قازاقستاننىڭ سۋ رەسۋرسى بويىنشا الەۋەتى قانداي؟ باتىستا رەسەيگە، وڭتۇستىك وڭىرلەردە وزبەكستان مەن قىرعىزستانعا تاۋەلدىمىز بە، ءقاۋىپ قايدان؟ مينيسترلىكتىڭ جۇمىسى كوڭىلگە قونىمدى ما؟
حالىقارالىق ساراپشى، وسى سالادا 45 جىلدىق تاجىريبەسى بار بەلگىلى مامان ەرلان باداشيەۆ Dalanews.kz-كە بەرگەن ەكسكليۋزيۆ سۇحباتىندا وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.
"شەتەلدىڭ سۋ ساياساتىنا تاۋەلدىمىز، وزبەكستاننان تازا سۋ كەلمەيدى"
ەرلان باداشيەۆ ءدال ءقازىر قازاقستاندا سۋ سالاسى بويىنشا شەشىلمەي تۇرعان ەڭ تۇيتكىلدى ماسەلەنى اتادى.
"ترانسشەكارالىق وزەندەر ارقىلى كورشى ەلدەردەن سۋ الۋ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ وتىر. اسىرەسە، بيىل سىرداريانىڭ جاعدايى قيىن بولىپ تۇر. شەتەلدەن كەلەتىن سۋدىڭ كولەمى - شامامەن 46-50 پايىز: شۋ-تالاس، سىرداريا، جايىق دەگەندەي. ەڭ ماڭىزدىسى بىزگە قاجەت سۋلار باسقا ەلدەردەن، ياعني قىرعىزستاننان، وزبەكستاننان كەلەدى. سول ماسەلە تۇيتكىلدى.
شەتەلدىڭ سۋ ساياساتىنا تاۋەلدى بولىپ تۇرمىز. بۇرىن سىرداريانىڭ بويىندا بارلىعى ءبىر ەل ەدى، ءقازىر اركىم ءوزى جەكە كەتتى. مىسالى بىزدە جىلدا شامامەن 1،5 ميلليون گەكتار سۋارمالى جەر پايدالانىلسا، وزبەكستاندا 4،2 ميلليون گەكتار پايدالانىلادى، بىزدەن 3 ەسە كوپ. سول سەبەپتى ولار ازىرشە ءوزىنىڭ مۇقتاجىن تولىق وتەمەي، بىزگە سۋ جىبەرمەيدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، بىزگە ولاردىڭ پايدالانعان سۋى كەلەدى. ياعني تازا سۋ كەلمەيدى، ولار ەگىستىك القاپتارىندا پايدالانعاننان كەيىن سۋدى بىزگە جىبەرەدى"، - دەيدى ساراپشى.
وزبەكستان سىرداريادان سۋ الادى، سوسىن ءامۋداريادان سۋ الادى. ال ءامۋداريادان اۋعانستان ۇلكەن كانال قازىپ، سۋدى بۇرىپ الىپ جاتىر. وزبەكستان ءامۋداريادان جوعالتقان سۋىن ءبىزدىڭ سىرداريا ارقىلى جابادى. ولاردىڭ يرريگاسيا جۇيەسى وتە مىقتى. بىزگە قاراعاندا سۋدى پايدالانۋ مادەنيەتى دە مىقتى. قازاقستاندا سۋارمالى جەردىڭ 60-70 پايىزى سىرداريانىڭ بويىندا ورنالاسقان: تۇركىستان وبلىسى جانە قىزىلوردا وبلىسى"، - دەيدى مامان.
"سالىستىرمالى تۇردە سىردارياعا قاراعاندا رەسەي جاعىمەن جاعداي جاقسى. بىلتىر تاسقىن كەزىندە سۋ جاقسى كەلدى. يرەكلى سۋ قويماسى ارقىلى تاستادى. ول ەكولوگيالىق ماسەلەنى، ءبىراز ماسەلەنى شەشتى. سۋ ديپلوماتياسىندا تاعى ءبىر تەتىك بار، جايىق ارقىلى سۋ بىزگە كەلسە، ەسىل-توبىل ارقىلى ءبىز ولارعا بەرەمىز. مەحانيزم بار. جايىق بويىنشا ايتارلىقتاي ماسەلەنى كورىپ وتىرعان جوقپىن. ال قازاقستان ءۇشىن سۋ ەشقاشان كوپتىك قىلمايدى. بىلتىر دا كوپ ايتقانمىن: سۋ كوپ كەلگەنىنە قازاقستان قۋانۋى كەرەك، سۋدىڭ تاپشىلىعىنان ساقتاسىن!" - دەيدى ساراپشى.
"باتىس قازاقستان وبلىسى كازتالوۆ اۋدانىندا سۋدى رەسەيدەن الىپ وتىر. قازسۋشار جىلىنا 5 ملرد تەڭگە بەرىپ، رەسەيدەن سۋ الادى. ءبىراق سول سۋ كەلەدى دە، جالپاقتالدان ءوتىپ، ءارى قاراي قۇمعا ءسىڭىپ كەتەدى. سوندا جىلىنا بيۋدجەتتىڭ 5 ملرد تەڭگەسىن قۇمعا سىڭگىزىپ وتىرمىز. جالپاقتالدا سۋ قويماسىن سالۋ جوباسى وسىدان ون جىل بۇرىن باستالعان، ءالى اياقتالعان جوق. وسى ماسەلەنى قاشان شەشەسىزدەر؟ ءبىز قاشانعا دەيىن بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن قۇمعا سىڭگىزىپ وتىرامىز؟" - دەدى دەپۋتات وسى سالانىڭ جاۋاپتى باسشىسىنا.
"شىنىمەن، بىلايىنشا ايتقاندا، سۋدى ساتىپ الىپ وتىرمىز. ەدىلدەن سورعىمەن سۋدى جوعارى كوتەرىپ، بىزگە جىبەرەدى. ءبىراق جەرگە سىڭگەن سۋ ءشوپ بولىپ وسەدى، ول پايدالى. قازاقستان اۋماعىنا ءبىر تامشى سۋ تۇسسە دە پايدالى. ول جەرلەردە حالىق تۇرادى، مالمەن، شابىندىقپەن اينالىسادى. ەشقانداي اقشا قۇمعا ءسىڭىپ جاتقان جوق"، - دەيدى ول.
"ءبىزدىڭ سۋدىڭ ەسەبى جوق. ەسەپ جوق جەردە قارا نارىق تا بولادى، سۋ دا ساتىلادى. ءبىرىنشى سەبەبى - سول. سۋدىڭ ەسەبى جۇرگىزىلۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، تازا سۋ ماماندارى، مۇراپتار ەشقاشان سۋدى ساتقان ەمەس. ءقازىر سۋ سالاسىن باسقارىپ وتىرعان كىمدەر؟ بۇرىنعى ميليسيانىڭ باستىعى، ت.س.س. سولار سۋدى ساتۋى مۇمكىن"، - دەيدى ساراپشى.
"ءادىل تۇردە سۋ ءبولۋىمىز كەرەك. ىشتە دە، سىرتتا دا از سۋ بولسا دا ءبولىپ ءىشۋ كەرەك. اۋىلدىق جەرلەردە ءقازىر قىرعىن بولىپ جاتىر. كوبى بىلمەيدى. اۋىل مەن اۋىل، اعايىن مەن اعايىن كەتپەنمەن شابىسايىن دەپ وتىر. ويتكەنى قولىندا بيلىگى بار ادام كانالدى بۇرىپ الادى دا، تومەنگە سۋ بەرمەيدى. كانال ورتاق مەنشىكتە بولۋى كەرەك. ونى كەشە مينيسترگە دە ايتتىم. ءادىل، تەڭ سۋ ءبولۋ بويىنشا بولەك زاڭ جازباي بولمايدى. سول كەزدە ولار قورقادى. ءتىپتى سىرداريا بويىنشا تۇركىستان مەن قىزىلوردا اراسىندا تۇراقتى تۇردە كەلىسپەۋشىلىك بار"، - دەدى ساراپشى.
دەپۋتات وزەندى جاعالاي مەكەندەگەن 80 مىڭ حالىق ەكولوگيالىق اپاتتىڭ الدىندا تۇرعانىن ايتىپ، دابىل قاقتى. الايدا ارتىنشا مينيسترلىك بۇل شاعىمعا جاۋاپ قاتىپ، "موي̆ىنقۇم اۋدانى اكىمدىگىنىڭ اقپاراتىنا ءساي̆كەس وزەن ماڭاي̆ىندا 68 شاعىن شارۋا قوجالىعى جانە ەكى ءىرى ج ش س بار، ولاردا 5800 جانە 1700 باس ءىرى قارا مال ۇستالادى. وزەن ارناسىن ءوز بەتىمەن بۇرۋ دەرەكتەرى تىركەلمەگەن"، - دەدى."ءبىر فازەندا ءۇشىن باستاۋىن قىرعىزستاننان الاتىن شۋ وزەنىن ءوزىنىڭ قوراسىنا بۇرىپ الۋ دەگەن نە سۇمدىق؟ شۋ - ترانسشەكارالىق وزەن. سىردارياعا بارىپ قوسىلۋى كەرەك. الايدا ەتەكتەگى ەلگە جەتپەي، سوزاق دالاسى سورعا اينالعالى بىرنەشە جىل بولدى. تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، تاس پەن توپىراقتان بوگەت سالىپ، وزەننىڭ اعىسىن توقتاتىپ تاستاعان مويىنقۇمدىق بيزنەسمەنگە سوت جوق. 12 مىڭ ءىرى قاراسى بار دەيدى. درونمەن تۇسىرىلگەن فوتو-ۆيدەولارىنا دەيىن قولىما ۇستاتتى. وزەن بىرنەشە جەردەن زاڭسىز بوگەلگەن"، - دەيدى ماقسات تولىقباي.
"كوڭىلىمنەن شىقتى دەپ ايتا المايمىن. بۇل مينيسترلىكتە جالعىز جۇمىس ىستەيتىن - باسپا ءسوز قىزمەتى. ءبىر اقپاراتتى قايتا-قايتا جاريالايدى. سىپايى تۇردە ايتساق، ول اقپاراتتار دۇرىس ەمەس. اسىرەسە، كاسپيي تەڭىزى جارتى مەترگە كوتەرىلدى دەگەنى، ارالعا سۋ كەلدى دەگەنى. جالعان اقپاراتتار شىعادى. سول اقپاراتتار بويىنشا 42 سۋ قويماسىن سالامىز، 2،5 ملرد سۋ جينايمىز دەيدى. قازاقستان بويىنشا سۋ قويمالارى 99 پايىزعا سالىنىپ بولعان. كوپ قاراجات جۇمساپ، سۋ قويمالارىن سالعانشا كانالداردى جوندەۋ قاجەت، بوس كەتىپ جاتقان سۋدى دالاعا جىبەرمەۋ كەرەك. مەنىڭ تۇسىنىگىم بويىنشا مينيسترلىك مەملەكەت تاراپىنان نەمەسە شەتەلدىك بانكتەردەن قاراجات الىپ، سونى جۇمساعىسى كەلەدى. سۋ تاپشىلىعى، سۋدى ۇنەمدەۋ ساياساتىنا كوڭىل ءبولىنىپ جاتقان جوق"، - دەدى ساراپشى.
"سۋ تاسقىنى كەزىندە كوپ ماسەلە مامانداردىڭ جوقتىعىنان پايدا بولدى. قارجىنى ماماندار دايىنداۋعا جۇمسايىق، كانالداردى قالپىنا كەلتىرەيىك"، - دەدى ساراپشى.
"سۋعا تاۋەلدى بولعان ۋاقىتتا ەشقانداي اتوم بومباسى دا، ۇشاق تا، زىمىران دا كەرەك ەمەس. سۋدى جاۋىپ تاستا، ءبىتتى. انا مەملەكەت ساعان باعىنادى".
"وڭىرىمىزدە سۋ تاپشىلىعى ۋاقىت وتكەن سايىن وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ كەلەدى. ونى ەكى نارسەدەن اڭعارۋعا بولادى. سوڭعى جيىرما جىلدا جان باسىنا شاققانداعى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ كورسەتكىشى 30 پايىزعا كەمىدى. ايماقتاعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ 70 پايىزى – ترانسشەكارالىق. ءدال وسى سەبەپتى بىزگە سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن جانە smart سۋارۋ مەن گيدرولوگيالىق مونيتورينگ جۇيەلەرىن دامىتۋ ىسىندە حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ قولداۋى قاجەت. ءبىز بۇرىننان ايتىلىپ كەلە جاتقان ورتالىق ازيا سۋ-ەنەرگەتيكا سەرىكتەستىگىن قۇرۋ باستاماسىن ىلگەرىلەتۋگە ءازىرمىز"، – دەدى مەملەكەت باسشىسى بۇعان دەيىن.
