بۇل سەنساسيالىق جاڭالىق كوپتەگەن ەلدەگى پرەزيدەنت پەن شەنەۋنىكتەردى كادىمگىدەي تىپىرشىتىپ قويدى. باسى اقتالۋدى باستاپ تا كەتتى. ونىڭ ىشىندە توبە كورسەتەتىن ءبىزدىڭ شەندىلەر، ازىرگە ءۇنسىز.
وسى جايتقا بايلانىستى ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ ءوز ويىن بىلدىرگەن ەكەن.
Dalanews.kz ساراپشىنىڭ ءسوزىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
...
ماقتانعىم كەلمەيدى، وندايدى مۇلدە ۇناتپايمىن. ءبىراق، بۇگىن ءوز-وزىمدى ۇستاي المادىم، قالاي دەگەنمەن دە كورىپكەلدىك ءبىر قاسيەتىم بار-ەي مەنىڭ دە. كۇنى كەشە باق-تار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن ولاردىڭ تۋىستارىنىڭ اقشالاي وپەراسيالارى مەن مۇلكىن قاداعالاۋعا الۋدى كوزدەيتىن زاڭ جوباسىن ءماجىلىستىڭ ماقۇلداعانىن جارىسا جازدى.
بۇل ارادا كوزگە ەرەكشە تۇسەتىن تۇزەتۋ قاداعالاۋ وتباسى مۇشەلەرىنە دە قاتىستىلىعى، ياعني جۇبايىنا دا. ودان بولەك، جاقىن تۋىستارى دەگەن جەرىنە كەلەتىن بولساق، بۇل ارادا انىقتاما «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» كودەكستەن الىنىپ وتىر، وندا جاقىن تۋىستارىنا اتا-اناسى، بالالارى، اعالارى، اپكەلەرى، اتا-اجەسى جانە نەمەرەلەرى جاتادى».
وسىلاي دەپ تۇسىندىرەدى بۇل وزگەرىستى ەنگىزۋدى ۇسىنۋشىلار...
وزدەرىڭىز بىلەتىندەرىڭىزدەي، مەن الدىندا الەمجەلىدە دە جازعان ەدىم: “ناقتى قازىرگى جاعدايدا قازاقستاندىق كودەكس شەندى-شەكپەندىلەردىڭ جاقىن تۋىستارىن انىقتاۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز” دەپ.
قازاقتاردىڭ تۋىستىق تامىرى تەرەڭگە بويلايدى: مىسال ءۇشىن كۇيەۋبالاسى دەگەن بار، اكە مەن شەشەسى جاعىنان دا ارالاس-قۇرالاس تۋىستار كوپ، سونداي-اق كەلىندەرى مەن قۇدا-قۇداعيلارىن قالاي نازاردان تىس قالدىراسىز...
بىزدەگى ساياسي كلاندار تۋىستار دەپ اتالاتىن جاساقتان قۇرالىپ، تارتىلىپ وتىراتىنى اششى دا بولسا، باسقا تۇسكەن شىندىق. ودان بولەك، بۇل تىزبەكتەن توقالداردى قالاي شەت قالدىرامىز. ياعني اقشا مەن مەن مۇلىك وسى تىزىمدەگىلەردىڭ كەز كەلگەنىنىڭ اتىنا تىركەلۋى مۇمكىن.
مىنە، ايتقانىم ايداي كەلدى!
اپتا باستالعالى ەل-جۇرتتى (الەمدى دە!) ۇشى-قيىرى كورىنبەيتىن، باقىلاۋعا استە كەلمەيتىن وففشورلىق كەڭىستىككە قاتىستى تاعى ءبىر سەنساسيالىق جاڭالىق دۇرلىكتىرىپ جاتىر.
ۇيىمداسقان قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىقتى زەرتتەۋ ورتالىعى (OCCRP) «Pandora Papers» دەپ اتالاتىن جاڭا جاھاندىق قۇجاتتىڭ دەرەكتەرىن سىزدىقتاتىپ جاريالاي باستادى. وندا وتىزعا جۋىق قازىرگى جانە بۇرىنعى مەملەكەت باسشىلارى مەن ءۇش جۇزدەن استام شەنەۋنىكتەر دە ءجۇر، سونىڭ ىشىندە بىزدىكىلەر دە توبە كورسەتەدى.
OCCRP ءبۇي دەيدى: «ۇلت كوشباسشىسىنا جاقىندىعىمەن بەلگىلى ەكى وليگارح وففشورلىق كومپانيالارمەن كۇردەلى كومبيناسيالار جۇرگىزىپ، اقىرىندا ولار جۇمباق جاعدايدا سول تۇلعانىڭ بەيرەسمي ءۇشىنشى ايەلىنە 30 ميلليون دوللار اۋدارادى».
باسىلىم ونىڭ ەسىمىن دە جاريالاپ جىبەردى: اسەل قۇرمانبايەۆا دەپ!
ەندى ەلباسى مەن وسى كەلىنشەكتىڭ اراسىنداعى قانداي دا ءبىر ىقتيمال بايلانىستار بار-جوعىن قاۋزاپ جاتپاي، ونى تالقى نازارىنان ادەيى ىسىرىپ تاستاپ وتىرمىن. ويتكەنى مەن بىرەۋدىڭ ىشكى ومىرىنە ارالاسىپ، ءسوز قىلعاندى جەك كورەمىن، ايتسام تەك ساياسي ماسەلەلەردى قوزعايمىن.
وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، «Pandora Papers» قۇجاتىندا اتى اتالعان كوپتەگەن ساياساتكەرلەر مەن مەملەكەت باسشىلارى ءوز بەتىنشە تۇسىنىك بەرىپ، اقتالۋعا تىرىسىپ جاتىر. كەيبىرەۋلەرىنىڭ بۇل قولىنان كەلدى، ال كەيبىرەۋلەرىنىڭ مۇرنى تاسقا ءتيدى.
ال ەلباسىنىڭ اينالاسىنداعىلار بولسا ءالى ءۇنسىز، ءسويتىپ، وزدەرى ءتۇرلى قاۋەسەتتەردىڭ تاراۋىنا جول بەرۋدە. دەگەنمەن OCCRP جاريالاعان ماقالادا توبە كورسەتكەن وليگارحتار تابيعي رەسۋرستاردى ساتۋمەن تىكەلەي بايلانىستىلار، ال كونستيتۋسياعا سايكەس ونىڭ ءبارى حالىققا تيەسىلى، نەگىزى. ەندەشە، سالىق تولەۋشىلەر بۇل اقشانىڭ قايدان پايدا بولعانىن، وففشورلىق شوتتاردىڭ كىمدىكى ەكەنىن بىلۋگە، قىزىعۋشىلىق تانىتۋعا قۇقىلى.
سونىمەن قاتار، بۇل ارادا وراسان زور سوما تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر، ونىڭ يەسى كىم، جەرلەستەرىنە ءتۇسىندىرسىن بۇل اقشانىڭ قايدا شىققانىن، الدە ەلباسى ەشقاشان كاسىپكەرلىكپەن اينالىسپاعان ادام با، جىلدار بويى ءبىر جالاقىمەن (ولاي بولسا، جالاقىنىڭ دا مولشەرىن بىلە وتىرساق، وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي) جانە ءوزى جازعان كىتاپتارىنىڭ قالاماقىسىنا ءومىر ءسۇرىپ كەلە مە؟..
تاعى ءبىر اسپەكت – مورال جايى.
بۇل ارادا بيلىكتەگىلەر الدەقاشان ۇمىت قالدىرعان وتباسىلىق قۇندىلىقتار سياقتى قاراپايىم نارسەنى ايتىپ وتىرمىن. كەز كەلگەن ادام، ونىڭ ىشىندە مىقتىمىن دەگەندەر دە جەكە ءومىرىن ءوزى قۇرۋعا، وعان قول سۇعىلماۋىنا قۇقىلى: اجىراسسا دا، جاڭا وتباسىن قۇرامىن دەسە دە ءوزى بىلەدى.
پرەزيدەنتتەر دە ادام بالاسى، ولار دا ءوز ءومىرىن قۇرۋعا قۇقىلى. ءبىراق وركەنيەتتى الەمدە بۇل پروسەسس قوعام ءۇشىن ۇنەمى اشىق بولادى.
نەسىن جاسىرايىق، بىزدە تومەنگى ساتىداعى باستىقسىماقتار جوعارىداعىلاردىڭ قىلعانىن كورىپ، ولار دا قالىس قالعىسى كەلمەيدى، توقال دەگەندى بايلىق پەن بيلىكتىڭ اتريبۋتى سەكىلدى سانايدى.
ۇلگىلى وتباسى دەگەننىڭ، تاربيەگە نەگىز مورالدىق قۇندىلىقتاردىڭ قانداي بولاتىنىن مەملەكەت باسشىلارى ءوزى باستاپ ۇلگى رەتىندە كورسەتپەسە، ونى باسقا كىم جاسايدى؟
ەلباسىنىڭ بەيرەسمي ايەلدەرى تۋرالى ول كىسىنى جاقتىرا بەرمەيتىندەردىڭ ادەيى تۋدىراتىن قاۋەسەتى بولۋى مۇمكىن دەگەندى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە مويىندايمىن. ەندەشە، مۇنداي الىپقاشپا ءسوزدى جوققا شىعارىپ، ءبىر رەت بولسىن «ءاۋ» دەۋى كەرەك قوي.
ءبىر قىزىعى، ەلباسىنىڭ جەكە ءومىرى تۋرالى مالىمەتتەردى ەگەر بۇرىن ساياسي وپپوزيسياعا جاقىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ، جەكەلەگەن ساياسي قاشقىنداردىڭ جازۋىنا باتىلى جەتسە، ءقازىر بايقايمىن، جاعداي وزگەرگەن: ەندى وپپوزيسيالىق باق-قا ەش قاتىسى جوق، كەيبىر قوعام بەلسەندىلەرى دە، جەكە ادامدار دا اشىقتان اشىق ايتىپ، ءوز پىكىرىمەن بولىسە بەرەتىن بولعان.
مۇنداي وزگەرىستەگى مەديالىق سانانى قالتارىستا قالدىرۋعا استە بولمايدى، بۇل دا ءبىر ۇلكەن كورسەتكىش: مورالدىق-پسيحولوگيالىق بەتبۇرىس جاساپ، «نە بەل كەتەدى، نە بەلبەۋ كەتەدى» دەگەن ازاماتتارىمىزدىڭ جاڭا وزگەرىسكە دايىن ەكەنىن وسىدان بايقاۋعا بولادى.
ال ۇلت كوشباسشىسىنىڭ بۇل رەتتە تىرس دەمەي ۇنسىزدىك تانىتۋى، وسى جاعدايعا دەگەن كەلىسىمىنىڭ بەلگىسى دەپ قابىلداۋعا بولاتىن سەكىلدى. باسقا ونى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟..
وسى تۇستا...
مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بەس ينستيتۋسيونالدىق رەفورمانى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى 100 ناقتى قادام – ۇلت جوسپارىنىڭ 42-قادامىن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ستراتەگياسىن ورىنداۋ ءۇشىن 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ، جالپىعا بىردەي دەكلاراسيالاۋ كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلىپ جاتىر. وسى جالپىعا بىردەي دەكلاراسيالاۋ كەزىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ شەتەلدە قانشا بانكتىك شوتتارى، جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى مەن كولىكتەرى بارى ەسەپتەلگەن. دەكلاراسيانى ۇسىنعان 497 مىڭ جەكە تۇلعانىڭ 440-ىندا شەتەلدىك بانكتەردە جەكە شوتى بار. شوتتاعى اقشانىڭ جالپى سوماسى 691 ملرد تەڭگە.
سيفرلارعا سەنسەك، قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەر اقشاسىن رەسەي فەدەراسياسىندا، امەريكا قۇراما شتاتتارىندا، شۆەيساريا بانكتەرىندە ساقتاعاندى ءتاۋىر كورەدى.
سونداي-اق 494 جەكە تۇلعا 26 ەلدەگى 666 جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسىن دەكلاراسيالاعان، ونىڭ ىشىندە 436 وبەكتى – رەسەيدە، 44ء-ى – بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە، 38ء-ى تۇركيادا جانە ت.ب.
1 030 جەكە تۇلعا 49 شەت مەملەكەتتە تىركەلگەن 1 198 كولىك قۇرالىن قۇجاتتا كورسەتكەن. ول كولىكتەردىڭ 292ء-سى – رەسەيدە، 235ء-ى – ارمەنيادا، 221ء-ى – جاپونيادا، 162ء-سى گەرمانيادا بولىپ شىقتى. باسقا دا ەلدەردە تىركەلگەن كولىكتەر بار. ءبىراق ەڭ كوپ كولىك تىركەلگەن ەلدەر وسى اتالعاندار.
دەكلاراسيا تاپسىرعان 47 ازاماتتىڭ ءبىزدىڭ ەلدەن تىس 57 زاڭدى تۇلعاعا قاتىسۋ ۇلەسى بار. بۇل رەسەي، كيپر، اراب امىرلىكتەرى سىندى ەلدەردەگى كاسىپورىنداردىڭ، مەكەمەلەردىڭ اكسيونەرى، قۇرىلتايشىلاردىڭ ءبىرى دەگەن ءسوز.
1585 جەكە تۇلعا 11 ەلدە 1 603 جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسۋ ۇلەسىنىڭ بار ەكەنىن كورسەتتى. بۇعان قوسا، 116 ادام ينۆەستيسيالىق التىندى جاريالادى؛ 25 ەلدە 918 ادام باعالى قاعازدارى بارىن ۇسىندى؛ 635 ينۆەستيسيالىق پاي قورلارىندا 608 ادامنىڭ پايى بار؛ 212 ادامنىڭ 218 زياتكەرلىك مەنشىك، اۆتورلىق قۇقىق وبەكتىسى بار؛ 355 ادامنىڭ دەبيتورلىق، 578 ادامنىڭ كرەديتورلىق بەرەشەگى بار. 1 704 جەكە تۇلعا 2 327 نىساندى سەنىمدى باسقارۋعا بەرگەن.
ازىرلەگەن، اياۋلىم شايماردان
