە كەلدى.
بىرەۋگە ايتساڭ سەنبەيدى عوي. ەرتەگى سەكىلدى. سودان جۇگىرىپ بارىپ، قاسىمداعى ءتورت جىگىتتى وياتتىم. ۇشەۋى سىرتقا شىقتى. سول كەزدە تاباقشا تۋرا جانىمىزعا تاقاپ كەلدى دە ءبىر ۋاقىتتا كىلت زۋ ەتىپ، جوق بولدى. مەنى بۇل جايت ءالى كۇنگە قاتتى ويلاندىرادى. جاۋابىن تاپقام جوق. سول كەزدە قاسىمدا بولعان ءۇش ازامات كوپ ۇزاماي، جاستاي قايتىس بولدى. بۇل دا جۇمباق نارسە ەندى.
زەينەتاقىم — 299 مىڭ تەڭگە
عارىشكەر اقش-تىڭ عارىش سالاسىنا قاتىستى كوزقاراسىمەن ءبولىسۋدى دە ۇمىتپادى.
— ناسا ەشقاشان رەسەيدەن وزعان ەمەس، امەريكالىقتاردى عارىشقا شىعارىپ جۇرگەن ءالى كۇنگە رەسەي. ولار بۇل سالادا ءالى ەشكىمدى العا شىعارعان جوق. دەگەنمەن ءبىر ايعا ۇشۋ ارقىلى اقش كوزگە تۇسە العانىن مويىنداۋ كەرەك.
ايعا ۇشۋ سوڭعى 40 جىلدا توقتاتىلدى. سەبەبى ول قىمبات. ساتۋرن-5 زىمىران تاسىعىشتى ءقازىر جاساڭدار دەسە، ەشكىم جاساي المايدى. اقشا جەتپەيدى وعان. ءوز زامانىندا بۇكىل امەريكا بوپ سول كەمەنى جاساعان. ولار نامىسقا تىرىستى.
ۇنەمى ەكىنشى بوپ قالىپ جاتتى عوي. العاشقى ادام دا، جەر سەرىگى دە عارىشقا كسرو-دان ۇشتى. عارىش ايلاعى دا بىزدە بولدى دەگەندەي. سودان نامىستاندى. ەڭ قۇرىماعاندا، ايعا ۇشۋدا ءبىرىنشى بولايىق دەدى. دجون كەننەدي باستاپ بەردى. سودان الىپ كەتتى ولار. ايدى يگەرۋدە اقش الدىنا جان سالمادى.
يلون ماسكقا كەلەر بولساق، ءقازىر بايلار نە ىستەمەيدى؟ اقشا استا-توك. تاڭ قالاتىن نارسە كورسەتكىسى كەلدى. ءسويتىپ ناسا دا جۇمىس ىستەگەن مامانداردى ءبىر جەرگە جيناپ الدى ول. عارىش سالاسىن زەرتتەۋدى قولداۋىنا مەن دە قۋاندىم. ءبىراق ونى پيارعا اينالدىرۋى ۇنامادى. دەگەنمەن ونىڭ ءبىر جەتىستىگى بار. زىمىران تاسىعىشتاردى قايتادان پايدالانۋعا قول جەتكىزدى. ونى قالدىققا اينالدىرىپ، جارىپ، كوزىن جويماي، قايتا پايدالانۋعا بولاتىن جوبانى جاسادى. بۇل — ۇزدىك جۇمىس، ۇلكەن جەتىستىك.
ءسوز سوڭىندا توقتار اۋباكىروۆ 299 مىڭ تەڭگە زەينەتاقى الاتىنىن، ودان باسقا تابىسى جوعىن ايتتى.
دەرەككوز: kaz.365info.kz
https://youtu.be/uMbW8TO_IsI
