قازاقستاندا بالقاش ماڭىندا سالىناتىن العاشقى ءىرى اتوم ەلەكتر ستانسياسىن رەسەيلىك ەمەس، قىتايلىق تاراپ سالۋى مۇمكىن. بۇل تۋرالى قارجى ساراپشىسى ايبار ولجاي مالىمدەدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، رەسەي قازىرگى ەكونوميكالىق جاعدايدا ءىرى يادرولىق جوبالارعا قارجى بولە المايدى.
“يادرولىق ترياداسىنىڭ ءۇشىنشى كومپونەنتى، ستراتەگيالىق اۆياسياسىنىڭ كەمىندە 40 پايىزىنان ايرىلىپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن ەندى سىرتقى جوبالاردى قارجىلاندىرۋ وتە قيىن بولادى. فەدەرالدى بيۋدجەتتە دەفيسيتتىڭ ارتقانىن جانە ءال-اۋقات قورىندا نەبارى 37 ميلليارد دوللاردىڭ قالعانىن ەسكەرسەك، رەسەي ەندى وسى قالعان كاپيتالدى تەك ىشكى ماسەلەلەرىن رەتتەۋگە جۇمساۋدان باسقا امالى جوق. دەمەك، روساتومعا فەدەرالدى بيلىك نەمەسە ورتالىق بانك قارجىلاي دىم كومەكتەسە المايدى. ال روساتومنىڭ وزىندە 2023 جىلدان باستاپ EBITDA-عا شاققانداعى قارىز ۇلەسى تىم ارتىپ، سيستەمالىق قارجى كريزيسىنىڭ كولەڭكەسى كورىنە باستاعان. جاز ايىنا جەتسە دە، روساتوم 2024 جىلعى قارجىلىق ەسەبىن جاريالامادى. ءتىپتى جاريالاماۋى دا مۇمكىن.”، — دەدى ولجاي.
رەسەيدىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قازاقستان اەس قۇرىلىسىن ۆوو (Build–Own–Operate) جۇيەسىمەن جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس ەدى. بۇل مودەل تۇركيادا “اققۇيۋ” اەس جوباسىندا قولدانىلعان. الايدا ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، روساتوم ءبىر مەزگىلدە ەكى اەس (تۇركيا جانە قازاقستان) تۇرعىزۋعا ەكونوميكالىق جاعىنان دايىن ەمەس.
“بۇل “Build — Own — Operate”، ياعني “ءوزىڭ سال، ءوزىڭ يەلىك ەت، ءوزىڭ جۇرگىز” سيستەماسى. روساتوم اققۋيۋ اەس-ىن ءوز اقشاسىنا تۇرعىزادى، ءوزى قوجايىنى بولادى جانە جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىرادى. تۇركيا تەك قانا ولاردان بەكىتىلگەن تاريف بويىنشا كەلىسىلگەن ۋاقىتقا دەيىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتىپ الماق. تۇركيا ءۇشىن بۇل كەرەمەت قولايلى بولدى. قۇرىلىس زاكازدارىن العان جەرگىلىكتى كومپانيالارى جاقسى اقشا تابۋدا. اققۇيۋ اەس-ى بەرگەن ەلەكتر توعىن قىمباتقا ەۋروپاعا ساتىپ، اراسىنان دا اقشا تاۋىپ وتىرماق. باستىسى قۇرىلىسقا ءبىر تيىن جۇمسامادى. بىزگە دە تەك وسى جۇيە كەرەك بولعان. سەبەبى روساتوم تۇرعىزاتىن ەكى دانا ۆۆەر-1200 رەاكتورىنىڭ جانە اتوم ستانسياسى كەشەنىنىڭ ورتاق باعاسى كەمىندە 12 ميلليارد دوللارعا شىعادى. ءبىز ونداي قۇرىلىستى ءوز اقشامىزعا سالا المايمىز. سەبەبى ارتىق اقشا جوق.
ءدال ءقازىر ءبىر نارسە بەلگىلى. روساتوم بالقاشتاعى اەس-تى ۆوو جۇيەسىمەن تۇرعىزا المايدى. ولار ءاققۇيۋدى ءالى سالىپ بىتىرگەن جوق. ەكى بىردەي اەس-تى ءبىر مەزەتتە ءوز قارجىسىنا سالۋعا روساتومنىڭ قاۋقارى جەتپەيدى. سول سەبەپتى كرەمل "قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قورىنداعى قارجىنى پايدالانايىق" دەگەن ءبىز ءۇشىن مۇلدە قيسىنسىز ۇسىنىسپەن قايتا-قايتا مازالاپ كەتتى. ماسكەۋگە ەندى باياعىداي ءوز ىقپالىنىڭ ارتۋى ءۇشىن قارجىنى اياماي بولە الاتىنداي زامان جوق. وزدەرى ناقتى كەشكە مۇڭ بولىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ ۇلتتىق قور – ناقتى كەش.”، — دەپ قوستى ول.
وسى جاعدايدى بىلگەن جۇڭگو تاراپى بالاما ۇسىنىس بىلدىرگەن.
“وتكەن اپتادا روساتومنىڭ بۇل جاعدايىن ءبىلىپ وتىرعان قىتايدىڭ يادرولىق قاۋىپسىزدىك بويىنشا ۇلتتىق باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى دۋن باوتۋن قازاقستاندى تىعىرىقتان شىعارا الاتىن ۇسىنىس اكەلدى. قىتايدىڭ ۇلتتىق يادرولىق كورپوراسياسى – CNNC 5،5 ميلليارد دوللارعا تولىعىمەن دايىن اەس سالىپ بەرۋگە دايىن. ەكىنشىدەن ول تەز، ياعني 5 جىلدىڭ ىشىندە سالىناتىن بولادى. ۇشىنشىدەن، قىتايدىڭ ەكسيم بانكى ول قارجىنى كرەديت تۇرىندە بەرە الادى. ەكسيمنىڭ بىزدەگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قارجىنى يۋانمەن SOFR + 1.2% ستاۆكاسىمەن بەرىپ جۇرگەنىن ەسكەرسەك، ءبىز ءۇشىن كرەديت باعاسى جىلدىق 5،5% ۇستەمەمەن شىعادى. رەسەيگە ۇلتتىق قورىمىزدى بەرىپ، جەم بولىپ، ءوز قالتامىزدان 12 ميلليارد دوللار تولەپ روساتومدى بايىتقانشا، تيىن شىعارماي جۇڭگو كرەديتىمەن 5،5 ميلليارد دوللارعا الدەقايدا زاماناۋي، تەحنولوگيالىق HUALONG اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالىپ العانىمىز ءتيىمدى. مۇنى قازاقستان ۇكىمەتى دە جاقسى ءبىلىپ وتىر. سوندىقتان بالقاشتاعى تۇڭعىش ۇلكەن اەس-تى جۇڭگو سالاتىن بولادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ماسەلە وسى اپتادا تۇپكىلىكتى شەشىلۋى ءتيىس. جانە ماۋسىمنىڭ اياعىندا رەسمي مالىمدەمە جاسالادى”، — دەدى ولجاي.
ساراپشى قازاقستان بۇل ۇسىنىستى قابىلداسا، اەس ءوز تابىسى ارقىلى قارىزدى قايتارۋعا قاۋقارلى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار رەسەيگە كۋرچاتوۆ قالاسىندا شاعىن ءمودۋلدى اەس تۇرعىزۋ ۇسىنىلۋى مۇمكىن. بۇل جوبا 1،6 ملرد دوللارعا باعالانىپ وتىر.
“HUALONG اەس-ى ءوزىن-وزى اقتاپ، ءوزىنىڭ وپەراسيالىق جۇمىسىنان كرەديتىن قايتارىپ بەرە الاتىن سياقتى. 2024 جىلى تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ ەڭ ارزان تاريفى كيلوۆاتت/ساعاتىنا 26،7 تەڭگە بولدى. اەس ىسكە قوسىلاتىن 2030 جىلدارى ول كيلوۆات-ساعاتتى 7 سەنتتەن ساتادى دەپ بولجاساق، ءبىر جىلدا 1،2 ميلليارد دوللار ۆىرۋچكا الا الادى. ونىڭ جارتىسىن كرەديتتى وتەۋگە جىبەرىپ وتىرسا، 10 جىلدا وڭاي تولەپ بىتپەك.
قازاقستان رەسەيگە شاعىن پريز رەتىندە كۋرچاتوۆتا تۋرا وزبەكستان سياقتى 4 ريتم-ن رەاكتورىنان قۇرىلعان شاعىن ءمودۋلدى اەس سالىپ بەرۋدى ۇسىنۋى مۇمكىن. ونىڭ قۋاتى 330 مۆت، دەمەك ءبىزدىڭ وسكەمەن مەن سەمەيدەگى ەلەكتر تاپشىلىعىن تولىق شەشىپ بەرە الادى. شامامەن 1،6 ميلليارد دوللار قاجەت. ءبىراق ونىڭ جاراسى جەڭىل”، — دەپ قوستى ول.
ونىڭ پىكىرىنشە، ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىنا قاراي قازاقستان بيلىگى رەسمي مالىمدەمە جاسايدى.
“وسىلايشا استانا ءوزى ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى جولدى تاڭداپ، جۇڭگو مەن رەسەي اراسىنداعى بالانستى دا ۇتىمدى شەشە الادى. قازاق ديپلوماتياسىنىڭ ۇزدىك الەمدىك پراكتيكالارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءدال وسىلاي بولاتىنىنا ەش كۇمان جوق. جۇڭگو بالقاشتى السا، ال رەسەي كۋرچاتوۆ جوباسىنا ءدان ريزا بولسا، وندا قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ زور تاجىريبەسى مەن ۇلت دەپ سوققان جۇرەگى سىن ساعاتىندا قازاق مەملەكەتىنىڭ مۇددەسى جولىندا سوڭىنا دەيىن كۇرەسكەنى تاريح بەتتەرىندە التىن ارىپتەرمەن جازىلاتىن بولادى. كەرەك كەزىندە ساتقالييەۆكە كىرىپ شىققان دۋن باوتۋننىڭ ەسىمى دە ۇمىت قالمايدى دەپ ويلايمىن”، — دەدى ول.
