تالعار – الماتىنىڭ شىعىس قاپتالىنا ورنالاسقان، حالقى جىل ساناپ ءوسىپ كەلە جاتقان اۋدان. مۇندا بيىل شەشىلگەن ماسەلە كەلەر جىلى قايتا تۋىنداۋى مۇمكىن. ويتكەنى، الىس ايماقتاردان قونىس اۋدارعانداردىڭ كوبى الماتىنىڭ اينالاسىنا قونىستانۋدى كوكسەيدى. سوندىقتان دا اۋداننىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن شەشۋ بىلىكتىلىكتى، تىنىمسىز ەڭبەكتى قاجەت ەتەتىنى تۇسىنىكتى. اۋدان اكىمى رايحان سادىقوۆانىڭ جىلدىق ەسەبىنە قاراعاندا، اۋداندا جان-جاقتىلى ءوسىم بارلىعى بايقالادى. ارينە، شەشىلمەگەن، قوردالانعان، كەزەگىن كۇتكەن تۇيتكىلدى ىستەر دە كوپ. رايحان سادىقوۆا حانىم اۋدان باسشىسى بولعالى بەرى ناقتى ىستەر قولعا الىنىپ، اۋداننىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى، ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى جەدەلدەگەنىن دە ايتۋشىلار بار. سىني پىكىرلەرىن جەتكىزىپ، «نەگە ءبىر جىلدا ءبارىن شەشىپ تاستامايسىڭدار؟!» دەپ دۇرسە قويا بەرەتىندەر دە كەزدەسەدى. ەڭ باستىسى، اۋداندى گازداندىرۋ، تازا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، بالاباقشامەن، مەكتەپپەن قامتۋ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ، حالىق دەنساۋلىعىن وڭالتۋ باعىتىندا ەمحانالاردى جاڭارتۋ جانە سالۋ، ت.ب. جاڭالىقتار كوڭىل كونشىتەرلىكتەي. بۇل جونىندە اۋىل اقساقالدارى ايتىپ وتىر. اۋداننىڭ دامۋىنا تۇرتكى بولاتىن نەگىزگى جۇمىس اۋىل اكىمدەرىنىڭ قولىندا. ولاردىڭ ىسكەرلىكتەرى، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتتەرى ءارى ءتيىستى قۇجاتتاما ۋاقتىلى وتكىزىپ، قاجەتتى قارجى بولگىزۋگە ۇمتىلىستارى – اۋىل حالقىنىڭ جاعدايىن جاساۋدىڭ بىردەن-بىر تەتىگى. مۇنى دا ەستەن شىعارماعان ءجون.
«ەل ءۇشىن قىزمەت ەتەمىز»
ەسەپ بەرۋ جيىنىن بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى سالتانات سايرانوۆا جۇرگىزىپ، ءوزىنىڭ بايانداماسىن وقىدى. اۋىل اكىمى ءبىر جىلدا اتقارىلعان ىستەر تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى توقتالىپ، «اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتى جىلدان-جىلعا جاقسارىپ كەلەدى» دەپ، ونداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ قىسقارىپ، الەۋمەتتىك نىساندار جاڭارىپ، ەمحانا، جول، جارىق، گازداندىرۋ ماسەلەلەرى شەشىلۋ ۇستىندە ەكەنىن، الدا تاعى دا اتقاراتىن جۇمىس كوپ ەكەنىن ايتتى. اۋىل اكىمى بيىلدان باستاپ جەرگىلىكتى باج سالىعىنىڭ كەيبىر تۇرلەرى اكىمدىكتىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەنىن، جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ بويىنشا كەيبىر تەندەرلەر وتكىزىلىپ، وزدەرى تىكەلەي باقىلاۋعا الا الاتىنىن جەتكىزدى.
«ءبىزدىڭ ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا 25 جىل عانا بولدى. از ۋاقىت ىشىندە ءبىرتالاي بەلەستەردى باعىندىردىق. مۇنى اۋىل تۇرعىندارى دا ءبىلىپ وتىر. ءقازىر الەمدە داعدارىس بولىپ جاتىر. ەلىمىز دە بۇل داعدارىستان شەت قالا المايدى. بىرلىك بار جەردە، تىرلىك بار. حالىقتىڭ ەڭبەكسۇيگىشتىگى، ىنتىماعى ءبارىمىزدى العا جەتەلەيدى. ءبىز ەل ءۇشىن قىزمەت ەتەمىز»، – دەدى اۋىل اكىمى ءوز ءسوزىنىڭ تۇيىنىندە.
[caption id="attachment_13012" align="alignright" width="434"]
اۋدان اكىمى رايحان سادىقوۆا[/caption]
«اۋدان دامىپ كەلەدى»
بۇدان سوڭ ءسوز العان اۋدان اكىمى رايحان نۇرمۇرزا قىزى وتكەن ءبىر جىل ىشىندەگى اۋداندا اتقارىلعان ىستەر تۋرالى مالىمەت بەردى. اكىمنىڭ ەسەبىنە سۇيەنسەك، 2015 جىلىدڭ 10 ايىندا بيۋدجەتكە 10643،2 ملن. تەڭگە تۇسىمدەر جينالىپ، جوسپار 114،0 پايىزعا ارتىعىمەن ورىندالعان. ونەركاسىپ سالاسىندا 18382،4 ملن. تەڭگەنىڭ ءونىمى ءوندىرىلىپ، ناقتى كولەم يندەكسى 106،4 پايىزدى قۇراعان. ءبىر جىل ىشىندە 3 جاڭا ءوندىرىس وشاعى ىسكە قوسىلعان. ولار: قاينار اۋىلدىق وكرۋگىندە بالىق شارۋاشىلىعىنا قاجەتتى ازىق ونىمدەرىن وندىرەتىن«اكۆا اليانس» جانە تەمىر قوندىرعىلارىن شىعاراتىن «KZ future technic» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەلگەن سەرىكتەستىگىمەن بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىندە جارىقتاندىرۋ تاۋارلارىن شىعاراتىن «جەمىس» وك. وسى ءوندىرىس ورىندارىندا 117 جاڭا جۇمىس ورىندارى قۇرىلعان.
اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا ءداندى داقىلدار، كوكونىس، باقشا داقىلدارى ارتىعىمەن ءوندىرىلىپ، ءشوپ، پىشەندەمە، سۇرلەم، سابان دايىنداۋ ءىسى دە 100 پايىز جوسپارداعىداي ىسكە اسقان. ەڭ باستىسى، نە ەكسەڭ دە ونەتىن تالعار اۋدانىندا 41 جىلىجاي جۇمىس باستاپ، 300،0 توننا ءونىم الىنعان. اكىمنىڭ ەسەبىنە قاراعاندا ەت، ءسۇت، ءجۇن ونىمدەرى دە ارتىپ، ەلدىڭ ىرىسى ەسەلەنە تۇسكەن. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن سۋبسيديالاندىرۋ، ەگىستىك جەرلەردى تىڭايتۋ، تامشىلاتىپ، جاڭبىرلاتىپ سۋاراتىن القاپتاردى مولايتۋ ءىسى دە قولعا الىنىپ، اگرارلىق سالانىڭ دامۋ قارقىنى جەدەلدەپ كەلەدى. «اسىلتۇقىمدى مال وسىرەتىن شارۋا قوجالىقتارى كوبەيىپ، شەتەلدەن ءسۇتتى جانە ەتتى باعىتتاعى مال باستارىن ساتىپ الۋعا قۇجاتتار راسىمدەپ جاتقان شارۋالار دا ارتىپ كەلەدى»، – دەيدى اكىم ءوز بايانداماسىندا.
تالعار اۋدانى اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولايلى بولعاندىقتان، اۋدان حالقىنىڭ باسىم بولىگى وسى سالادا قىزمەت ەتەدى. ەگىنمەن، مال وسىرۋمەن جانە قۇس وسىرۋمەن اينالىساتىن شارۋالاردىڭ سانى كوبەيىپ وتىرعانىن جەتكىزگەن اكىم، بۇل سالاعا كومەك بەرۋ توقتامايتىنىن دا باسا ايتتى.
«سونىمەن قاتار، اۋداندا 2 مال بورداقىلاۋ الاڭدارى جۇمىس ىستەيدى («بايسەركە اگرو» ج ش س، «نۇربەكوۆ»شق). بۇگىنگى كۇنگە ولارمەن بورداقىلانعان 413 ءىرى قارا مالى ساتىلىپ، 400 باس بورداقىلانۋدا. «348 باسقا ارنالعان فەرمەرلىك شارۋاشىلىق قۇرۋ» تاپسىرماسى بويىنشا 2 شارۋاشىلىق («ليسۋنوۆ»، «ارىن») 17،2 ملن. تەڭگەگە «اگرارلىق نەسيە كورپوراسياسى» اق ارقىلى 90 باس ءىرى قارا مالىن ساتىپ العان، ونىڭ 85 انالىق مال. ناتيجەسىندە تاپسىرما 24،4% ورىندالعان. سونداي-اق، 2 شارۋاشىلىقتىڭ ( «وتبي» ج ش س، «التىنبەك» شق ) 32،7 ملن. تەڭگەگە 173 ءىرى قارا مالىن ساتىپ الۋعا وتىنىشتەرى قارالۋدا»، – دەيدى اۋدان اكىمى.
الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى اۋداننىڭ جان سانى جىل ساناپ وسكەندىكتەن، الەۋمەتتىك پروبلەمالار دا كوبەيە تۇسكەنى جاسىرىن ەمەس. مەكتەپ، جول، جارىق ماسەلەلەرى ءالى دە بولسا بار.
بەساعاش اۋىلىندا 600 ورىندىق، اقدالا اۋىلىندا 300 ورىندىق جاڭا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرىلگەن. اۋداننىڭ №18، 33، 34، 15 ورتا مەكتەپتەرىندە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، اۋداننىڭ بارلىق مەكتەپتەرى ينتەرنەت جۇيەسىنە قوسىلعان، 12 مەكتەپتە ينتەراكتيۆتى تاقتا قويىلعان، 8 مەكتەپتىڭ قاشىقتىقتان وقىتۋعا مۇمكىندىگى بار. مەكتەبى جوق 25 ەلدى مەكەننەن 2017 وقۋشى 14 مەكتەپكە تاسىمالدانىپ وقىتىلادى. مەكتەبى جوق اۋىلداردىڭ جاعدايىن وڭدى شەشۋ ءبىر جىلدىڭ ەنشىسىنە جازىلماعانىن، الداعى ۋاقىتتا شەشىمىن تابار شارۋالار شاشەتەكتەن ەكەنىن ايتقان اكىم، بالاباقشامەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ كورسەتكىشى 75،8 پايىزدى قۇراپ وتىرعانىن دا جاسىرمادى. بۇل كورسەتكىشتى 100 پايىزعا جەتكىزۋ الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە ەكەنىن ايتقان اۋدان اكىمى بۇدان سوڭ حالىقتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەردى.
[caption id="attachment_13014" align="alignright" width="421"]
ەسەپ بەرۋ جيىنىنا اۋىل تۇرعىگندارى قاتىستى[/caption]
«ۇستازداردى سىيلايمىن»
اۋىل تۇرعىندارىنىڭ سۇراعى نەگىزىنەن حالىقتىڭ دەنساۋلىعى، گازداندىرۋ جەلىسىن تارتۋدىڭ قىمباتتىعى جانە مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن دارىگەرلەردىڭ اكىمشىلىك جۇمىسىنا جەگىلىپ، كوپ ۋاقىتىن بوسقا وتكىزەتىندىگى ءسوز بولدى.
بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنە تازا اۋىز سۋ بىلتىر عانا كەلدى. ونىڭ وزىندە سۋ جازدا ەكى ايداي توقتاپ قالعان بولاتىن. تازا سۋ كەلمەس بۇرىن اۋىلدىڭ تۇرعىندارى كوكتەم مەن كۇزدە لاي سۋ ىشۋگە ءماجبۇر بولدى. سونىڭ سالدارىنان اۋىل تۇرعىندارى اراسىندا بۇيرەك پەن وتىنە تاس بايلانىپ، اۋىرىپ-سىرقايتىندار كوپ. اۋىل تۇرعىنىنىڭ بۇل سۇراعىنا اۋدان اكىمى:
بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنە گازدى «تاۋەكەل» ج ش س ءوز اقشالارىنا تارتىپ وتىر. ولار نەگىزگى جانە قوسالقى قۇبىردى دا ءوز قارجىلارىنا تارتىپ، ودان كەتكەن شىعىندى اۋىل تۇرعىندارىنان جيناپ وتىر. ءبىز سولاي كەلىسكەنبىز. مەملەكەتتىڭ قارجى ءبولۋىن كۇتسەك، تاعى 4-5 جىل ۋاقىت كەرەك. ودان گورى وسى قارجىنى تاۋىپ، ۇيلەرىنە گاز كىرگىزگەن الدەقايدا ءتيىمدى.
– ءقازىر بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى تالدىبۇلاق، بىرلىك، بەلبۇلاق اۋىلدارىندا ەمحانا جۇمىس ىستەيدى. تالدىبۇلاق پەن بىرلىكتىڭ مەديسينا ورتالىقتارى جاڭادان سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. ءتىپتى سول ورتالىقتارداعى كەيبىر مەديسينالىق جابدىقتار اۋداندىق اۋرۋحانانىڭ وزىندە جوق. اۋىل حالقى سول جەرگە ۋاقتىلى بارىپ ەمدەلسە، ناقتى دياگنوز قويۋعا شامالارى جەتەدى. ەمدەۋ ءىسىن جۇرگىزۋگە قابىلەتتى دارىگەرلەر دە بار، – دەدى.
[caption id="attachment_13018" align="alignleft" width="444"]
اۋدان اكىمى ر. سادىقوۆا ەسەپ بەرىپ تۇر[/caption]
تاعى ءبىر اۋىل تۇرعىنى «تالعار اۋدانىندا گازدى ۇيگە كىرگىزۋ قۇنى اناعۇرلىم ارزان، بىزدە نەگە قىمبات؟» – دەگەن ساۋال تاستادى. ونىڭ ايتۋىنشا، تالعار اۋدانىندا گازدى ۇيگە كىرگىزۋ 90-135 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا بولسا، بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىندە ءبىر وتباسىعا 281 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. «مۇنداي ايىرماشىلىق قايدان شىقتى؟ ءبىزدىڭ اۋىل حالقى تالعارلىقتاردان باي ما؟ مەن بىرلىك اۋىلىنداعى ءبىراز وتباسىن ارالادىم، كوبى گازدى ۇيىنە كىرگىزۋگە قارجى تاپپاي وتىر»، – دەدى اۋىل تۇرعىنى.
– تالعار اۋدانىن گازداندىرۋ ءۇشىن «قازترانسگاز» اكسيونەرلىك قوعامى ارنايى قارجى بولگەن. ولار بىرنەشە اۋىلدى گازداندىرىپ بولعان سوڭ، جالعاستى قارجى بولۋدەن باس تارتتى. تالعارداعى ءار كوشەگە سول كومپانيانىڭ كومەگىمەن گاز قۇبىرلارى تەگىن جۇرگىزىلدى. سوندىقتان تالعاردا گاز تارتۋ ارزان. ال بەلبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنە گازدى «تاۋەكەل» ج ش س ءوز اقشالارىنا تارتىپ وتىر. ولار نەگىزگى جانە قوسالقى قۇبىردى دا ءوز قارجىلارىنا تارتىپ، ودان كەتكەن شىعىندى اۋىل تۇرعىندارىنان جيناپ وتىر. ءبىز سولاي كەلىسكەنبىز. مەملەكەتتىڭ قارجى ءبولۋىن كۇتسەك، تاعى 4-5 جىل ۋاقىت كەرەك. ودان گورى وسى قارجىنى تاۋىپ، ۇيلەرىنە گاز كىرگىزگەن الدەقايدا ءتيىمدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، حالىق وسى باعاعا دا ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. كومىر مەن توكقا قاراعاندا الدەقايدا ۇنەمدى، – دەيدى رايحان نۇرمۇرزا قىزى.
اۋىلدىڭ تاعى ءبىر تۇرعىنى ۇستازدار مەن دارىگەرلەردىڭ اكىمشىلىك جۇمىسىنا جەگىلىپ، قىس-جاز دەمەي اۋىل ارالاپ جۇرەتىنىن ايتتى. ولارعا سول ەڭبەكتەرى ءۇشىن تولەنەتىن قارجى دا شامالى ەكەنىنە كۇيىنىپ، «اكىمشىلىك ۇستازدار مەن دارىگەرلەردى قولبالا قىلماۋ كەرەك. ولار ءوز ىستەرىن الاڭسىز اتقارۋعا ءتيىس» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
اۋدان اكىمى بۇل سۇراققا ءوزىنىڭ دە ءبىر كەزدەرى ۇستازدىق قىزمەت اتقارعانىن، ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن ۇنەمى تىڭداپ، بارلىق شارت-جاعداي جاساۋعا تاپسىرما بەرەتىنىن ايتا كەلىپ: «ءبىز ولاردى قۇرمەتتەسەك – ەلدى قۇرمەتتەگەنىمىز. سوندىقتان، ۇستازدار مەن دارىگەرلەرگە ايتار العىسىمىز شەكسىز»، – دەدى اۋدان اكىمى.
بىرلىك اۋىلىنداعى زيراتتىققا ارنايى بولىنگەن 20 گەكتار جەردىڭ ەكى ادامعا جالعا بەرىلىپ كەتكەنىن اۋىل تۇرعىندارىنان ەستىگەن اۋدان اكىمى بۇل ىستەن حاباردار ەكەنىن ايتتى. «بۇل ءىس بويىنشا سوتقا شاعىم تۇسىرگەلى وتىرمىز. ولار اۋدان اكىمىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا بولىنگەن جەردى الا المايدى. ءبىز 20 گەكتاردى كەرى قايتارىپ الامىز. ونى ساتقان ادامدار جازالانادى!» دەپ كەسىمدى ءسوزىن ايتقان اكىم بۇل ءىس بويىنشا ناقتى تاپسىرمالار بەردى.
«ەلباسىعا، وبلىس اكىمىنە راحمەت ايتىڭىزدار!»
ماقسات ەسىمدى بىرلىك اۋىلىنىڭ تۇرعىنى اكىمگە قاراتا ءبىرتالاي سىني پىكىرىن ورتاعا سالدى. ول بىرلىكتەگى جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتكەن بالاباقشانىڭ كەرى قايتارىلماعانىن، سۋ كانالىنىڭ دا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ يگىلىگىنە جاراماي تۇرعانىن، اۋدان اكىمىنىڭ قابىلداۋىنا كىرۋ قيىن ەكەنىن ايتا باستاپ ەدى، اۋدان اكىمى:
«سەنىڭ بۇلاي سويلەۋگە قانداي قۇقىڭ بار؟ ۇنەمى جيىن كەزىندە پايدا بولاسىڭ دا، ورىنسىز سۇراقتار قويىپ، شۋ شىعاراسىڭ. ەستۋىمشە، ەشقايدا جۇمىس ىستەمەيدى ەكەنسىڭ. ارىز-شاعىم ايتۋدى ۇيرەنگەنشە، وقىپ، ديپلوم المادىڭ با؟ حالىققا قىزمەت ەتىپ، اۋىلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسپادىڭ با؟» دەپ، تىيىپ تاستادى. اۋدان اكىمىنىڭ بۇل ءسوزىن زالدا وتىرعان اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى قوشتاپ، شاپالاق سوقتى.
جيىننىڭ قورىتىندى سوزىندە اكىم ءوزىنىڭ قىزۋقاندىلىققا سالىنعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، ورىنسىز پىكىردەن گورى، بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋ پايدالى ەكەنىن جەتكىزدى.
«مەن وسىنداي ەسەپ بەرۋ كەزىندە ءبىزدىڭ جۇمىستى ەمەس، ءوزىمىزدى ماقتاپ، ماداق ايتاتىندارعا: «مەنى ەمەس، ەلباسى مەن وبلىس اكىمىن ماقتاڭدار. سول كىسىلەرگە راحمەت ايتىڭدار! بىزگە بارلىق قارجىنى ءبولىپ، جاعدايىمىزدى جاساپ وتىرعان كىسىلەردى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبىز ەلباسىنىڭ كومانداسىندا قىزمەت ەتكەنىمىزگە باقىتتىمىز!» – دەدى.
ت. وسكەنباي.
P.S. «قالا مەن دالا» گازەتى الداعى ۋاقىتتا تالعار اۋدانى تۋرالى كولەمدى ماقالالار دايارلاۋ ۇستىندە. ءبىز اۋىل تۇرعىندارى مەن اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ پىكىرلەرىن ورتاق ۇسىنىپ، ناقتى مالىمەتتەر بەرۋگە ۇمتىلامىز. الماتىداي الىپ شاھاردىڭ ىرگەسىندەگى اۋداننىڭ تىرشىلىگى ەلدى دە بەيجاي قالدىرماس دەگەن ويدامىز.
