جاھان ارالاپ، ەل كورۋ - ءبىر بولەك دۇنيە. ال شەتتە جۇرگەن قازاقتى تاريحي وتانىنا اكەلۋ - ءتىپتى بولەك اڭگىمە. جۋىردا تانىمال قازاقستاندىق بلوگەر ەرنار المابەك اۋعانستاننان سابىر ەسىمدى قازاقتى ەلگە اكەلدى.
بلوگەر Dalanews.kz-كە بەرگەن ەكسكليۋزيۆ سۇحباتىندا بۇل يدەيا قايدان تۋىنداعانىن، قانداي قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلگەنىن اڭگىمەلەدى.
ەرنار المابەك بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا ادامنىڭ تانىمىن كەڭەيتىپ، جاڭا ەسىكتەرگە جول اشاتىن ساياحاتتارىن بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن باستاعانىن ايتتى.
"2016 جىلى مامىر ايىندا ومىرىمدەگى العاشقى ەكسپەديسياعا شىقتىم. ول كەزدە ساياحاتتاپ، الەم ارالاۋعا بولادى دەگەن نارسە مەن ءۇشىن قول جەتپەس ارمان ەدى. مارعۇلان سەيسەمباي اعامىزدىڭ شاقىرتۋىمەن جەتى كۇن بويى ۇلىتاۋدى ارالادىق. سول ساپاردا ءتۇرلى جيھانكەزدەرمەن تانىستىم. ولاردىڭ اڭگىمەسىنەن شابىت الىپ، مەن دە ساياحاتتاسام بولادى ەكەن عوي دەگەن وي ءتۇيدىم. ءسويتىپ، اراعا اي سالىپ باسقا ەكسپەديسياعا شاقىرتۋ الدىم. ساپاردىڭ ارتىنان ساپارعا شىعىپ، ءوزىمنىڭ دە قالاي ساياحاتشى اتانعانىمدى بايقاماي قالدىم"، - دەيدى ول.
وسىلايشا 2018 جىلى جازدا Sayahat Time YouTube ارناسىن اشقان. بۇگىندە بۇل ارنانىڭ 111 مىڭ جازىلۋشىسى بار، Youtubeء-تىڭ كۇمىس باتىرماسىن العان.
"كەلىنشەگىم ەكەۋمىز قازاقستان ءىشىن عانا ەمەس، الەمدى دە ارالاي باستادىق. كونتەنتىمىز تانىمدىق باعىتتا. ءوزىم ت.ق. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا كينو جانە تۆ رەجيسسەر-پروديۋسەرى ماماندىعىن وقىعاندىقتان، كەي بلوگتارىمىز دەرەكتى فيلم ستيلىندە تۇسىرىلەدى. سول ءۇشىن ءاردايىم قىزىق تاقىرىپتار مەن كەيىپكەرلەردى ىزدەپ جۇرەمىن"، - دەيدى ول.
ەرنار المابەك ءوزى ءۇشىن اۋعانستان ەسىگىن قاشان، قالاي اشقانىن اڭگىمەلەدى. ونىڭ سوزىنشە، مۇنىڭ تاريحى اۋعانستان قازاقتارى توقىعان كىلەمنەن باستالعان...
"2023 جىلدىڭ كۇزىندە Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندە "اۋعانستان قازاقتارىنىڭ توقىعان كىلەمى" دەگەن سۋرەتتى كورىپ قالدىم. بۇعان دەيىن ول ەلدە قازاقتار بارىن ەستىسەم دە اسا ءمان بەرمەيتىنمىن. ال سول كۇنى "نەگە اۋعان قازاقتارى جايلى دەرەكتى فيلم تۇسىرمەسكە؟" دەگەن وي كەلدى. سۋرەتتىڭ اۆتورىنا حابارلاسىپ، اۋعانستانداعى قازاقتار جايلى اقپارات بەرۋىن ءوتىندىم. ول كىسى قۋانا كەلىستى. ماعان ءبىراز ادامنىڭ ءنومىرىن بەردى. ولارمەن بايلانىسىپ، اۋعانستانعا بارامىن دەپ شەشتىم. ءبىراق ول جوسپارىم سوزىلىپ، اۋعان جەرىنە تەك 2024 جىلدىڭ تامىزىندا جەتە الدىم"، - دەيدى ساياحاتشى.
جيىرمادان اسا ەلدى ارالاعان ەرنار المابەك ساپارعا شىقپاس بۇرىن ۇنەمى ەلشىلىكپەن بايلانىس ورناتاتىنىن ايتادى. بۇل جولى دا ءدال سولاي جاساعان.
"قازاقتارمەن بايلانىس ورناتسام دا قازاقستاننىڭ اۋعانستانداعى ەلشىلىگىنە دە ءبىر حابارلاسىپ قويۋدى ءجون كوردىم. قاي ەلگە بارسام دا سول ەلدەگى ەلشىلىككە حابارلاسىپ، ءوزىمنىڭ بارا جاتقانىمدى، ۆيدەو تۇسىرەتىنىمدى ايتۋدى قۇپ كورەمىن. ويتكەنى كەلەڭسىز جاعداي بولىپ جاتسا، ءبىرىنشى كومەككە كەلەتىن وسى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى دەپ بىلەمىن. ەلشىلىك ماعان كوپ كەڭەس بەردى. گيد جالداپ، تۇسىرىلىمگە رۇقسات الۋىما كومەكتەستى"، - دەيدى ول.
بلوگەر 2024 جىلى كابۋلدى، باميان اۋماعىن ۆيدەوعا تۇسىرگەن. سول جاقتا ءومىر سۇرەتىن حازاري دەگەن ۇلت شوعىرلانعان اۋىلعا بارعان. ارتىنشا مازاري-شاريف شاھارىنداعى قازاقتار جايلى دەرەكتى فيلم تۇسىرگەن. "10 كۇنگە سوزىلعان ساپارىم ءونىمدى بولدى"، - دەيدى ساياحاتشىنىڭ ءوزى.
ەرنار المابەكتىڭ دەرەكتى فيلمدەرى ءبىر قازاقتىڭ ءومىرى وزگەرۋىنە سەپ بولدى.
"ەلگە كەلگەن سوڭ ارناما ءۇش ۆيدەو شىعاردىم. سونىڭ ءبىرى "اۋعان قازاق" دەرەكتى ءفيلمى ەدى. بۇل فيلم جاقسى كورىلىم جينادى. ارادا تاعى بىرنەشە اي وتكەندە ەلشىلىك وكىلدەرى حابارلاسىپ، جاقسى جاڭالىق جەتكىزدى. مەنىڭ ءفيلمىمدى كورگەننەن كەيىن ساعادات كابيكەنوۆ ەسىمدى اعامىز اۋعانستانداعى قازاق جاستارىن ەلگە كوشىرۋگە نيەتتەنىپتى. ول كىسى ءوزى ەگىن شارۋاشىلىعىندا كاسىپ ىستەيدى. سول كەلگەن جاستارعا جۇمىس بەرۋگە دايىن ەكەنىن ايتىپتى. جوسپار بويىنشا العاشىندا 5-6 جىگىت كەلۋى كەرەك ەدى. ولار ەلگە ورنىققان سوڭ وتباسىن كوشىرىپ الۋعا ارەكەتتەنەدى دەگەن وي بولعان. ءبىراق فيلمدە "قازاقستانعا بارعىمىز كەلەدى" دەگەن جاستار ناقتى ۇسىنىس كەلگەندە باس تارتتى. ءبىرى باسقا جاققا جۇمىسقا كەتىپ قالعان، ءبىرى تۋعان-تۋىسىنسىز كوشپەيمىن دەگەن. تەك سابىر ەسىمدى جىگىت قانا كەلىسىمىن بەردى"، - دەيدى ول.
ەندىگى پروسەسس ەلگە كەلۋدى ماقسات ەتكەن سابىردىڭ شىن مانىندە قازاق ەكەنىن دالەلدەۋ بولعان.
"قۇجات جيناپ، شاقىرتۋ جىبەرىپ، سابىردىڭ قازاق ەكەنىن ناقتىلاۋعا التى ايداي ۋاقىت كەتتى. بۇل ءىستىڭ ءبارىن ساعادات اعا مەن ەلىشىلىك بىرلەسە جاسادى. مەن ول پروسەسسكە ارالاسپادىم. قۇجاتتار دايىن بولعاننان كەيىن سابىردى اۋعانستاننان قازاقستانعا الىپ كەلەتىن ادام كەرەك بولدى. ويتكەنى ول ومىرىندە ۇشاققا وتىرىپ، شەتەلگە شىعىپ كورمەگەن. مەن كوش جايلى فيلم تۇسىرەمىن ءارى جانىندا سەرىك بولامىن دەپ، بۇل ءىستى ءوز موينىما الدىم. ءسويتىپ مامىردىڭ باسىندا اۋعانستانعا قايتا باردىم"، - دەدى ول.
تۋىپ، وسىپ-ونگەن، تىنىس-تىرشىلىگىنە ابدەن ۇيرەنگەن جەردەن ءبىر ادامدى كوشىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ەرنار المابەك تە ءدال وسىنداي پىكىردە. ونىڭ ۇستىنە اۋعانستان وتكەن قيلى جول كوپشىلىككە جاقسى ءمالىم.
"ادامدى ەلدەن ەلگە كوشىرۋدىڭ قيىندىعى بارشىلىق. ال ول ادام 50 جىل سوعىس كورگەن جەردەن شىقسا، ماسەلە ءتىپتى كوبەيە تۇسەدى. سابىردى قازاقستانعا قايتارۋدىڭ دايىندىعى التى ايعا سوزىلعانى دا سول. بىرىنشىدەن، قۇجات جيناۋ، شاقىرتۋ جىبەرۋ وڭاي ەمەس. ەكىنشىدەن، اۋعانستاندا ءوزىن قازاقپىن دەپ جالعان كۋالىك جاساتىپ العان وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ. سوندىقتان كوشەمىن دەگەن ءار ادام تەكسەرىستەن وتەدى. ۇشىنشىدەن، اۋعان قازاقتارىنىڭ بۇگىنگى تۇرمىسى بىزدەن بولەك. كيىمىنەن باستاپ، ءومىر سالتىنا دەيىن باسقا. قازاقستانعا بەيىمدەلۋى وڭاي ەمەس. سوندىقتان سابىر قايدا ورنالاساتىنىن، نە جۇمىس ىستەيتىنىن ەلگە كەلمەي تۇرىپ شەشىپ الۋ ماڭىزدى بولدى"، - دەيدى بلوگەر.
بۇل تۇستا اتىمتاي جومارتتار كومەگىن اياماپتى.
"سابىردىڭ ەلگە كوشىنىڭ شىعىنىن باستان-اياق ساعادات اعا كوتەرىپ الدى. ۇشاق بيلەتى، وسىنداعى جۇمىسى، تاماعى مەن جاتىن ورىنىن سول كىسى ۇيىمداستىردى. ءبىزدىڭ قوعامعا بەيىمدەلىپ، ەلدە ناقتى قالامىن دەسە، ول كىسى سابىردىڭ اتا-اناسىن دا كوشىرىپ الۋعا دايىن. اۋعانستانداعى شىعىنداردى ەلشىلىك موينىنا الدى. مەن ءوز شىعىندارىمدى ءوزىم كوتەردىم. وسى قيىن ىستە ەلشىلىكتىڭ اتقارعان ەڭبەگىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ول جاقتاعى قىزمەتكەرلەر جاقسى ۇيىمداستىرۋشى عانا ەمەس، سونداي-اق، ناعىز ۇلت جاناشىرلارى ەكەنىن دە كورسەتتى"، - دەيدى ساياحاتشى.
ەرنار المابەك بۇل ىسىنە جۇرتتىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلعانىن، دەسە دە باسىم كوپشىلىگى جاقسى تىلەگىن اياماعانىن جەتكىزدى.
"قوعام بولعان سوڭ نەشە ءتۇرلى پىكىر بار. بۇل ارەكەتتى دە حالىق ءارتۇرلى قابىلدادى. بىرەۋلەر قورقىنىشىن ءبىلدىردى، بىرەۋلەر كەزىندە كەتكەندەر كەلمەسىن دەدى. الايدا جاقسى تىلەك جازىپ، قۋانىپ جاتقاندار كوبىرەك سياقتى كورىندى. ينستاگرام پاراقشامدا نەگاتيۆ جوق دەسەم دە بولادى، ال تيكتوكتا ەكەۋى بىردەي"، - دەدى ول.
ال ءقازىر سابىردىڭ ءومىرى مۇلدەم بولەك ارناعا تۇسكەندەي... جاڭا جەردە جاڭا جۇمىس باستادى.
"ءقازىر سابىر ساعادات اعانىڭ شارۋاشىلىعىنداعى جۇمىسىن باستاپ كەتتى. ول شارۋاشىلىق استانادان 160 شاقىرىم جەردەگى التىندى دەگەن اۋىلدا. ازىرگە ءتۇرلى جۇمىس ىستەپ كورەدى. كەيىن يكەمىنە قاراي وزىنە ءبىر ماماندىق تاڭدايدى. تراكتور ايداي ما، كومباين باسقارا ما، الدە اسپاز بولا ما - ءوز ەركى. ارىپتەستەرىن دە كوردىم. ءبارى قۇشاق جايا قارسى الدى. كەلەدى دەگەندى ەستىگەن كۇننەن دايىندالىپ، كۇتىپ ءجۇر ەكەن. سول ورتاعا تەزىرەك ءسىڭىسىپ كەتسە، قۋانامىز. ايتپاقشى، كيريلل ءالىپبيىن ۇيرەتەتىن ءمۇعالىم جالداپ، وقىتۋ دا جوسپاردا بار"، - دەدى ول.
اۋعانستاننان ءبىر قازاقتى ەلگە اكەلۋدىڭ ارتىندا وسىنداي حيكايا، بىرنەشە ادامنىڭ ەڭبەگى، ەڭ باستىسى ىزگى نيەتى تۇر. ەرنار المابەك ءسوز اياعىندا مۇنداي مۇمكىندىك تۋعانىنا شىن قۋاناتىنىن ايتىپ، ىشكى ۋايىمىن دا جاسىرمادى.
"بۇل وقيعاعا تاپ بولعانىما جانە ءبىر فيلم ارقىلى ءبىر وتباسىن اتامەكەنىنە قايتارۋ مۇمكىندىگى تۋعانىنا قاتتى قۋاندىم. ءبىر شەتىنەن، مەنىڭ دە ەلگە تيگىزگەن پايدام بولدى عوي دەپ تولقىدىم. ىشتە ماقتانىش سەزىمى دە جوق ەمەس. ارەكەت ەتسە، ادامنىڭ مۇمكىندىگى كوپ ەكەنىن دە ءتۇسىندىم. ءبىراق، شىنىن ايتقاندا، ءالى دە ۇلكەن ۋايىم بار. اسىرەسە، سابىردى اۋىلدا قالدىرىپ، ءوزىم الماتىعا كەتكەلى ۋايىم كۇشەيە ءتۇستى. ارينە، حابارلاسىپ تۇرامىز عوي. دەسە دە ۋايىمداپ، قورقادى ەكەنسىڭ. نە ىستەپ ءجۇر، ءبىر نارسەگە ارانداپ قالمادى ما دەگەن ويلار كەلەدى. ايتەۋىر سابىر ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىنىڭ، اتا-اناسىنىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، ەلگە ءسىڭىسىپ، تەز ۇيرەنىپ، اياققا تۇرىپ كەتسە دەيمىن. ارى-بەرى جۇرسە، ادامدارمەن ارالاسىپ، تەزىرەك جەرگىلىكتى قازاق بولسا، مەنىڭ ۋايىمىم سول كەزدە عانا باسىلاتىن شىعار"، - دەپ تۇيىندەدى ول.
