الەمدە تاريفتىك قاقتىعىس بولىپ جاتىر. كۇنى كەشە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ەكونوميكا ماسەلەلەرىنە قاتىستى جۇمىس وتىرىسىن وتكىزىپ، تاريفتىك قاقتىعىستار سالدارىنان الەمدىك نارىقتاعى جاعداي وزگەرۋىنە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ ءىس-قيمىل جوسپارىن تالقىعا سالدى. پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ باستاعان شەندىلەر بايانداما جاسادى. ساراپشىلار بۇل باعىتتا نە دەيدى؟ Dalanews.kz شولۋ جاسادى. 

توقايەۆتىڭ تاپسىرماسى: "حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن تومەندەتپەۋ كەرەك"

پرەزيدەنت قازىرگى جاھاندىق ەكونوميكاداعى احۋالدىڭ تۇراقسىز سيپات الا باستاعانىن، سوندىقتان كەز كەلگەن جاعدايعا دايىن بولۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.

كەڭەس وتىرىسىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ الداعى جۇمىستىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندادى.

"ۇكىمەتتىڭ مىندەتى – حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن، ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنىن جانە تارتىلاتىن ينۆەستيسيا كولەمىن تومەندەتۋگە جول بەرمەۋ"، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

جۋىردا شىمكەنتكە ساپارىندا دا الەم بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان جاڭا سىن-قاتەرلەرگە قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى.

"جاھاندىق ساۋدا سوعىسى ءورشۋى سالدارىنان دۇنيە جۇزىندە كۇردەلى احۋال قالىپتاسىپ كەلەدى. ەگەر مۇنداي تەكەتىرەس ورىن السا، ونىڭ زاردابىن بارلىق ەل تارتادى. وعان ەش كۇمان جوق.

بۇل رەتتە ءبىز پرەزيدەنت ترامپتىڭ اتالعان قاقتىعىسقا قاتىسى بار ەلدەردىڭ ۇستانىمدارىن ناقتىلاپ، مۇمكىندىگىنشە كەلىسسوز باستاۋ ءۇشىن 90 كۇن موراتوريي جاريالاۋ تۋرالى بايىپتى شەشىمىن قۇپتايمىز. ساراپشىلار ەلدەردىڭ بىر-بىرىنە قارسى تاريفتەر ەنگىزۋى الەم ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋىنا تۇرتكى بولىپ، حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىقتىڭ بۇكىل ەرەجەسىن تاس-تالقان ەتۋى، ءتىپتى، ونىڭ سوڭى قارۋلى قاقتىعىستارعا دەيىن ۇلاسۋى مۇمكىن دەپ ەسكەرتەدى. اپتا باسىندا بارلىق نەگىزگى يندەكستەردىڭ ءمانى تومەندەپ، مۇناي باعامى باررەلىنە 60 دوللاردان اسپادى. الايدا امەريكا بيلىگى تاريفتەردى كەيىنگە قالدىرۋ تۋرالى شەشىمىن جاريالاعان سوڭ، بيرجاداعى باعالار ءوستى. ءقازىر جاعداي ءبىرشاما تۇراقتالعانى بايقالعانىمەن، الەمدىك قور نارىعى مەن شيكىزات بيرجالارى بۇرىن-سوڭدى بولماعان مازاسىز كۇيگە ءتۇسىپ تۇر.

الەمنىڭ قاتاڭ تاريفتىك قاقتىعىستار ساياساتىنا كوشكەنى انىق. اڭگىمە كەزەكتى رەسەسسيا جايىندا عانا ەمەس، جاھاندىق ەكونوميكانىڭ ىرگەسىن شايقاپ، حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىنە اۋىر زاردابىن تيگىزەتىن داعدارىسقا بەت العانىمىزدا بولىپ وتىر. ءبىز قازىرگى احۋالدى مۇقيات ساراپتاپ، بارلىق قاۋىپ-قاتەردى ەسكەرىپ جاتىرمىز. ەشبىر قيىندىققا قاراماستان، قازاقستان جان-جاقتى جاڭعىرۋ جولىنان اۋىتقىمايدى، ستراتەگيالىق باعدارىمىز دا وزگەرمەيدى. ءبىز ينفراقۇرىلىم، كولىك، ونەركاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، سيفرلاندىرۋ جانە باسقا دا باعىتتار بويىنشا ءىرى جوبالارىمىزدى جۇزەگە اسىرا بەرەمىز. جۇمىس توقتامايدى، – دەدى توقايەۆ.

تاريفتىك قاقتىعىس: بۇل ساياسي ويىن با؟

تاريفتىك قاقتىعىس  - مەملەكەتتەر اراسىندا ءتاريفتى ءوزارا ارتتىرۋ ارقىلى تۋىندايتىن ەكونوميكالىق داۋ. ساراپشىلار مۇنداي قاقتىعىستاردىڭ استارىندا ساياسي قىسىم كورسەتۋ جاتاتىنىن دا جوققا شىعارمايدى.

جۋىردا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ شەتەلدەن اكەلىنەتىن بارلىق تاۋارعا باج سالىعى ەنگىزىلەتىنىن جاريالادى. 

بازالىق تاريف 10 پايىز دەڭگەيىندە، الايدا ول كوپتەگەن مەملەكەت ءۇشىن جوعارى. ماسەلەن ەو ەلدەرىنەن كەلەتىن تاۋارعا 20 پايىز، شۆەيساريا ءۇشىن 31 پايىز، ۇلىبريتانيا ءۇشىن 10 پايىز، يزرايل ءۇشىن 17 پايىز، قازاقستان ءۇشىن 27 پايىز بولادى دەلىندى. ەڭ جوعارى تولەم ۆەتنامعا (46 پايىز)، كامبودجاعا (49 پايىز)، لاوسقا (48 پايىز) جۇكتەلگەن ەدى.

ارتىنشا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ الەم ەلدەرىنىڭ تاۋارلارىنا بۇعان دەيىن جاريالاعان باج سالىعىن 90 كۇنگە توقتاتتى. تىزىمگە جۇڭگو ەنبەدى. كەرىسىنشە جۇڭگو كەدەندىك باج سالىعىنىڭ جوعارى مولشەرلەمەسىنە ۇشىرايتىنى ايتىلدى. جۇڭگو دا ءۇنسىز قالمادى. كۇنى كەشە ترامپ تاعى دا قىتايدى 245 پايىز كولەمىندەگى باج سالىعىمەن ءبىر "قورقىتىپ الدى".

ساراپشىلار نە دەيدى؟

Dalanews.kz ساياساتتانۋشى جانات مومىنقۇلوۆتىڭ پىكىرىن ءبىلدى. ساراپشى مۇنىڭ قازاقستانعا اسەرى تۋراسىندا ءسوز قوزعادى.

"ترامپتىڭ "تاريفتىك سوعىستارىنىڭ" جاعىمسىز اسەرلەرى قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەۋى مۇمكىن. مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى وسى دەڭگەيدە جالعاسا بەرسە، الداعى ايلاردا ەلدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالعا، بالكىم حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىنە دە ىقپالى ەتۋى ىقتيمال"، - دەيدى ول.

ونىڭ سوزىنشە، ماسەلە تەك تاريفتەر قاقتىعىسىندا ەمەس، الەم ەكونوميكاسى باياۋلاپ، ءداستۇرلى تۇردە قالىپتاسقان قاتىناستار بۇزىلۋ قاۋپىندە تۇر.

"ءقازىر ءبىر ۋاقىتتا اقش-قىتاي ساۋدا قاقتىعىسى، ۋكراينا-رەسەي سوعىسى، تاياۋ شىعىستا يزرايل-يران شيەلەنىسى، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى، اقپاراتتىق-تەحنولوگيالىق سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل - الەمدە جاڭا ءتارتىپ قالىپتاسۋىنىڭ العىشارتتارى مەن جان-جاقتى قىسىم"، - دەيدى مومىنقۇلوۆ.

جانات مومىنقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىندا مۇناي سالاسىنا جاعىمسىز اسەرى بولۋى مۇمكىن.

"بۇل جاعداي مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ، ايتالىق رەسەي ەكونوميكاسىن السىرەتىپ، شىعىنداردى قىسقارتۋعا، سوعىستى تەجەۋگە ءماجبۇر ەتۋگە باعىتتالعان. بۇل رەسەيمەن ەتەنە جاقىن ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنا دا ەلەۋلى اسەر ەتەدى. الەمدىك ەكونوميكا باياۋلاسا، قىتايدىڭ مۇنايعا مۇقتاجدىعى ازايادى. مۇنايدان تۇسەتىن كىرىس تومەندەۋى ۇكىمەتتەردىڭ قارجىسىن ازايتادى

قازاقستاننىڭ بەيرەسمي الەۋمەتتىك كونتراكتى (حالىققا ساياسي تۇراقتىلىق پەن شەكتەۋلى ەركىندىكتى بەرۋ ارقىلى ورنىنا ەكونوميكالىق دامۋ: جالاقىلار مەن الەۋمەتتىك كومەك) كوبىنە مۇناي تابىسىنا نەگىزدەلگەن. مۇناي باعاسى تومەندەۋى ەكونوميكالىق اۋىرتپالىقتار مەن ىشكى ساياساتتىڭ ءبىرشاما تەڭسەلۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. ايماعىمىزدا الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى جانە رەفورمالاۋ تالاپتارىن شەشۋ ءۇشىن تومەننەن كۇشەيەتىن قىسىم ءبىرشاما ارتۋى مۇمكىن. مۇناي جاي عانا ەكونوميكالىق اكتيۆ ەمەس، ول الەۋمەتتىك كەلىسىمشارتتىڭ نەگىزى. ال مۇنايدان تۇسەتىن تابىس ازايسا، ەلدەگى تۇراقتىلىققا قالاي بولعاندا دا اسەرى بولادى"، - دەدى ول.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ قىتايعا جانە ەۋروپاعا قارسى ەنگىزگەن تاريفتەرى جاھاندىق ساۋدا بالانسىنا ءقاۋىپ توندىرەدى.

"ينۆەستورلار سەنىمىنە سىزات تۇسىرەدى. بۇل جاعداي ەنەرگەتيكا نارىعىنداعى تۇراقسىزدىقتى كۇشەيتتى. ساۋدا اعىندارى مەن ءوندىرىس تىزبەكتەرىنىڭ بۇزىلۋى مۇنايعا سۇرانىستى ازايتىپ، الەمدىك ەكونوميكانىڭ تۇرالاۋىنا الىپ كەلۋى ىقتيمال. ال بۇل وپەك+ ەلدەرىنە، قازاقستان ءۇشىن تىكەلەي سوققى بولادى. بيۋدجەت قۇرىلىمىنىڭ ۇلكەن بولىگى مۇنايدان تۇسەتىن ەلىمىز ءۇشىن باعانىڭ قۇلدىراۋى قارجى تاپشىلىعىنا، تەڭگەنىڭ السىرەپ، الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى قىسقارتۋعا اكەلۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيىنە اسەر ەتەر ەدى. بۇل قۇلدىراۋ جاڭا جوبالارعا قارجى قۇيۋدى باياۋلاتادى"، - دەدى ول.

ساياساتتانۋشى بۇل ماسەلەدە ءوز بولجامىن دا ايتتى.

"سىرتقى ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ كۇردەلەنۋى قازاقستاننىڭ گەوساياسي باعىتىنا دا اسەر ەتەدى. قىتايدىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا ىقپالىن ەسكەرسەك، بۇل كورشى ەلدىڭ ساياساتىندا جاڭا قاتەردىڭ وسۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. ءبىراق مەنىڭشە، جۇڭگو تاراپى ترامپپەن كەلىسىمگە كەلەدى. تەك سول كەلىسىمنىڭ شارتتارى عانا بەيجىڭدى تولعاندىرىپ وتىر. ترامپتىڭ پروتەكسيونيزمى قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىنىڭ تەپە-تەڭدىگىنە جاعىمسىز اسەر ەتۋ پوتەنسيالىنا يە بولۋمەن قاتار، ەلدىڭ باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى مانيەۆر جاساۋ مۇمكىندىگىن تارىلتۋى مۇمكىن.

ترامپتىڭ تاريفتىك شەشىمدەرى قازاقستان ءۇشىن تىكەلەي ەكونوميكالىق ءقاۋىپ بولماسا دا، جاناما جانە كەشەندى تاۋەكەلدەر اكەلۋى ىقتيمال. مۇناي سەكتورى ارقىلى بۇل ساياسات بيۋدجەتكە سوققى بولىپ، الەۋمەتتىك سالاعا كەرى اسەرىن تيگىزۋى ىقتيمال. ال گەوساياسي تۇرعىدا السىرەگەن رەسەي جاعدايىندا قىتايدىڭ ايماقتاعى ەكونوميكالىق-ساياسي ءرولى ارتىپ وتىرعانىن ەسكەرۋ قاجەت. بۇل فاكتورلار قازاقستاندى بارىنشا يكەمدى ءارى كوپقىرلى ىشكى جانە سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋگە ماجبۇرلەيدى"، - دەپ تۇيىندەدى ول.

بۇل تۋراسىندا ساياساتتانۋشى اسحات قاسەنعالي دە الەۋمەتتىك جەلىدە پىكىر ءبىلدىرىپتى.