كرەملدىڭ رەسمي سايتىندا جارىق كورگەن سالاقۇلاش دۇنيەنى ميعا قۇيىپ، سانادا ساقتاۋدى قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگۋ مىندەتتەگەن ەكەن.
شويگۋدىڭ توڭىرەگى، "ءپۋتيننىڭ ۇندەۋ سيپاتىنداعى سوقتالى ەڭبەگى رەسەيدىڭ قورعانىس كۇشتەرى ساپىندا پارىزىن وتەپ جۇرگەن ءتۇپ-تامىرى ۋكراين نەمەسە اعا-باۋىرى ۋكراينادا تۇراتىن ساربازداردىڭ ساناسىندا توڭكەرىس جاسادى"، دەيدى.
"رەسەيلىك جاۋىنگەرلەردىڭ ۋكراين حالقىنا جاۋلىعى جوق. ءبىر كىندىكتەن تاراعان باۋىرلاس ەل دەپ قابىلدايدى. پرەزيدەنت ماقالاسىنىڭ ءتۇپ قاينارى وسى يدەيانىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقان” دەيدى تاعى دا سول شويگۋدىڭ شابارماندارى.
قورعانىس مينيسترلىگى ءپۋتيننىڭ تۋىندىسىندا اياق الىپ جۇرە المايتىن وتىرىك-شىنى ارالاس تاريحي دەرەكتەردى رەسەي ارمياسىنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ، ساربازداردى سوعان ساي “تاربيەلەۋدى” جوسپارلاپ وتىر.
…
Dalanews.kz-كە بۇل ماقالانىڭ مازمۇنى جاقسى ءمالىم، كرەمل كوسەمىنىڭ تولعاۋىنا الدىڭعىلاردىڭ ءبىرى بولىپ شولۋ جاساعانبىز.
شىنتۋايتىندا “ورىستار مەن ۋكراينداردى اۋىزبىرشىلىككە شاقىردى” دەگەن ءپۋتيننىڭ ءپالساپاسىندا مۇنىڭ جۇرناعى دا جوق، ماتەريالدىڭ ونە-بويى اگرەسسيا مەن ايىپتاۋعا تولى.
ءپۋتيننىڭ پايىمداۋىنشا ۋكراينا اتتى مەملەكەت مۇلدە بولماعان، قازىرگى اتاۋىنىڭ ءوزى بۇرمالانعان.
“ۋكراينا” اتاۋى كونە ورىس سوزىنەن باستاۋ الادى. “وكراينا” دەگەندى بىلدىرەدى. رەسەيدىڭ شەت ايماعى دەگەندى اڭعارتىپ تۇر. ءارحيۆتى اقتارار بولساق “ۋكراينەس” دەپ اۋەل باستا شەكارا شەبىن كۇزەتەتىن، شەكارانى سىرت كۇشتەردەن قورعايتىن ادامداردى ايتاتىن”، – دەگەن پۋتين ءبۇتىن ءبىر ۇلتتى “قاراۋىلدىڭ” ستاتۋسىنا ءتۇسىرىپ تاستاعان بولاتىن.
كرەمل كوسەمى وسى ماقالادا “رەسەي سىيعا تارتقان تەرريتوريا” تۋرالى ەسكى اڭگىمەنى قايتا قوزعاعان.
كسرو-نىڭ ىدىراۋى ەشتەڭە ەمەس، كەڭەس ۇكىمەتىنەن بولىنگەن ەلدەر ءالىمساقتان رەسەيگە تيەسىلى تەرريتوريانى “يەمدەنىپ” كەتتى دەگەن سىڭايدا سويلەپتى. مۇنداي باسسىزدىققا كىم جول بەردى؟ ءپۋتيننىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە بولشيەۆيكتەر جاۋاپتى.
“شەكارانى سىزاردا تاريحي فاكتىلەرگە توقتالعان جوق، كسرو قۇرامىنداعى ەلدەرگە كەڭشىلىك جاساپ، قانشاما اۋماقتى سىيعا تارتا سالدى! تۋراسىن ايتقاندا رەسەيگە تيەسىلى ۇلانعايىر تەرريتوريانىڭ تۋ-تالاقايىن شىعاردى. رەسەيدى توناپ تىندى”، – دەگەن ەدى ول.
…
وتكەنگە ورالعاندى ۇناتاتىن پۋتين كسرو قۇرىلعان 1922-1924 جىلداردى وي ەلەگىنەن وتكىزگەن. ايتۋىنشا، سول تۇستا كسرو كونستيتۋسياسىنا “وداقتاس رەسپۋبليكالار وداق قۇرامىنان قالاعان ۋاقىتىندا ەمىن-ەركىن شىعا الادى” دەگەن شارت ەنگەن. ءدال وسى شارت كەيىن سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىدىراۋىنا تۇرتكى بولعان.
“كوممۋنيستەر وسىلايشا مەملەكەتتىڭ بۇيىرىنە بومبا ورناتتى. ول ۋاقىتى كەلگەندە جارىلدى. كپسس كۇيرەگەن تۇستا الگى شارت الدىمىزدان شىقتى. جاپپاي “تاۋەلسىزدىك پارادى” باستالدى”، – دەگەن پۋتين “ماعان سالسا 1991 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىنداعى كسرو-نىڭ ساياسي ءھام حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە جەر بەتىنەن جوعالعانىن رەسمي حابارلاعان بەلوۆەج كەلىسىمىنە قول قويماس ەدىم” دەگەندى اڭعارتىپتى. انە!
…
پۋتين كسرو تۇسىندا وداقتاس رەسپۋبليكالار اراسىندا ناقتى تاڭبالانعان، ايقىندالعان شەكارا بولماعانىنا سەنىمدى. دەمەك، كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن بولەك شىققان قازىرگى ەگەمەن ەلدەردىڭ شەكاراسىنا قاتىستى ساۋال كوپ…
“كسرو ورتالىقتان باسقارىلدى. كپسس-تىڭ ءامىرى ءجۇرىپ تۇردى. 15 رەسپۋبليكا جان-جاققا بىتىراي جونەلگەندە ۇلانعايىر اۋماق، ميلليونداعان ادام تاريحي وتانىنان جىرىلىپ قالدى.
جەكە مەملەكەت بولعىلارىڭ كەلە مە؟ جو-جوق، قارسى ەمەسىز. ءبىراق قانداي جاعدايدا، قانداي تالاپپەن؟ وسىنى ەسكەرۋ كەرەك ەدى”، – دەگەن پۋتين 1922 جىلعى كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعان كەلىسىمشارتتى العا تارتقان ەكەن.
“بۇعان ساي 1992 جىلى كسرو قۇرامىنان بولىنگەن ەلدەر 1922 جىلى كسرو قۇرامىنا قانداي تەرريتوريامەن ەندى، سونىمەن شىعۋعا ءتيىستى ەدى! ولار “يەمدەنىپ” كەتكەن اۋماق تالقىلاۋدى، كەلىسسوز جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. قۇجاتتاعى تالاپ-شارت ساقتالمادى”، – دەيدى كرەمل كوسەمى.
جالپاق تىلمەن ايتقاندا، نەمەن كەلدىڭدەر، سونىمەن كەتىڭدەر! كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ قازىرگى شەكاراسى لەگيتيمدى ەمەس. پۋتين سونى ايتقىسى كەلگەنى انىق.
وسى ماقالادا رەسەي پرەزيدەنتى كنياز الەكساندرا نيەۆسكيي تۋرالى ءسوز قوزعايدى. ونىڭ تۇسىندا رەسەيدىڭ تاريحي جەرلەرىن “جيناستىرۋ” ناۋقانى باستالعانىن مىسالعا كەلتىرگەن…
…
ۋكراينا شە؟ ولار ساتقىندىق جاسادى. جاقسىلىقتى ۇمىتتى. ورىستاي اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن اقكوڭىل اعاسىنىڭ قادىرىنە جەتپەدى. ودان بۇرىن ورىس تىلىنە وبال جاسادى.
ءسوي دەگەن پۋتين ۋكراينانىڭ سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ءتول ءونىمى ەكەنىن ايتقان. رەسەيدىڭ ارقاسىندا اياققا تۇرىپ، ەگەمەن اتانعان. ەڭ سوراقىسى كسرو قۇرامىنان شىعار كەزدە رەسەيگە تيەسىلى تەرريتوريا قولتىعىنا قىسا كەتكەن.
...
تۋعان كۇنى قارساڭىندا ازىرلەنگەن “شتريحي ك پورترەتۋ” دەرەكتى فيلمىندە ەكس-پرەزيدەنت نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرىنە سۇقتانىپ جۇرگەن رەسەيلىك ساياساتكەرلەرگە جاۋاپ قاتقان.
نازاربايەۆ بۇل ماسەلەگە ءپۋتيننىڭ ستيلىندە پىكىر ءبىلدىرىپ، رەسەيدىڭ ءسىبىر ايماعىن ءسوز ەتكەن.
“مىسالى، باتىس ساياساتكەرلەرى ءسىبىردى اۋزىنان تاستامايدى. “بۇل ايماق رەسەيدىڭ قۇرامىنا زورلىقپەن قوسىلعان. ءسىبىردى كرەملدىڭ قۇرامىنان شىعارىپ الۋ كەرەك” دەگەن سىڭايدا سويلەيدى. بۇل دا سول سەكىلدى. رەسەي قازاقستاننىڭ تەرريتورياسىنا كوز الارتپايدى جانە قانداي دا ءبىر تەرريتوريالىق تالابى جوق. لاۆروۆ بۇل ماسەلەگە الدەقاشان نۇكتە قويعان. بارلىعىن رەسمي دەڭگەيدە قاراستىرۋ كەرەك.
اربىردەن سوڭ مىنا زاماندا كىم نە ايتپاي جاتىر؟ ويىنا كەلگەندى كوكيتىندەر كوپ. ونىڭ ۇستىنە ۋكرايناداعى جاعداي وتقا ماي تامىزا ءتۇستى. شىعىس ۋكراينا بار، قۇرامىنا قايتارىپ العان قىرىم بار…”، – دەگەن ەدى نازاربايەۆ اتالعان جايتقا ارنايى توقتالىپ.
ەلباسى مۇنداي ارانداتۋعا كوڭىل بولمەۋدى، نازار اۋدارماۋدى ۇيرەنۋ قاجەت دەيدى.
ايتسە دە، “رەسەي كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەرگە ۇلانعايىر اۋماقتى سىيلاي سالدى” دەگەن كرەمل كوسەمىنىڭ پىكىرىن جاۋاپسىز قالدىرعاندى ءجون كورمەگەن.
“سىيعا تارتىلعان جەر؟ مۇنداي اڭگىمەلەر ايتىلدى. كىمگە، قاي تەرريتوريانى تارتۋ ەتىپپىز؟ ءبىز التىن وردانىڭ مۇراگەرىمىز، ەگەر سول كەزەڭگە دەيىن تەرەڭدەسەك، ماسكەۋ كنيازدىعى كۇن سايىن الىم-سالىق تولەپ تۇرعان. تابانىمىزدىڭ استىنداعى قارا جەر كىمگە تيەسىلى ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن، مىڭ جىلدىق تاريحىمىزدى ەسكە الۋ كەرەكپىز بە؟! بىزگە سىرتتان ەشكىم ەشتەڭەنى سىيعا تارتقان جوق. سوندىقتان مۇنداي ارانداتۋعا نازار اۋدارۋدىڭ قاجەتى شامالى. ەڭ باستىسى رەسەيدىڭ رەسمي بيلىگى دەيدى، سول ماڭىزدى”، – دەپ قوسىپ قويدى نازاربايەۆ.
دۋمان بىقاي
https://dalanews.kz/sadak/64826-bizding-zherimizdi-qoltygyna-qysa-kett
