«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىڭ» باستى قاعيداتى
ەڭ الدىمەن، قوعامنىڭ بەرەكە-بىرلىگى بەكەم بولۋى كەرەك. بۇعان بيلىك پەن حالىق اراسىندا تۇراقتى ديالوگ ورناتۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى. وسىعان وراي ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى قۇرىلدى.
ونىڭ نەگىزگى ماقساتى – قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋعا ارنالعان اۋقىمدى شارالار ۇيىمداستىرۋ، وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، ءتيىمدى ۇسىنىستار ءازىرلەۋ. بۇگىنگە دەيىن كەڭەستىڭ ەكى وتىرىسى وتكىزىلدى. ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاڭعىرۋ باعىتتارى بويىنشا كوپتەگەن ۇسىنىس جاسالدى. قوعامدى الاڭداتقان ءتۇرلى ماسەلەلەر قىزۋ تالقىعا ءتۇستى.
زامان تالابىنا ساي ساياسي رەفورمالار جۇرگىزىلۋدە. ءقازىر مەنىڭ باستاماممەن پارلامەنتتە ءبىرقاتار ماڭىزدى زاڭنامالىق وزگەرىستەر تالقىلانۋدا. «بەيءبىت جيىنداردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى» تۋرالى زاڭ جوباسى قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇل ەلىمىزدىڭ دەموكراتيالىق دامۋىن ايقىندايتىن وتە ماڭىزدى قۇجات بولاتىنىنا كۇمان جوق.
ءماجىلىس پەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىنا تۇسەتىن ساياسي پارتيالار ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن وتىز پايىزدىق كۆوتا بولەتىن بولادى.
وسىعان وراي زاڭعا ءتيىستى تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ قاراستىرىلۋدا. سونداي-اق ساياسي پارتيالاردى تىركەۋدى جەڭىلدەتۋ، پارلامەنتتىك وپپوزيسيا ينستيتۋتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن زاڭناماعا ماڭىزدى تۇزەتۋلەر جاسالماق.
وسى وزگەرىستەر ساياسي ۇدەرىستەردى ودان ءارى ليبەراليزاسيالاۋ جولىنداعى ناقتى قادام بولادى دەپ سەنەمىن. جان-جاقتى ساياسي رەفورمالار جالعاسادى. بۇل – ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق تاڭداۋىمىز.
سونداي-اق ازاماتتاردىڭ وتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل قاراستىرۋ ءۇشىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ۇسىندىم.
بۇل – وتە ماڭىزدى ءارى قاجەت باستاما. شەنەۋنىكتەرءدىڭ مىندەتى – ەڭ الدىمەن، حالىققا قىزمەت ەتۋ. ولار ەل-جۇرتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق اسپاعاندا كىمگە قۇلاق اسادى؟! وسى قاعيداتتى بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ساناسىنا سىڭىرگەن ءجون. ءقازىردىڭ وزىندە بۇل باعىتتا وڭ وزگەرىس بار.
تەڭگە باعامى – ۇكىمەت مەن ۇلتتىق بانك نەندەي شارا قابىلدادى؟
باسقا ەلدەردىڭ ۆاليۋتالارىمەن قاتار ءبىزدىڭ تەڭگەمىزدىڭ دە قۇنى كەمىپ كەتكەنى راس. وسىعان وراي، ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلدادى. مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورعا ەكسپورتتان تۇسەتىن تابىستىڭ ءبىر بولىگىن ىشكى نارىقتا ساتۋدى تاپسىردىم.
سونداي-اق ولار شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەرىن ەلىمىزدىڭ قارجى جۇيەسىنە قايتارۋدا. بۇل قاراجات ناقتى جوبالارعا جۇمسالادى. وسى جانە باسقا دا شارالار دوللار تاپشىلىعىن بولدىرماۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىر.
ارينە، نارىقتىق ەكونوميكا جاعدايىندا مۇنداي ماسەلەنى رەتتەۋ وڭايعا سوقپايدى. ونىڭ ۇستىنە، ەلىمىزدەگى شەتەل ۆاليۋتاسىنىڭ باسىم بولىگى شيكىزاتتى ساتۋدان تۇسەتىنى جاسىرىن ەمەس. ەرتە مە، كەش پە، تەڭگە باعامى تۇراقتانادى.
ءبىراق بۇعان سىرتقى فاكتورلار اسەر ەتپەي قويمايدى. تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى باعامى ۆاليۋتا نارىعىنداعى سۇرانىس پەن ۇسىنىمنىڭ ازدى-كوپتىگىنە قاراي تۇزەلەتىنى بەلگىلى.
سوندىقتان قۇزىرلى ورگاندار ۆاليۋتا نارىعىنا قاتىستى زاڭسىز ارەكەتتەردىڭ جولىن كەسەتىن بولادى. الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق بانك تەڭگەنىڭ ەركىن باعامى قاعيداتىن ۇستانىپ، ۇكىمەتپەن بىرلەسكەن جۇمىسىن جالعاستىرا بەرەدى.
بانكتەرگە تەگىننەن-تەگىن قولداۋ كورسەتىلمەيدى
بانك جۇيەسى – قارجى نارىعىنىڭ اسا ماڭىزدى بولىگى. بانكتەردىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەۋىنە مەملەكەت تە، بيزنەس وكىلدەرى دە، قاراپايىم سالىمشىلار دا ءمۇددەلى. سوندىقتان بانكتەرگە تەگىننەن-تەگىن قولداۋ كورسەتىلمەيدى. بۇل – ۇلتتىق ەكونوميكانى كوتەرمەلەۋدىڭ ءبىر جولى.
ءقازىر بانكتەردىڭ ۇزدىكسىز قىزمەت كورسەتۋىنە مۇمكىندىك بار. دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرەتىن قور دا تۇراقتى جۇمىس ىستەۋدە. بۇل احۋالدى ۇلتتىق بانك باقىلاپ وتىر. سوندىقتان سالىمشىلاردىڭ قاراجاتىنا ەشقانداي قاتەر ءتونىپ تۇرعان جوق.
توتەنشە جاعداي كەزىندە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالدىڭ تۇراقتانۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى دەپ ايتا الامىز. ەڭ الدىمەن، بانكتەر كاسىپكەرلەرگە جانە ازاماتتارعا بەرگەن نەسيەنى قايتارۋ مەرزىمىن كەيىنگە اۋىستىردى. ناقتى ايتقاندا، نەسيە تولەمدەرى 3 ايعا شەگەرىلدى. تابىسىنان ايىرىلعاندارعا مۇنداي كومەك قاجەت. ءبىراق جۇرتشىلىق اراسىندا نەسيەنى مۇلدەم قايتارمايمىز دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسپاۋى كەرەك. بۇل – جاڭساق پىكىر.
سونداي-اق ۇكىمەتتىڭ قاتىسۋىمەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى. ەگەر بانكتەر كاسىپكەرلەرگە، ازاماتتارعا نەسيە بەرۋدى توقتاتسا، ەكونوميكانىڭ كوپتەگەن سالاسى تۇرالاپ قالادى. ءبىز بۇعان جول بەرمەيمىز.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇلتتىق بانك پەن قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى قارجى جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن قوسىمشا شارالار قاراستىرۋدا.
اۋقىمدى جيىنداردىڭ ءداۋىرى كەلمەسكە كەتتى
داعدارىس جاعدايىندا، كوبىنە، بيۋدجەتتىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن رەتتەۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. ۇكىمەت داعدارىس كەزەڭىندە بيۋدجەتتى ناقتىلاۋدىڭ ەرەكشە ءتارتىبىن بەكىتتى. كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى بولىنگەنىن بىلەسىزدەر. ەل ازاماتتارىنا قولداۋ كورسەتۋ، ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ شارالارى قوسىمشا قارجىنى تالاپ ەتەدى.
ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر جايت، بيۋدجەت قارجىسىنا قىمبات كولىك پەن جيھاز الىنبايدى. اۋقىمدى جيىندار وتكىزۋگە ارنالعان قاراجات قىسقارتىلدى. كەيبىر ينۆەستيسيالىق جوبالار كەيىنگە قالدىرىلدى.
ۇنەمدەلگەن قاراجات ەكونوميكانىڭ تۇراقتى دامۋىن جانە توتەنشە جاعداي رەجىمىن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمسالۋدا. سونداي-اق حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار جوبالار ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.
