Dalanews.kz ساراپشىنىڭ وسى توڭىرەكتەگى وي-تولعامىن ىقشامداپ ۇسىنادى.
اشىمبايەۆتىڭ پىكىرىنشە كوممۋنيزمگە ءالى دە بولسا تولىق تاريحي باعا بەرىلگەن جوق.
"ءتىپتى ءبىز بىلەتىن الاش ارىستارىنىڭ ءوزى رەسەيدەن ءبولىنۋدى قۇپ كورمەدى، ءارى كەتكەندە اۆتونوميا سۇرادى. "الاش وردا ۇكىمەتى تاۋەلسىزدىك الۋعا ۇمتىلدى" دەپ جاڭساق جازىپ جۇرگەندەر بار.
تۇپتەپ كەلگەندە ەشكىم دە سول جىلداردى تەرەڭىرەك زەرتتەپ، بايىپتى باعا بەرگىسى كەلمەيدى"، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
اشىمبايەۆ وسى ارادا قازكسر-دىڭ ءتوراعاسى بولعان جۇمابەك تاشەنوۆكە توقتالىپتى.
"تاشەنوۆتى قازاق اۋداندارىن وزبەكستان مەن قىرعىزستانعا، اقمولا ءوڭىرىن رەسەيگە بەرۋگە قارسى شىققان كۇرەسكەر رەتىندە سۋرەتتەيدى. قاعاز-قۇجاتتى اقتارا كەلە مۇلدە باسقا كورىنىسكە كۋا بولاسىز.
ماسەلەن بوستاندىق اۋدانىن وزبەكستانعا بەرەردە ءدال وسى تاشەنوۆ بايانداما جاساعان. ءبۇتىن ءبىر اۋدان سول باياندامانىڭ نەگىزىندە وزبەكستانعا ءوتىپ كەتتى.
ال اقمولا وبلىسىن قازاقستاننان جىرىپ الۋ تۋرالى ءسوز بولعان جوق. تىڭ يگەرۋ حرۋششيەۆ ساياساتىنىڭ باستى باعدارى ەدى. الايدا قارجىلاندىرۋ الماتى ارقىلى وتەتىن.
تيىسىنشە تىڭ يگەرۋگە بولىنگەن قوماقتى قاراجاتتىڭ ءبىرشاما بولىگى سەلينوگرادقا جەتپەي، الماتىدا يگەرىلىپ كەتەتىن-دى. حرۋششيەۆ سەلينوگرادقا بولىنگەن اقشانىڭ الماتىنى اينالىپ ءوتىپ، تىكەلەي ماسكەۋ ارقىلى كەلۋىن كوزدەدى.
بۇعان تاشەنوۆ قارسى شىقتى. ءوز باسىم ونىڭ حرۋششيەۆقا ءدوڭايبات كورسەتىپ، «بۇۇ-عا بارىپ بايبالام سالعانىنا» كۇمانمەن قارايمىن.
ماڭعىشلاقتىڭ تۇركىمەنستانعا بەرىلۋىنە قارسى شىققانى دا ءجاي عانا قاۋەسەت.
مۇنداي ماسەلە كوتەرىلگەن جوق. ءبىرقاتار مۇناي-كەن ورىندارىن «تۇركىمەنمۇنايدىڭ» باسقارۋىنا بەرۋ، سول ارقىلى رەسپۋبليكا ارالىق كلاستەر قۇرۋ تۋرالى تالقىلاۋ بولدى.
ول تۇستا تاشەنوۆ وتستاۆكاعا كەتىپ قالعان.
مىنە، سولاي. ونىڭ توڭىرەگىندەگى اڭىز بەن اقيقاتتى ايىرا الماي، كەڭەس وداعىنان شەكپەنىنەن شىققان شەنەۋنىكتى «تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعاعا» اينالدىرىپ جىبەردىك»، – دەيدى ول.
اشىمبايەۆتىڭ ايتۋىنشا مۇنداي مۇنداي مىسال جەتىپ ارتىلادى. ساياساتتانۋشى وسى ارادا اشارشىلىقتى ءسوز ەتىپ، ناۋبەتكە نەگىزگى كىنالى رەتىندە – قازاقتىڭ شولاق بەلسەندىلەرىن اتاپتى.
«كەيبىرەۋلەر اسىرا سويلەۋگە ماشىقتانىپ العانى سونداي "اشتىقتان 6 ملن قازاق قىرىلىپ قالدى" دەيدى.
ونىڭ سەبەبىن ءستاليننىڭ تۇركى تەكتەستەردى سۋقانى سۇيمەيتىنىمەن تۇسىندىرەدى.
ۇجىمداستىرۋ ناۋقانى قازاقستانمەن قاتار جۇرگەن وزگە تۇركى ەلدەرىنە قارار بولساڭىز ءدال بىزدەي بەينەت كورمەپتى. سورلاۋىمىزدىڭ سەبەبى – جەرگىلىكتى جەردەگى اتقامىنەرلەردىڭ اپەرباقان ارەكەتىنەن بولدى»، – دەيدى اشىمبايەۆ.
ساراپشى بۇل ارادا ماسكەۋدىڭ مالسىز قالعان قازاقتارعا قول ۇشىن سوزعانىن ايتادى.
"ءبىر جەردەن وقىعانىم بار، ماسكەۋ اشارشىلىقتىڭ الدىندا قازاقستانداعى مال باسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قوماقتى قاراجات بولەدى. الايدا اقشا ماقساتتى جەرگە جۇمسالمايدى، تالان-تاراجعا تۇسەدى.
ماسەلە نەدە؟ ۇجىمداستىرۋدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن قازاقتىڭ ساياسي قايراتكەرلەرىنىڭ ءوزى 1937-38 جىلى رەپرەسسيانىڭ تۇزاعىنا ءىلىندى. ءسويتىپ ساياسي جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلدى دەسەك تە بولادى.
سول جىلداردىڭ قاعاز قۇجاتىن اقتارعان ادام اشارشىلىققا جول بەرگەن قازاقتىڭ پارتيا قىزمەتكەرلەرى ەكەنىن اڭدار ەدى. اش-جالاڭاش قازاقتار باس ساۋعالاپ ىرگەدەگى وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركمەنستانعا اۋدى. بۇل وڭىرلەر دە ۇجىمداستىرۋعا ۇشىرادى. الايدا اشتان بۇرالعان جوق، جاپپاي قىرىلعان جوق»، – دەيدى ساراپشى.
ساياساتتانۋشىنىڭ پايىمداۋىنشا ءازىر وتكەن تاريحتى بۇرمالاۋ باسىم بولىپ تۇر. كەيبىر تاريحي تۇلعالار مەن ولاردىڭ وي-پايىمىن كونتەكستەن كەسىپ الىپ، ادامدى اداستىرۋ بەلەڭ الىپ بارادى.
"ستالين قازاقتاردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورسە، قازاقتىڭ كورنەكتى قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆقا رەسەي ۇكىمەتىنىڭ جوعارى لاۋازىمىن سەنىپ تاپسىرماس ەدى. بۇعان جالپىرەسەيلىك اتقارۋ كوميتەتىندە ۇلتتار ءبولىمىن باسقارعان
سانجار اسفەندياروۆتى، ءابىلقايىر دوسوۆتى، نىعمەت نۇرماقوۆتى قوسىڭىز.
1936 جىلى قازاقستاندى وداقتىق رەسپۋبليكا دەڭگەيىنە كوتەرگەن ءستاليننىڭ ءوزى ەدى. بۇل بۇيرىق ءبىزدىڭ ەلدىڭ وڭ-سول تانىپ، كەيىننەن ءبىرتۇتاست مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋىنا جول اشتى»، – دەيدى ول.
گەنوسيد؟ «ول تۋرالى ايتۋ، اسىرا سىلتەۋ. تاريحي دەرەكتەردى بۇرمالاۋ»، – دەگەن پىكىردە اشىمبايەۆ.
ساياساتتانۋشى قازاقستاننىڭ كسرو قۇرامىنداعى تاريحىنا ءبىرجاقتى باعا بەرۋگە بولمايدى دەيدى.
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]«ءيا، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدى باستان كەشىردىك، ءبىراق جاقسىلىعى دا جەتىپ ارتىلادى. سوڭعىسى تۋرالى ءسوز قوزعاعىمىز كەلمەيدى، كەرىسىنشە كوپە-كورنەۋ كۇيە جاعىپ، قارالاۋعا كەلگەندە جۇيرىكپىز.
بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان اياقاستى پايدا بولماعانىن، ونىڭ كەشەگى قازكسر-نىڭ ءىزباسارى ەكەنىن مويىنداعىمىز جوق»، – دەيدى اشىمبايەۆ.[/perfectpullquote]
ونىڭ پىكىرىنشە قازاقستان كوممۋنيستىك مۇرادان باس تارتا المايدى. باس تارتۋعا بەل بايلادى ما، ەندەشە سول تۇستا سالىنعان ەسكەرتكىشتەردى، عيماراتتاردى جەرمەن-جەكسەن ەتۋ كەرەك.
"وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ سانىن كوبەيتۋ تۋرالى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ليەۆون ميرزوياننىڭ قولى قويىلعان قۇجات جەلىدە جاريالانىپ، مۇنىڭ سوڭى ايعاي-شۋعا ۇلاستى.
"جاۋىز ارميان» قازاقتىڭ كوزىن قۇرتپاق بولدى" دەپ بايبالام سالعانداردىڭ ايتاعىنا ەرگەن بيلىك الماتى مەن استاناداعى ميرزويان كوشەسىنىڭ اتىن اۋىستىرىپ تاستادى. الگى قۇجاتتىڭ تومەنگى جاعىندا ميرزويانمەن تالاسىپ قول قويعانداردىڭ تەڭ جارتىسى قازاق ەكەنىن ەشكىم ەلەگەن جوق. ولاردىڭ اتىنداعى كوشە ءالى تۇر...»، – دەيدى اشىمبايەۆ.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
ia-centr.ru سايتىنان ىقشامداپ اۋدارىلدى
Dalanews.kz اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكسيا كوزقاراسىمەن سايكەس كەلە بەرمەيتىنىن ەسكەرتەدى.
