نۇرتورە ءجۇسىپ بىلاي سويلەدى:
مادەنيەت ۇلتتىق قۇندىلىق قاتارىنا جاتادى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاۋەلسىزدىگىمىز قازاقستاندى مەكەندەپ وتىرعان بارلىق ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرىن قازاق مادەني كەڭىستىگىندە ءومىر سۇرۋگە جەتەلەيدى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟
تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مىنا ءبىر نارسەنى ايتا كەتەيىن.
شەكارا سىزىعى نە ءۇشىن سىزىلادى؟ بۇل ەلدىڭ قورعانىس شەكاراسى عانا ەمەس، مادەنيەت شەكاراسى دەگەن ءسوز. وسى سىزىقتىڭ ىشىندە مادەني كەڭىستىك بولادى. مادەني كەڭىستىك اياسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتار قالىپتاسادى.
ءبىز ءال-فارابيدىڭ، ابايدىڭ جانە باسقا تاريحي تۇلعالاردىڭ مەرەيتويلارىن تەك توي تويلاۋ ءۇشىن وتكىزبەيمىز. بۇل شارالار قازاقستان حالقىن ءبىرتۇتاس ءبىر مادەنيەت شەڭبەرىندە تاربيەلەۋگە باعىتتالعان.
قازاق تاريحىن، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن، تۇرمىس سالتىن، ءداستۇرىن ءبىلۋ، قۇرمەتتەۋ، مويىنداۋ – مادەني كەڭىستىكتىڭ العىشارتى.
وسى تۇرعىدان العاندا، قاراۋعا ۇسىنىلعان زاڭ جوباسىندا ءبىرقاتار جاڭا نورمالار بار.
ونەردە تازالىق كەرەك! ومىردە دە سولاي.
فونوگراممامەن ءان ايتۋ شەكتەلەدى. بۇل تازا تالانتتارعا جول اشادى. زاڭ جوباسىندا ءتيىستى نورمالار قاراستىرىلعان. مۇنى قولدايمىن.
قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى تاپسىرماسىمەن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى جاسالدى. «قازاقتىڭ 1000 ءانى»، «قازاقتىڭ 1000 كۇيى» جيناقتالدى.
سونىمەن ءىس ءبىتتى مە؟ قازاقتىڭ 1000 ءانى مەن 1000 كۇيى ەفيردەن نەگە ەستىلمەيدى؟
ەفير – قازاقستان ەفيرى. ونداعى جيىلىكتى مەملەكەت بەرەدى. قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن ءتۇرلى راديو ارناسى ەفيرلىك جيىلىكتى كونكۋرس ارقىلى الادى. ەندەشە، نەگە ءبىز مەملەكەتتىڭ مادەني مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماسەلەسىن تالاپ ەتە المايمىز؟ راديو تاراتۋشىلارعا نەگە مىندەتتەي المايمىز؟
قازاقستان ەفيرىندە قازاقتىڭ ءان مەن كۇيى ساڭقىلداپ ەستىلىپ تۇرۋى كەرەك. سوندا عانا ەلدەگى رۋحاني جاڭعىرۋ ەرەكشە سيپاتقا يە بولادى. الداعى ۋاقىتتا وسى تالاپ ەسكەرىلسە دەيمىز.
قوعامدىق ماڭىزى بار ادەبيەتتى باسىپ شىعارۋ. بۇل دا ماڭىزدى ماسەلە. وسىعان دەيىن سوۆەت كەزىندە ءومىر سۇرگەن جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى ءارتۇرلى سەريامەن جىلدا قايتا باسىلىپ كەلدى. مۇنداي پراكتيكادان كەتۋ كەرەك. ومىرگە، قازىرگى تىرشىلىككە سۇرانىسى جوعارى كىتاپتاردى باسىپ شىعارۋ قاجەت. قازاقستانداعى كىتاپ باسۋ ءىسىن اشىق نارىققا جىبەرۋ كەرەك.
بالالار ادەبيەتىن قولداۋ مەن دامىتۋعا سالالىق مينيسترلىك باسا ءمان بەرمەسە بولمايدى.
سونداي-اق سالالىق كوركەمدىك كەڭەستەر جۇمىسى دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى ءتيىس. كوركەمدىك كەڭەسكە بىلىكتى ماماندار تارتىلۋى قاجەت. تالعام مەن تالاپ كۇشتى بولۋى كەرەك.
ءبارى مادەنيەتكە بايلانىستى. ۇلتتىق مادەنيەت. رۋحاني مادەنيەت. كۇندەلىكتى ءتۇرلى بىلىق-شىلىقتىڭ، جەمقورلىقتىڭ، سىبايلاستىقتىڭ، ادەپسىزدىكتىڭ ورىن الۋى مادەنيەتتىڭ بولماۋىنان.
مادەني دەڭگەيىمىزدى كوتەرمەيىنشە، كوپ نارسەنى جوعالتامىز.
مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقايەۆ ءوز جولداۋىندا «ۇلتتىڭ جاڭا بولمىسىن قالىپتاستىرۋ» تۋرالى ايتتى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق جاڭا بولمىسىن – مادەنيەتسىز، مادەنيەتتى ازاماتتارسىز ەلەستەتە المايمىز. سوندىقتان قۇرمەتتى ارىپتەستەر، سىزدەردەن زاڭ جوباسىن قولداۋدى سۇرايمىن، دەدى نۇرتورە ءجۇسىپ.
مۇنىڭ استارىندا قازاقتى ويلانتپاۋ پيعىلى جاتىر
بۇدان بۇرىن Dalanews-كە بەرگەن سۇحباتىندا سەناتور تەلەارنالاردىڭ كونتەنتىن سىنعا الىپ، قازاققا كەرەك باعدارلامالار ەفيردەن الىنىپ تاستالىناتىنىن ايتقان.
« تەلەارنالارداعى شوۋ سيپاتتى باعدارلامالار ادامدى ويلاندىرماۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان نارسە مە دەپ ويلايمىن. قازاق كورەرمەندەرى مەن وقىرماندارىنىڭ تالعامى تومەندەپ كەتكەن جوق. تومەندەتۋگە ۇمتىلاتىن كۇشتەر بار.
كەزىندە «قازاقستان» ارناسىن عالىم دوسكەنوۆ باسقارىپ تۇردى. سول كەزدە قانداي تاماشا حابارلار دۇنيەگە كەلدى. تەلەارنا – ۇلتتى تاربيەلەۋدىڭ قۇرالى. ءبىز وسى قۇرالدىڭ پارمەنىن جوعالتىپ الدىق.
قازىرگى تاڭداعى قاپتاعان ءۇندى، تۇرىك، كورەي سەريالدارى قازاققا ەشتەڭە بەرمەيدى. ءۇندى سەريالدارىنىڭ كوبەيۋىنىڭ ار جاعىندا نە ىستەرىن بىلمەي وتىرعان قازاق جاستارىنىڭ كريشنايزمگە كىرىپ كەتۋ ءقاۋپى تۇر. شوۋ-باعدارلامالار رەيتينگتى كوتەرۋ ءۇشىن جاسالادى. ال سول رەيتينگتى تۇزەتىن، جاسايتىندار كىمدەر؟ بۇل ىڭعايدا قازاق كورەرمەندەرىنىڭ تانىم، تالعامى قاپەرگە الىنىپ وتىرعان جوق.
ماسەلەن، ەلىمىزدە «مادەنيەت» ارناسى اشىلعاندا مەن «وركەنيەت» دەگەن باعدارلامانى جۇرگىزدىم. 100-گە تارتا حابار تۇسىردىك. سونىڭ قاي-قايسىسىندا بولسىن، قازاقتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن كوتەردىك. كەيىن «مادەنيەتتى» «حابارعا» قوستى. «تۇسىرەتىن كران جوق» دەگەن جەلەۋمەن الگى حابارىمىزدىڭ قاراسى باتتى. ەل ءالى كۇنگە دەيىن سول حاباردى ىزدەيدى. مەن بۇل ارادا كەرەمەت تەلەجۇرگىزۋشى بولدىم نەمەسە تەلەارنادا تاۋ قوپارىپ تاستادىم دەپ ايتا المايمىن.
الايدا قازاققا كەرەك حابارلار «رەيتينگى تومەن» دەگەن سىلتاۋمەن ەفيردەن الىنىپ تاستالادى. ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەگەن حابارلاردىڭ عۇمىرى ۇزاق بولمايدى.
مۇنىڭ استارىندا قازاقتى ويلانتپاۋ، «نەگە»، «نەگە بۇلاي» دەگەن ساۋالداردى قويعىزباۋ پيعىلى جاتقان جوق دەپ ايتا المايمىن. ءبىرىڭعاي شوۋ ارقىلى ءبىز ۇلتىمىزدى تاربيەلەي المايمىز. شوۋدىڭ ارتى قاشان دا شۋعا ۇلاسپاي تۇرمايدى…»، – دەگەن ەدى نۇرتورە ءجۇسىپ.
