1980 جىلدارى سالىنعان جەو-2 الماتىنىڭ بىلاي قويعاندا ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇلكەن جىلۋ ورتالىعى بولىپ سانالادى. بۇگىندە ورتالىق الماتى قالاسىنىڭ 70%-ىن ەلەكتر قۋاتىمەن، 40%-ىن جۋلمەن قامتۋدا. سوندىقتان الىپ ەنەرگەتيكالىق نىساندا كومىردەن گازعا كوشىرىپ، قالانىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ماڭىزى زور.
ءوز كەزەگىندە «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ ءتوراعاسى نۇرلان جاقىپوۆ
– قازىرگى تاڭدا قور مەگاپوليستەگى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن بىردەن بىرنەشە جوبانى جۇزەگە اسۋدا. بۇل رەتتە قالا مەن ونىڭ ماڭىنداعى اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتىپ، كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتقان ەنەرگيا تۇتىنۋدى رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن الماتىلىق جەو-نى كومىردەن گازعا اۋىستىرۋ جوسپارلاندى.
ول ءۇشىن ستانسيالارعا جاڭا گاز قۇبىرلارى مەن جىلۋ جەلىلەرىن جەتكىزۋ قاجەت. مۇنداي ماڭىزدى جوبانى ەنەرگەتيكا، گاز كومپانيالارى جانە ەلەكتر جەلىلەرى بويىنشا وپەراتورى بار «سامۇرىق-قازىنا» سياقتى ءىرى حولدينگ قانا جۇزەگە اسىرا الادى. بۇكىل قالا بۇل جوبانى اسىعا كۇتەتىپ وتىرعانىن بىلەمىن. بىزدەر وسى باعىتتا قارقىندى جۇمىستاردى باستاپ كەتتىك، – دەدى نۇرلان جاقىپوۆ.
قور باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى جىلدارى الماتىنىڭ ەلەكتر جەلىلەرىن دامىتۋ باعىتىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلعان. وسى رەتتە 38 قوسالقى ستانسيا مەن ەلەكتر جەلىلەرى سالىنعانىن، سونىمەن قاتار KEGOC تىرەك قوسالقى ستانسيالارى مەن «اجك» توراپتىق قوسالقى ستانسيالارىن بىرىكتىرىپ، قالانىڭ اينالاسىندا ەنەرگەتيكالىق ساقينا قۇرىلعانىن ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولادى.
نۇرلان جاقىپوۆ الماتىداعى گازعا اۋىسۋدى جوسپارلاپ وتىرعان جەو-2-گە بارىپ، ونداعى جۇمىستارمەن تانىستى. قور باسشىسى جۋرنالسيتەرمەن تىلدەسكەندە الداعى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەپ تۇرعان كومىر زاۋىتتارىنىڭ جانىندا جاڭا گاز ەلەكتر ستانسيالارىن سالىپ، سودان كەيىن كومىرمەن جۇمىس ىستەيتىن ەنەرگەتيكالىق نىسانداردىڭ جۇمىسىن توقتاتاتىندارىن العا تارتتى.
– جاڭا ەلەكتر ستانسيالارىن سالۋ ءىسى وتە اۋقىمدى، قىمبات جوبا بولىپ سانالادى. وسىعان بايلانىستى قور الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ينۆەستيسيالار تارتىپ جاتىر. ويتكەنى جاڭا ەنەرگيا قۋاتى «سامۇرىق-قازىنانىڭ» نەگىزى جوبالارىنىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلادى.
«سامۇرىق-قازىنا» توبى ەكونوميكانى جاناما تۇردە جىل سايىن 1 ترلن تەڭگەدەن استام قارجىمەن سۋبسيديالاپ كەلەدى. بۇل ءبىزدىڭ پورتفەلدىك كومپانيالاردىڭ وزىندىك قۇننان تومەن شىعىنعا ۇشىرايتىن نەمەسە نارىقتىق قۇننان تومەن قىزمەتتەر ساتىلاتىن سوما. ياعني، قور جىل سايىن 1 ترلن تەڭگەدەن ارتىق اقشا المايدى جانە وسىلايشا جاناما تۇردە ەكونوميكانى سۋبسيديالايدى، – دەدى نۇرلان جاقىپوۆ.
الماتى جەو-2ء-نى جاڭعىرتۋ قورشاعان ورتاعا اسەردى بارىنشا ازايتىپ، 2026 جىلعا دەيىن جۇرگىزىلەتىن بولادى. ونىڭ تەن بويىنشا قۇنى – 324،1 ملرد تەڭگە. جوبانى قارجىلاندىرۋ تومەندەگىدەي جىكتەلگەن: مەنشىكتى قاراجات – 9%، قور قاراجاتى – 11%، قارىز قاراجاتى – 80%-دى قۇرايدى.
ستانسيانىڭ قۋاتىن 450 مۆت-قا دەيىن ارتتىرا وتىرىپ، پمۋ بازاسىندا الماتى جەو-3ء-تى قايتا جاڭارتۋ 2025 جىلعا دەيىن جوسپارلانعان. ونىڭ تەن بويىنشا قۇنى – 272،9 ملرد تەڭگە. قارجىلاندىرۋ سحەماسى – ىشكى قارىز – 20%، قارىز قاراجاتى – 80%-دى قۇرايدى. بناج كەلىسىمشارتىن جاساسۋ 2023 جىلدىڭ شىلدەسىندە جوسپارلانىپ وتىر.
ودان بولەك، الماتىنىڭ كابەلدىك جەلىلەرىن 2030 جىلعا دەيىن قايتا جاڭارتۋ جوسپارلانۋدا. جوبانىڭ الدىن الا قۇنى – 83،3 ملرد تەڭگە. قارجىلاندىرۋ جۇيەسى – «سامۇرىق-قازىنا» اق قاراجاتى – 12،3%، قارىز قاراجاتى – 87،7%-دى قۇرايتىن بولادى. وسىنىڭ ارقاسىندا ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ توزۋىن، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ جوعالۋىن 10،7 پايىزدان 7 پايىزعا دەيىن، اسەرى ~1،4 ملرد تگ/جىل جەتەتىدى دەپ كۇتىلۋدە. قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارى 1 ساۋىردە باستالدى.
ن.اۋباكىر
