«كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى»، «كۇنەس-اي»، «ەكى دۇنيەدە جالعىزىم – قازاقستان»، «دۇنيەعاپىل»، «ءتاڭىرىم – ءتاڭىرتاۋىم»، «ءجايلاۋىم-انىم» سەكىلدى كەڭ دياپازوندى اندەرىن بۇل كۇندەرى ەلىمىزگە بەلگىلى انشىلەر ءارتۇرلى مانەردە ورىنداپ ءجۇر.
كەلەر اپتانىڭ سارسەنبىسىندە الماتىداعى اۋەزوۆ تەاترىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان «ەكى دۇنيەدە جالعىزىم – قازاقستان» اتتى ەسكە الۋ كەشى وتپەك. وتانىن شەكسىز سۇيگەن ءبىتىمى بولەك دەگدار جاننىڭ سوڭىنا قالدىرعان رۋحاني مۇراسىن دارىپتەۋ، ەلگە كەڭىرەك ناسيحاتتاۋ – ەل بورىشى.
وسى ورايدا مارقۇمنىڭ وتباسىنا بارىپ، جارى تۇرانگۇل ماحاتقىزىن، ۇلدارى قابانباي مەن نايمانعاليدى ارنايى سوزگە تارتقان ەدىك.
تۇرانگۇل ماحات قىزى، جارى:
– ەرەكەڭ ومىردەن بەيمەزگىل اتتانعاندا ءبىز قايعىدان ەسەڭگىرەپ قالدىق. ءۇش ۇيىقتاساق تا، ول كىسى ءبىزدى تاستاپ ارعى الەمگە – ماڭگىلىك مەكەنگە كەتەدى دەپ ويلاپ پا ەدىك. ءبىزدى اۋىر قايعىدان جۇرتتىڭ ەرەكەڭە دەگەن ىستىق ىقىلاسى قۇتقاردى. قايعىمىزعا ورتاقتاسىپ، سوڭعى شارۋالارىن بىرگە اتقارۋعا كومەكتەسكەن قالىڭ بۇقارادا قيساپ جوق. ارالاسىپ جۇرگەن دوس-جارانى، باۋىر-تۋىسى، قىزمەتتەس ارىپتەستەرى عانا ەمەس، ول كىسىنى ومىرىندە كورمەگەن، ءبىراق ونەرىن ەرەكشە باعالايتىن جۇرتشىلىق كوڭىل ايتىپ، جانىمىزعا مەدەۋ بولدى.
ەرەكەڭ تۋرالى ويلاي باستاسام، مەنىڭ كوز الدىما ەڭ العاش كورگەن ءساتىم ەسكە تۇسەدى. بوزبالا شاقتان ەندى ءوتىپ، جىگىتتىككە اياق باسقان مەزەتى. سىرقاتتانىپ، ەمحاناعا ءتۇسىپتى. شەشەم: «مەنىڭ باۋىرىم ەمحانادا جاتىر ەكەن. تاماق اپارىپ بەر»، – دەپ مەنى جۇمسادى. ەرەكەڭ سۇيەك جاعىنان بىزگە ناعاشى بولىپ كەلەدى. ءجۇزى مەيىرىمدى، كوزىندە ەلدەن ەرەك وت بار بوزبالا ەكەن. راحمەتىن ايتىپ، شىعارىپ سالدى. كەيىن ارادا ءبىراز جىل وتكەن سوڭ كۇيتۇندەگى ونەر كوللەدجىن ءبىتىرىپ، قۇلجا قالاسىنداعى تەلەارناعا جۇمىسقا تۇرىپتى. مەن ول كەزدە سول قالاداعى مەديسينا ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسكەن ەدىم. ءبىزدىڭ جاقىنىراق تانىسىپ، ارالاسۋىمىز سول كەزدەن باستالدى. ءوزىنىڭ ورتاسىندا ءسانى دە، ءانى دە بولەك، ناعىز ەر كوڭىلدى جىگىت ەدى. مەنى جاتاقحاناما دەيىن شىعارىپ سالاتىن. ۇنەمى جاعدايىمدى سۇراپ، بار كومەگىن ايامايتىن. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا بىرتە-بىرتە ىنتىقتىق وياندى. ءبىز ورتاق شاڭىراق كوتەردىك.
1991 جىلدىڭ كۇزىندە ەرەكەڭ وقۋ بارىسىمەن قازاقستانعا – اتامەكەنگە اتتاندى. مەن جاس وتاۋدى كۇزەتىپ جالعىز قالدىم. ءبىر جىلدان سوڭ تۇڭعىشىمىز قابانباي ومىرگە كەلدى. ەرەكەڭ قاسىمدا بولىپ، قاتتى قۋاندى. اتىن قابانباي دەپ ءوزى قويدى.
مەن وسىدان تۋرا 7 جىلدان كەيىن تۇڭعىش ۇلىمىزدى ەرتىپ، الماتىعا كەلدىم. ول كەزدەرى بۇگىنگىدەي ەمەس ەدى عوي. قۇجات جاساۋ، شاقىرتۋ الدىرۋ، حات-حابار جىبەرۋ... ءبارى قيىن ەدى. ونىڭ ۇستىنە ەرەكەڭ بۇل جاقتا وقۋ وقىپ، ديپلوم الىپ، جۇمىسقا ورنالاسقانشا دا ءبىراز جىل ءوتتى. بىزگە تەك حات جازىپ، قابانبايىن قاتتى ساعىنعانىن، مۇمكىندىك بولسا باراتىنىن ايتاتىن.
ءبىز كەلگەندە ەرەكەڭ قابانبايىن قۇشاقتاپ، كوزىنە مولدىرەپ جاس كەلىپ: «مەنىڭ ۇلىم ۇلكەن جىگىت بولىپتى عوي» دەپ ايرىقشا اسەرلەنگەنىن قالاي ۇمىتارسىڭ. سودان كەيىن قالالىق اكىمشىلىك بەرگەن ءبىر بولمەلى پاتەرگە كوشىپ باردىق. ودان ءبىراز جىل بۇرىن بەرىلسە دە، ەرەكەڭ ۇيدە تۇرىپ جاتقان زەينەتكەر كىسىلەردى قيناعىسى كەلمەپتى. «وتىرا بەرىڭىزدەر» دەسە كەرەك. ءبىزدىڭ قىزىقتى دا شىجىقتى وتباسىلىق ءومىرىمىز الماتىدا قايتا جالعاستى.
...ءيا، كوڭىلدە ايتىلعان سىر دا، ايتىلماعان سىر دا جەتەرلىك. الماتىنىڭ قان بازارىندا قۋانىشتى كۇندەرىمىز دە، قينالعان ساتتەرىمىز دە كوپ بولدى... ەرەكەڭ ەشقاشان قيىنشىلىققا مويىمايتىن. قولىندا بار بولسا، بارىنە كومەكتەسكىسى كەلەتىن. ءتىپتى وزىندە جوق بولسا دا، ورايىن تاۋىپ جۇرتقا قىزمەت ەتۋدى، كومەكتەسۋدى قۇپ كورەتىن. ونەردەگى ءومىرى قانداي بيىك، مارتەبەلى بولسا، وتباسىندا سونشالىقتى قاراپايىم، شىنشىل ەدى.
نايمانعالي تۋعاندا ەرەكشە تولقىپ: «ەندى مەنىڭ ءىزىمدى جالعايتىن ەكى ازاماتىم بار. بۇل ەكەۋى ءالى-اق مەنىڭ اتىمدى شىعارادى. مەن بۇلاردىڭ بيىككە سامعاعانىن كورەتىن بولامىن. سول ءۇشىن قىزمەت ەتەم»، – دەپ، بالاشا ءماز بولعانى ءالى جادىمدا. شىنىمەن دە بالاجان ەدى. نايماندى قاسىنان ءبىر ەلى تاستامايتىن. قايدا بارسا، ەرتىپ الۋشى ەدى.
قابانباي مەن نايمانعالي دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن. جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە ەڭ الدىمەن ەكەۋىن ىزدەيتىن. ءبىر جولى: «جارىقتارىم، ءبىز جۇمىس-جۇمىس دەپ ءجۇرىپ، كوپ نارسەنى اڭعارماي وتكىزىپ الامىز. بۇيىرسا، ءبىر ورايى كەلگەندە وتباسىلىق ساياحات جاسايمىز. قازاقستاننىڭ بارلىق ءوڭىرىن ارالاپ، ۇلدارىما دالامىزدىڭ ەڭ كورىكتى جەرىن كورسەتەمىن. ولار وتانىنىڭ قادىر-قاسيەتىن تانىسىن!» – دەگەن ەدى. امال نەشىك، ەرەكەڭنىڭ ول ارمانى ورىندالمادى.
ەرمۇراتتىڭ جان دۇنيەسىن تولىق ءتۇسىنۋ قيىن بولعانىن دا سەزەمىن. ول ادەتتەگى ومىردە كوپ اشىلىپ سويلەپ، سىر اقتارا بەرمەيتىن جان ەدى. جۇمىستا، ونەردە كەيبىر قياناتتاردى كورسە دە، بىزگە ءتىس جارمايتىن. ءبارىن ىشكە ساقتايتىن.
كەيدە قاتتى قينالعان شاعىمدا ەرەكەڭ تۇسىمە كىرەدى. «سەن بۇلاي ۇگىلمە، بەكەم بول، قابانباي مەن نايمانعالي ساعان امانات»، – دەپ جىگەرلەندىرىپ جاتادى. مەن سول امانات ءۇشىن بارلىق قيىنشىلىقتى جەڭۋگە ءتيىسپىن دەپ قايراتتانامىن.
ەرەكەڭنىڭ ۇلكەن ۇلى قابانباي الماتىداعى سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىن بىتىرگەن. ەڭ العاش قابانبايدى سپورت زالىنا اكەسىنىڭ ءوزى ەرتىپ بارىپتى. بۇعان دەيىن ەلىشىلىك جانە حالىقارالىق بىرنەشە جارىسقا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىنداردان كورىنگەن ول اكەسى انمەن جەلبىرەتكەن كوك تۋدى كاسىپقوي بوكس ارقىلى الەمگە تانىتسام، گەنناديي مەن قاناتتىڭ جولىن قۋسام دەپ ارماندايدى.
[caption id="attachment_21912" align="alignright" width="319"]
قابانباي ەرمۇرات ۇلى[/caption]
قابانباي ەرمۇرات ۇلى:
– اكەم وتە قاراپايىم ادام بولاتىن. اتاق-داڭققا قىزىققان جوق. تەك شىعارماشىلىققا كوڭىل ءبولدى. دەگدار جان ەدى. ءومىرى بىرەۋدى جامانداعانىن، ەلگە ءىشتارلىق تانىتقانىن ەستىگەن دە، بايقاعان دا ەمەسپىن. وزگەنىڭ كىشكەنتاي جاڭالىعىنا، جەتىستىگىنە ءسۇيىنىپ وتىراتىن. وزىمەن ءوزى ويعا شومعاندى، الدەبىر دۇنيەلەردى جازىپ وتىرعاندى، كىتاپ وقىعاندى ۇناتاتىن. كەيدە ءتۇن جارىمىندا ورنىنان تۇرىپ، قولىنا قالام الىپ، ولەڭ جازاتىن. ونداي كەزدە ءبىز دە مازالامايتىنبىز.
ەڭ العاش بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى رەسپۋبليكالىق جارىسقا قاتىسقانىمدا اكەم دە بارىپ تاماشالادى. مەن ءبىر بويى ۇزىن بالامەن جۇدىرىقتاستىم. ءبىرىنشى راۋندتا قاتتى سوققى ءتيىپ، مەنىڭ مۇرنىم قاناپ كەتتى. ەكىنشى، ءۇشىنشى راۋندتا ەسەمدى قايتاردىم. جارىس اياقتالعان سوڭ اكەمنىڭ قاسىنا كەلسەم، كوزىنە جاس تولىپ كەتىپتى. مەنىڭ وتكىزىپ العان سوققىلارىما شىداي الماسا كەرەك. سىرتتاي قاراعاندا بولاتتاي بەرىك كورىنگەنىمەن، كوڭىلى ەرەكشە بوس ەدى... ماعان: «سەنەن مىقتى بوكسەر شىعادى. ەرىنبەي جاتتىق. مەن باردا، وزگە ەشتەڭەدەن الاڭداما»، – دەپ وتىراتىن. اكەم امان بولسا، كىم بىلەدى، مەن دە ءىرى جارىستارعا قاتىسار ما ەدىم...
اكەمنىڭ ومىردە ورىندالماعان ارمانى كوپ ەدى. ول ءتىرى بولسا، بالكىم ءبىزدىڭ تاعدىرىمىز باسقا ارنادا قالىپتاسار ما ەدى... «سەندەردى شەتەلدەن وقىتام. الدارىڭا بيىك ماقسات قويىڭدار. مەن جەتە الماعان دۇنيەگە سەندەر جەتىڭدەر»، – دەپ وتىراتىن.
[caption id="attachment_21914" align="alignright" width="357"]
نايمانعالي ەرمۇرات ۇلى[/caption]
...مەن اكەممەن ماقتانامىن. قايدا بارسام دا، ەرمۇراتتىڭ ۇلى دەگەندى ەستىگەن جۇرت ايرىقشا ءىلتيپات كورسەتىپ جاتادى. سوندا ىشتەي: «اكە، سەنىڭ اتىڭدى وشىرمەۋ، وتىڭدى سوندىرمەۋ – ءبىزدىڭ پارىزىمىز» دەپ قايتالايمىن. ەگەر مۇمكىندىك تۋىپ جاتسا، سپورت سالاسىندا جەڭىسكە جەتۋگە قۇلشىنار ەم. ءار رەت وليمپيادا ويىندارىندا «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى شىرقالعاندا، وسى ءان مەنىڭ دە جەڭىستەرىم كەزىندە قاشان شىرقالار ەكەن دەپ قيالدايمىن. سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قولىمنان كەلگەنشە ەڭبەكتەنىپ ءجۇرمىن.
ءتۇيىن:
ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ كىشى ۇلى نايمانعالي ءقازىر ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ مەكتەپ-ينتەرناتىندا 8 سىنىپتا وقىپ ءجۇر. تاڭداعان ماماندىعى – سۋرەتشى. اكەسى ەرمۇرات جاس كەزىندە سۋرەتشى بولۋدى ارمانداعان ەكەن. ارداقتى اكەنىڭ بالا كەزگى ارمانىن ءوزى جانىنان تاستاماي ەرتىپ جۇرەتىن نايمانعالي ىسكە اسىراتىنىنا سەنىمدىمىز.
ت. وسكەنباي.
