مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ فرانسياعا جاساعان مەملەكەتتىك ساپارى اياسىندا ەۋرازيالىق ينتەگراسيا ينستيتۋتىنىڭ ساراپتاما توبى «قازاق-فرانسۋز ىنتىماقتاستىعىنىڭ بەس ۇزاق مەرزىمدى ترەندتەرى» جونىندە جاريا ساراپتامالىق ماتەريال دايىندادى، – دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ فرانسياعا مەملەكەتتىك ساپارى ۇزاق مەرزىمدى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا ىرگەلى نەگىز قالىپتاستىردى. ەكى مەملەكەتتىڭ كوشباسشىلارى اراسىنداعى قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتار ءبىزدىڭ تەڭگەرىمدى كوپۆەكتورلى ديپلوماتيامىزدىڭ ەۋروپالىق قۇرامداس بولىگىن نىعايتادى، ەلگە قوسىمشا كۇشتى ينۆەستيسيالاردىڭ كەلۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتتى ارتتىرادى. ساپار ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەلارالىق قاتىناستاردىڭ ورنىقتى دامۋى ءۇشىن كەمىندە بەس نەگىزگى ترەندتى ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى.
ءبىرىنشى ترەند – ەكى پرەزيدەنتتىڭ ءوزارا سەنىمىن تەرەڭدەتۋ جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ تاريحي وسۋىنە ۇمتىلۋ.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2023 جىلى ەممانيۋەل ماكروننىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارىنان كەيىنگى فرانسياعا ساپارى ەكى ەل اراسىنداعى نىعايىپ كەلە جاتقان ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ سيمۆولىنا اينالدى جانە ديپلوماتيالىق ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ شىڭىنا باسا نازار اۋداردى. كەزدەسۋلەردىڭ دايەكتىلىگى جانە كوشباسشىلار اراسىنداعى جەكە سەنىمنىڭ كورسەتىلۋى قازاقستان مەن فرانسيانىڭ وزەكتى ماسەلەلەرگە ورتاق مۇددەلەر مەن كوزقاراستاردى ىزدەۋگە دەگەن ۇمتىلىسىن كورسەتەدى.
ەممانيۋەل ماكروننىڭ مەملەكەت باسشىسىنا كورسەتكەن كەڭ پەيىلدى جانە وڭ قابىلداۋى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى پوزيسياسىن نىعايتۋ ءۇشىن، سونداي-اق بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىققا ۇمتىلۋدى قوسا العاندا، بۇۇ جارعىسىندا بەكىتىلگەن قاعيداتتارعا بىرلەسكەن مىندەتتەمەنى كورسەتۋ ءۇشىن ماڭىزدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ حالىقارالىق بەدەلگە يە ديپلوماتيالىق بەكگراۋندقا يە تاجىريبەلى ساياساتكەر رەتىندە فرانسيامەن بايلانىستاردى كەڭەيتۋدى قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى ەۋروپانىڭ نەگىزگى سەرىكتەسى رەتىندە بەكىتۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرادى. ەممانيۋەل ماكرون، ءوز كەزەگىندە، ەۋروپالىق وداقتان تىس تۇراقتى جانە سەنىمدى وداقتاستاردى ىزدەيدى، ال ءبىزدىڭ ايماق ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى مەن ستراتەگيالىق جاعدايىمەن فرانسياعا جاڭا اۋقىمدى مۇمكىندىكتەر ۇسىنادى.
كوشباسشىلار اراسىنداعى سەنىم بۇل ديناميكانى كۇشەيتەدى. بىرلەسكەن بەيرەسمي ءىس-شارالار (فرانسۋز پرەزيدەنتىنە سىيعا تارتىلعان قازاقتىڭ تازى تۇقىمىنىڭ يتتەرىمەن سەرۋەندەۋ، ۇستەل تەننيسى ويىنى) قاسىم-جومارت. توقايەۆ پەن ەممانيۋەل ماكروننىڭ ەكونوميكالىق جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستارعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ قانا قويماي، جەكە ءوزارا تۇسىنىستىك ورناتۋعا ۇمتىلاتىندىعىن كورسەتتى. سونىمەن قاتار، مۇنداي ساتتەر جەكە سەنىمگە نەگىزدەلگەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن بەرىك نەگىز جاسايدى، بۇل اسىرەسە قازىرگى ساياساتتا ماڭىزدى.
كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك ساپارىنىڭ مازمۇنى مەن قابىلداۋ جىلۋلىعىنان تەرەڭ اسەر العانىن مالىمدەگەنى – مەملەكەت باسشىسى ساياسي كونتەكستە جەكە ەموسيالارىن اشىق بىلدىرەتىن سيرەك جاعداي. ءوز كەزەگىندە، پاريج ەۋروپالىق الەمنىڭ كوشباسشىسى جانە ءداستۇرلى باتىس قۇندىلىقتارىنىڭ ساقتاۋشىسى بولىپ قالا وتىرىپ، كەلىسسوزدەردىڭ تيىمدىلىگىن جوعارى باعالادى جانە استانادا جاھاندىق بىتىمگەرشىلىك باستامالاردى ىلگەرىلەتۋدە سەنىمدى پىكىرلەس ادام رەتىندە كورەدى.
وسىلايشا، مەملەكەتتىك ساپارلارمەن الماسۋ جاڭا ەكونوميكالىق جانە ساياسي باستامالارعا جول اشىپ قانا قويماي، كوشباسشىلاردىڭ جەكە بايلانىستارى شەشۋشى ءرول اتقاراتىن ەلدەرىمىز اراسىنداعى بولاشاق ستراتەگيالىق قاتىناستاردىڭ نەگىزىن قالادى. بۇل ءداستۇر جوعارى ىقتيمالدىقپەن جالعاسادى: پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ەممانيۋەل ماكروندى كەلەسى 2025 جىلى مەملەكەتتىك ساپارمەن قازاقستانعا كەلۋگە تاعى دا شاقىردى.
ەكىنشى ترەند – قازاقستان ەكونوميكاسىنا بولاشاق فرانسۋز ينۆەستيسيالارىنىڭ پەرسپەكتيۆاسىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ.
بۇگىنگى تاڭدا فرانسيا قازاقستانعا سالىنعان كولەمى 19،5 ملرد دوللاردى قۇرايتىن ينۆەستور ەلدەر تىزىمىندە التىنشى ورىندا تۇر. قازاقستاندىق كوشباسشى مەن نەگىزگى فرانسۋز بيزنەس-ويىنشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ينۆەستيسيالىق دوڭگەلەك ۇستەل ينۆەستيسيالاردىڭ نەگىزگى باعىتتارىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى. ماسەلەن، سيرەك جەر مەتالدارى، اتوم ەنەرگەتيكاسى، مۇناي ءوندىرۋ جانە مۇناي وڭدەۋ، سۋ رەسۋرستارى مەن جىلۋمەن جابدىقتاۋدى باسقارۋ، اگروونەركاسىپ، سيفرلاندىرۋدىڭ مەديسينالىق تەحنولوگيالارى سالالارى نەعۇرلىم پروگرەسسيۆتى بولىپ تابىلادى. مۇندا ەكى تاراپ جاڭا اەس سالۋ جونىندەگى حالىقارالىق كونسورسيۋمدى قوسا العاندا، فرانسۋز كومپانيالارىنىڭ قازاقستاندىق اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا قاتىسۋىنا ەرەكشە نازار اۋداردى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان قورىندا قۇنى 46 ترلن دوللاردان اساتىن بەس مىڭنان استام بارلانباعان كەن ورىندارى بارىنشا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. بۇگىندە قازاقستان ەۋروپالىق وداق ەكونوميكاسى ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزى بار 34 شيكىزاتتىڭ 19-ىن ءوندىرىپ جاتىر.
بۇل فاكتورلار ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ جيناقتالعان تاجىريبەسىن جانە قولدانىستاعى تەتىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىندە قازاقستاندا 200-دەن استام ادام تۇراتىن فرانسۋز كاپيتالى بار كومپانيالار ءۇشىن كەڭ مۇمكىندىكتەر اشادى. جوعارى دەڭگەيدە، ونىڭ ىشىندە بيزنەس وكىلدەرىمەن وتكىزىلگەن كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەلىلىگى قازاقستانداعى، اسىرەسە ونەركاسىپتىك سەگمەنتتەگى فرانسۋز كومپانيالارى مەن تەحنولوگيالارى سانىنىڭ ءوسۋىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءۇشىنشى ترەند – ساۋدا-ەكونوميكالىق الەۋەتتى جانە ەكسپورتتىق تاۋار جەلىسىن كەڭەيتۋ.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان مەن فرانسيانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى ەۋروپا مەن ورتالىق ازيانىڭ ءوڭىرارالىق قاتىناستارى سالاسىندا وڭ ۇردىستەر ورناتۋدا، سونداي-اق وسى وڭىرلەر مەملەكەتتەرىنىڭ بەلسەندى ساياسي ديالوگىن قولداۋ ءۇشىن تۇراقتى نەگىز بولىپ تابىلادى.
2023 جىلى قازاقستان مەن فرانسيانىڭ ساۋدا اينالىمى 2022 جىلعا قاراعاندا 14،7% وسىممەن 4،2 ملرد دوللاردى (ەكسپورت – 2،9 ملرد، يمپورت – 1،3 ملرد) قۇرادى. ال بيىلعى جىلى بىلتىرعى كورسەتكىشكە 9 ايدىڭ ىشىندە قول جەتكىزىلدى، بۇل ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىن نىعايتۋدىڭ پروگرەسسيۆتى تەندەنسياسىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاقستان-فرانسۋز ساۋداسىنىڭ كولەمى فرانسيانىڭ ورتالىق ازيامەن ساۋدا قاتىناستارىنىڭ 80%-ىن قۇرايتىنىن اتاپ كەتكەن ءجون، بۇل قازاقستاندى فرانسيانىڭ وڭىردەگى نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى رەتىندە انىقتايدى.
فرانسياعا قاجەتتى مۇناي مەن ۋراندى جەتكىزە وتىرىپ، قازاقستان ونىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى جانە وسىعان بايلانىستى ءبىزدىڭ ەلىمىز سەنىمدى ارىپتەس بەدەلىنە يە بولدى. سونىمەن قاتار، فرانسيا قازاقستانعا ساپالى ماشينا جاساۋ ءونىمىن جەتكىزۋشى رەتىندە قاجەت، ول وعان دەگەن قاجەتتىلىكتى جابىپ قانا قويماي، قازاقستاندىق يندۋستريانىڭ تەحنولوگيالىق جابدىقتالۋىن ارتتىرادى.
فرانسياعا ساپارى بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا ءداۋىرىنىڭ تريگگەرلەرى بولاتىن فرانسۋز بيزنەسىنىڭ «كاپيتاندارىمەن» كەزدەسۋدە ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتتارىن بەلگىلەدى. بۇل جاڭا بۋىنداعى ۇنەمدى ەلەكتروۆوزدار ءوندىرىسى، جەل ەنەرگەتيكاسى، سۋ رەسۋرستارى مەن جىلۋمەن جابدىقتاۋدى باسقارۋ، كولىك باعىتتارىن جاڭعىرتۋ، اگروونەركاسىپتىك كەشەندى، IT-تەحنولوگيالار سالاسىن دامىتۋ.
جالپى، قازاقستان مەن فرانسيانىڭ دامىعان جانە تۇراقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستارى ەكى ەل ءۇشىن دە ومىرلىك قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى، بۇل ولاردىڭ ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا نىعايۋى مەن دامۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى.
ءتورتىنشى ترەند – ءبىلىم بەرۋ ۆەكتورىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جەدەلدەتۋ.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ەليسەي سارايىنداعى فرانسۋز كوشباسشىسى ەممانيۋەل ماكرونمەن كەلىسسوزدەرى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جاڭا كەزەڭگە شىعاردى.
فرانسيانىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الەمدىك رەيتينگتەردە جەتەكشى ورىنعا يە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇگىنگى تاڭدا 34 فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتى QS World University Rankings حالىقارالىق رەيتينگىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. فرانسۋز عىلىمي مەكتەپتەرى ءداستۇرلى تۇردە ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا جانە ينجەنەريا سياقتى سالالاردا زاڭ شىعارۋشى بولىپ تابىلادى. ەل نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارىنىڭ سانى بويىنشا الەمدە ءتورتىنشى ورىندا تۇرعانىن اتاپ ءوتۋ جەتكىلىكتى.
پاريجدە قول قويىلعان ۋاعدالاستىقتار قازاقستاندا اباي اتىنداعى قازۇپۋ بازاسىندا لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىن اشۋدى، «ليۋمەر» ۋنيۆەرسيتەتتىك ورتالىعىن قۇرۋدى، سونداي-اق استانا مەن الماتىدا قازاق-فرانسۋز مەكتەپتەرىن سالۋدى كوزدەيدى. ءبىزدى جوعارى ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنىڭ قازاقستاندىق اكادەميالىق ورتاعا ودان ءارى ينتەگراسيالانۋى كۇتەدى. بۇل جوبالار قازاقستاندىق-فرانسۋزدىق ءبىلىم بەرۋ سەرىكتەستىگىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى جانە جاڭا كەلىسىمدەر قولدانىستاعى ءبىلىم بەرۋ بايلانىستارىن ورگانيكالىق تۇردە دامىتادى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا فرانسيامەن ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءۇشىن ءبىرقاتار ماڭىزدى ارتىقشىلىقتارعا يە. بۇل وقىتۋدىڭ وزىق ادىستەمەلەرىنە جانە عىلىمي ازىرلەمەلەرگە قول جەتكىزۋ، ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىمەن جاقىنداسۋ، حالىقارالىق ەڭبەك نارىعىندا وتاندىق مامانداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ، عىلىمي-زەرتتەۋ الەۋەتىن دامىتۋ. وسىلايشا، قازاقستان-فرانسۋز ءبىلىم بەرۋ ىنتىماقتاستىعىنىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيگە شىعۋى ادامي كاپيتالدى دامىتۋ ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋداعى جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىزدى جاڭعىرتۋداعى ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى.
بەسىنشى ترەند – مادەني-گۋمانيتارلىق باعىتتى نىعايتۋ.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ فرانسياعا ساپارى بارىسىندا مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى نىعايتۋ بويىنشا ايتارلىقتاي جۇمىستار اتقارىلدى. الەمگە ايگىلى گيمە ۇلتتىق ازيالىق ونەر مۇراجايىندا «قازاقستان. ۇلى دالا قازىناسى» كورمەسىنىڭ اشىلۋى ماڭىزدى وقيعاعا اينالدى.
1889 جىلى نەگىزى قالانعان گيمە مۇراجايى جاپونيا، جۇڭگو، ءۇندىستان، كورەيا، پاكىستان جانە ت. ب. بىرەگەي ەكسپوناتتاردى قوسا العاندا، شىعىس ەلدەرىنىڭ ەڭ ۇلكەن ونەر كوللەكسيالارىنىڭ ءبىرىن ۇسىنادى. پاريجدەگى قازاقستاندىق كورمە ەلىمىزدىڭ مادەني مۇراسىن تانۋعا جانە ونىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى. وسى تۇرعىدا استاناداعى فرانسۋز تاراپىنىڭ ءوزارا ەكسپوزيسيالارىن بولجاۋعا بولادى، سونىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ازاماتتار الەمدىك ونەردىڭ اسا قۇندى زاتتارىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك الادى.
مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ جونىندەگى باسقا دا نەگىزگى باستامالارعا ءا.مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى مەن ۇلتتىق الدىن الۋ ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى (INRAP) اراسىنداعى ارحەولوگيا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم حاتتاماسىنا قول قويۋ جاتادى. بۇل قۇجاتتى ەكى تاراپتىڭ ءبىلىم مەن مادەني قۇندىلىقتارمەن الماسۋدى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان قوسىمشا بايلانىس نۇكتەلەرىن ىزدەۋگە دەگەن مىندەتتەمەسىنىڭ مىسالى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى.
وسىلايشا، ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ جاڭا اسپەكتىلەرى قازاقستان مەن فرانسيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ۇزاق مەرزىمدى نەگىزدە جالپى دامۋىن ىنتالاندىرادى. ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جوعارى دەڭگەيدە سەنىمگەرلىك قاتىناستار قۇرۋ، ءىرى ينۆەستيسيالار تارتۋ، ساۋدا قاتىناستارىنىڭ ءوسۋى جانە تۇراقتى گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ نەگىز بولادى.
ەۋرازيالىق ينتەگراسيا ينستيتۋتىنىڭ تالدامالىق توبى
فوتو: اقوردا
