Bul týraly ǵaryshker Toqtar Áýbákirov TalkLike jobasynda jýrnalıs Aman Tasyǵanǵa bergen suqbatynda aıtty.
— Baıqońyr úshin halyq alańdamaı-aq qoısyn der edim. Al jerdi satýǵa eshkimniń qaqysy joq. Depýtattardyń da qaqysy joq. Endi buǵan qatysty halyqtyń tolqýy zańdy, — deıdi Qazaq eliniń batyr uly.
Jerdi satpaý kerek, Baıqońyrǵa tıispeý qajet
— Jerdi satamyz dep qoımasa, narazylyq bildirýge men daıynmyn. Jer — bizdiń anamyz. Ony eshkim satyp alǵan joq. Ony eshkim bizge satyp bergen joq. Ol — ata-babamyzdan qalǵan qazyna. Ony eshkim tartyp ala almaıdy.
Depýtattary bolsyn, basqasy bolsyn, jerdi satýǵa quqysy joq. Jer — halyqtiki. Odan attap, qoldaryn sozbasyn olar!
Al Baıqońyrsyz bizge bolmaıdy. Álemde teńdesiz ǵarysh aılaǵy bizde bar, ol bolashaqta da bola beredi. Baıqońyrdy joımaý kerek. Óıtkeni jańaryp, jańalanyp jatqany ómirdiń bári jańa tehnologıaǵa baılanysty. Al jańa tehnologıańyz osy ǵarysh salasynan bastaý alady. Álemniń myqty elderi jınalyp, ǵaryshty birge ıgerip, zerttep jatyr. Laj bolsa, biz de solardyń qataryna kirýimiz kerek. Soǵan tyrysýymyz tıis. Odan qalyp qoısaq, damýymyz da tejele beredi.
Mysaly, Marsqa barýymyz kerek. Ǵalymdardyń zertteýinshe, Marstyń polústarynda sý, muz bar. Al muz bolsa, demek ol arada jan bolady. Demek, ol aradan stansa quryp, ómir súrýge bolady. Sol jaqta otyryp, bizdiń galaktıkany ıgerýge, qorǵaýǵa bolady.Sońǵy kezderi jerde energıa, kúsh qýaty taýysylyp kele jatqany dabyl qaǵylyp aıtylyp júr. Mynaý gelıı deıdi. Odan da kóp energıa alýǵa bolady. Al suıyq gellıı Marsta tolyp jatyr. Ony Jerge qalaı alyp kelý kerek? Qazir ǵalymdar soǵan bas qatyryp jatyr. Ol 10 jyl emes, 100 jyldy alýy múmkin. Al eger ǵarysh salasyn toqtatyp salsaq, onda biz bul ýaqyttan da qatty keshigemiz.
Sondaı-aq Toqtar Áýbákirov ultyn, tilin, Otanyn súımeıtin, aqshaǵa ábden qunyqqan adamdar ózin qorqytatynyn aıtady. Sóıtken ol kisi táýelsizdik alǵan jyldary ózderiniń baıqap sóıleýge májbúr bolǵan kezin eske aldy.
— Saıasatqa bir kirgen kisi ómiri odan kete almaıdy eken. Qarap otyrasyń, qylyp jatqandarynyń birimen kelisesiń, birimen kelispeısiń. Men elimiz júrgizip otyrǵan syrtqy saıasatty qoldaımyn, ony tolyq qoldaımyn. Al el ishinde, Úkimettiń óz jerinde óz halqyn qadirlemeýi durys emes. Men olaı bolady dep múlde oılaǵan joq edim. Biraq shyndyq osy.
Negizi, saıasat eki márte menimen aınalysty. Biraq ol kezde basqasha bolmady. Biz táýelsizdigimizdi jańa ǵana alyp jattyq.
Halyqtyń sózin bılikke jetkize aldym. Sol kezde eldiń kóp rızashylyǵyna bólendim. Sol kezde aqıqat degendi jaqsy kóre bastadym.
Qazir kóp jastarmen kezdesemin. Ásirese, mekteptegi tazalyq qýantady. On jyl buryn ondaı emes edi. Eldiń minezi de basqasha bolǵan. Qazirgi ýaqytta balalarǵa aqyl kirgen.
Qazaq az boldy, óktem sóıleı almadyq…
Sondaı-aq Toqtar Áýbákirov ultyn, tilin, Otanyn súımeıtin, aqshaǵa ábden qunyqqan adamdar ózin qorqytatynyn aıtady. Sóıtken ol kisi táýelsizdik alǵan jyldary ózderiniń baıqap sóıleýge májbúr bolǵan kezin eske aldy.
— Saıasatqa bir kirgen kisi ómiri odan kete almaıdy eken. Qarap otyrasyń, qylyp jatqandarynyń birimen kelisesiń, birimen kelispeısiń. Men elimiz júrgizip otyrǵan syrtqy saıasatty qoldaımyn, ony tolyq qoldaımyn. Al el ishinde, Úkimettiń óz jerinde óz halqyn qadirlemeýi durys emes. Men olaı bolady dep múlde oılaǵan joq edim. Biraq shyndyq osy.
Negizi, saıasat eki márte menimen aınalysty. Biraq ol kezde basqasha bolmady. Biz táýelsizdigimizdi jańa ǵana alyp jattyq.
Qazaqtar óz memleketinde 50 prosentke de tolmady. Sondyqtan saıasat joly jińishke boldy. Ústeldi judyryqtap, óktem sóıleı almadyq. Biz aıaqqa turǵannan bastap, ıaǵnı 2004 jyldan bastap, depýtat bolǵanda ashyq kettik. Bárin ashyq aıtatyn boldyq.
Halyqtyń sózin bılikke jetkize aldym. Sol kezde eldiń kóp rızashylyǵyna bólendim. Sol kezde aqıqat degendi jaqsy kóre bastadym.
Qazir kóp jastarmen kezdesemin. Ásirese, mekteptegi tazalyq qýantady. On jyl buryn ondaı emes edi. Eldiń minezi de basqasha bolǵan. Qazirgi ýaqytta balalarǵa aqyl kirgen.
Meni mádenıet, Otan degendi bilmeıtin, bolashaqty durys túsinbeıtin bir kisiler ókindiredi. Qazaqstanda turatyn azamattar, ásirese qazaqtar óz Otanyn jerin, elin súıýi kerek. Biraq kóp jigitterde ondaı sezim joq ekenin kóremin. Olardy tek aqsha qyzyqtyrady.
Odan artyq eshteńe joq. Áıtpese boıynda janyn bolsa, qazaq dep janyn kúıip turýyń kerek qoı. Qazir qyzdar erkekterden artyq. Qyzdarǵa qaıran qalamyn. Bizdiń qyzdardyń namysy bar. Qazaq úshin ólýge daıyn kóp qyzdar bar. Soǵan qatty qýanamyn. Jigitter buǵan renjı bersin, olar shalbar kıýi kerek. Jaqsy kostúm kıip alǵandy erkek deı me, erkek emes olar, — deıdi ǵaryshker.
Ǵaryshker ǵaryshtan azannyń daýsyn estigen Nıl Amstrongpen kezdesip, suqbattasqanyn da aıtty.
— Nıl Amstrongpen men kezdeskenmin. Onyń ǵaryshtan azannyń daýysyn estipti degen ańyz áńgimesi jáı sóz. Bir jýrnalıs sóıtip jazyp jiberse, sony barlyǵy ilip áketti dep ózi aıtty. Men osynda kelmeı turǵanda bir jýrnalıs „Toqtar Áýbákirov kemege qonyp, batyr ataǵyn aldy„ dep jazypty. Sony barlyǵy qaǵyp alyp, qazir jazyp júr. Sondaı ataqtardy jabystyra salady.
Degenmen bóten ǵalamsharlyqtardyń baryna senemin.
Bireýge aıtsań senbeıdi ǵoı. Ertegi sekildi. Sodan júgirip baryp, qasymdaǵy tórt jigitti oıattym. Úsheýi syrtqa shyqty. Sol kezde tabaqsha týra janymyzǵa taqap keldi de bir ýaqytta kilt zý etip, joq boldy. Meni bul jaıt áli kúnge qatty oılandyrady. Jaýabyn tapqam joq. Sol kezde qasymda bolǵan úsh azamat kóp uzamaı, jastaı qaıtys boldy. Bul da jumbaq nárse endi.
Ǵaryshker AQSH-tyń ǵarysh salasyna qatysty kózqarasymen bólisýdi de umytpady.
— NASA eshqashan Reseıden ozǵan emes, amerıkalyqtardy ǵaryshqa shyǵaryp júrgen áli kúnge Reseı. Olar bul salada áli eshkimdi alǵa shyǵarǵan joq. Degenmen bir Aıǵa ushý arqyly AQSH kózge túse alǵanyn moıyndaý kerek.
Únemi ekinshi bop qalyp jatty ǵoı. Alǵashqy adam da, jer serigi de ǵaryshqa KSRO-dan ushty. Ǵarysh aılaǵy da bizde boldy degendeı. Sodan namystandy. Eń qurymaǵanda, Aıǵa ushýda birinshi bolaıyq dedi. Djon Kennedı bastap berdi. Sodan alyp ketti olar. Aıdy ıgerýde AQSH aldyna jan salmady.
Ilon Maskqa keler bolsaq, qazir baılar ne istemeıdi? Aqsha asta-tók. Tań qalatyn nárse kórsetkisi keldi. Sóıtip NASA da jumys istegen mamandardy bir jerge jınap aldy ol. Ǵarysh salasyn zertteýdi qoldaýyna men de qýandym. Biraq ony pıarǵa aınaldyrýy unamady. Degenmen onyń bir jetistigi bar. Zymyran tasyǵyshtardy qaıtadan paıdalanýǵa qol jetkizdi. Ony qaldyqqa aınaldyryp, jaryp, kózin joımaı, qaıta paıdalanýǵa bolatyn jobany jasady. Bul — úzdik jumys, úlken jetistik.
Derekkóz: kaz.365info.kz
https://youtu.be/uMbW8TO_IsI
Amstrongtyń ǵaryshtan azannyń daýysyn estigeni ótirik
Ǵaryshker ǵaryshtan azannyń daýsyn estigen Nıl Amstrongpen kezdesip, suqbattasqanyn da aıtty.
— Nıl Amstrongpen men kezdeskenmin. Onyń ǵaryshtan azannyń daýysyn estipti degen ańyz áńgimesi jáı sóz. Bir jýrnalıs sóıtip jazyp jiberse, sony barlyǵy ilip áketti dep ózi aıtty. Men osynda kelmeı turǵanda bir jýrnalıs „Toqtar Áýbákirov kemege qonyp, batyr ataǵyn aldy„ dep jazypty. Sony barlyǵy qaǵyp alyp, qazir jazyp júr. Sondaı ataqtardy jabystyra salady.
„Iá, meniń joldasym musylmandyqty qabyldady. biraq Aıdan biz eshteńeni, eshkimniń daýsyń estigen joqpyz„ dedi.
Degenmen bóten ǵalamsharlyqtardyń baryna senemin.
Tabaqshasyn da óz kózimmen kórgem. Tańǵy altynyń kezi bolatyn. Dalada júrgem. Bir jap-jaryq juldyz kórindi aspannan. Qysty kúni sol juldyz aıdap dál tóbeme keldi.
Bireýge aıtsań senbeıdi ǵoı. Ertegi sekildi. Sodan júgirip baryp, qasymdaǵy tórt jigitti oıattym. Úsheýi syrtqa shyqty. Sol kezde tabaqsha týra janymyzǵa taqap keldi de bir ýaqytta kilt zý etip, joq boldy. Meni bul jaıt áli kúnge qatty oılandyrady. Jaýabyn tapqam joq. Sol kezde qasymda bolǵan úsh azamat kóp uzamaı, jastaı qaıtys boldy. Bul da jumbaq nárse endi.
Zeınetaqym — 299 myń teńge
Ǵaryshker AQSH-tyń ǵarysh salasyna qatysty kózqarasymen bólisýdi de umytpady.
— NASA eshqashan Reseıden ozǵan emes, amerıkalyqtardy ǵaryshqa shyǵaryp júrgen áli kúnge Reseı. Olar bul salada áli eshkimdi alǵa shyǵarǵan joq. Degenmen bir Aıǵa ushý arqyly AQSH kózge túse alǵanyn moıyndaý kerek.
Aıǵa ushý sońǵy 40 jylda toqtatyldy. Sebebi ol qymbat. Satýrn-5 zymyran tasyǵyshty qazir jasańdar dese, eshkim jasaı almaıdy. Aqsha jetpeıdi oǵan. Óz zamanynda búkil Amerıka bop sol kemeni jasaǵan. Olar namysqa tyrysty.
Únemi ekinshi bop qalyp jatty ǵoı. Alǵashqy adam da, jer serigi de ǵaryshqa KSRO-dan ushty. Ǵarysh aılaǵy da bizde boldy degendeı. Sodan namystandy. Eń qurymaǵanda, Aıǵa ushýda birinshi bolaıyq dedi. Djon Kennedı bastap berdi. Sodan alyp ketti olar. Aıdy ıgerýde AQSH aldyna jan salmady.
Ilon Maskqa keler bolsaq, qazir baılar ne istemeıdi? Aqsha asta-tók. Tań qalatyn nárse kórsetkisi keldi. Sóıtip NASA da jumys istegen mamandardy bir jerge jınap aldy ol. Ǵarysh salasyn zertteýdi qoldaýyna men de qýandym. Biraq ony pıarǵa aınaldyrýy unamady. Degenmen onyń bir jetistigi bar. Zymyran tasyǵyshtardy qaıtadan paıdalanýǵa qol jetkizdi. Ony qaldyqqa aınaldyryp, jaryp, kózin joımaı, qaıta paıdalanýǵa bolatyn jobany jasady. Bul — úzdik jumys, úlken jetistik.
Sóz sońynda Toqtar Áýbákirov 299 myń teńge zeınetaqy alatynyn, odan basqa tabysy joǵyn aıtty.
Derekkóz: kaz.365info.kz
https://youtu.be/uMbW8TO_IsI
