Qazaqstanda Balqash mańynda salynatyn alǵashqy iri atom elektr stansıasyn reseılik emes, qytaılyq tarap salýy múmkin. Bul týraly qarjy sarapshysy Aıbar Oljaı málimdedi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Sarapshynyń aıtýynsha, Reseı qazirgi ekonomıkalyq jaǵdaıda iri ıadrolyq jobalarǵa qarjy bóle almaıdy.
“Iadrolyq trıadasynyń úshinshi komponenti, strategıalyq avıasıasynyń keminde 40 paıyzynan aırylyp otyrǵan Reseı úshin endi syrtqy jobalardy qarjylandyrý óte qıyn bolady. Federaldy búdjette defısıttiń artqanyn jáne ál-aýqat qorynda nebary 37 mıllıard dollardyń qalǵanyn eskersek, Reseı endi osy qalǵan kapıtaldy tek ishki máselelerin retteýge jumsaýdan basqa amaly joq. Demek, Rosatomǵa federaldy bılik nemese Ortalyq bank qarjylaı dym kómektese almaıdy. Al Rosatomnyń ózinde 2023 jyldan bastap EBITDA-ǵa shaqqandaǵy qaryz úlesi tym artyp, sıstemalyq qarjy krızısiniń kóleńkesi kórine bastaǵan. Jaz aıyna jetse de, Rosatom 2024 jylǵy qarjylyq esebin jarıalamady. Tipti jarıalamaýy da múmkin.”, — dedi Oljaı.
Reseıdiń usynysy boıynsha Qazaqstan AES qurylysyn VOO (Build–Own–Operate) júıesimen júzege asyrýy tıis edi. Bul model Túrkıada “Aqquıý” AES jobasynda qoldanylǵan. Alaıda sarapshynyń pikirinshe, Rosatom bir mezgilde eki AES (Túrkıa jáne Qazaqstan) turǵyzýǵa ekonomıkalyq jaǵynan daıyn emes.
“Bul “Build — Own — Operate”, ıaǵnı “óziń sal, óziń ıelik et, óziń júrgiz” sıstemasy. Rosatom Aqqýıý AES-in óz aqshasyna turǵyzady, ózi qojaıyny bolady jáne jumysyn júrgizip otyrady. Túrkıa tek qana olardan bekitilgen tarıf boıynsha kelisilgen ýaqytqa deıin elektr energıasyn satyp almaq. Túrkıa úshin bul keremet qolaıly boldy. Qurylys zakazdaryn alǵan jergilikti kompanıalary jaqsy aqsha tabýda. Aqquıý AES-i bergen elektr toǵyn qymbatqa Eýropaǵa satyp, arasynan da aqsha taýyp otyrmaq. Bastysy qurylysqa bir tıyn jumsamady. Bizge de tek osy júıe kerek bolǵan. Sebebi Rosatom turǵyzatyn eki dana VVER-1200 reaktorynyń jáne atom stansıasy kesheniniń ortaq baǵasy keminde 12 mıllıard dollarǵa shyǵady. Biz ondaı qurylysty óz aqshamyzǵa sala almaımyz. Sebebi artyq aqsha joq.
Dál qazir bir nárse belgili. Rosatom Balqashtaǵy AES-ti VOO júıesimen turǵyza almaıdy. Olar Aqquıýdi áli salyp bitirgen joq. Eki birdeı AES-ti bir mezette óz qarjysyna salýǵa Rosatomnyń qaýqary jetpeıdi. Sol sebepti Kreml "Qazaqstannyń Ulttyq qoryndaǵy qarjyny paıdalanaıyq" degen biz úshin múlde qısynsyz usynyspen qaıta-qaıta mazalap ketti. Máskeýge endi baıaǵydaı óz yqpalynyń artýy úshin qarjyny aıamaı bóle alatyndaı zaman joq. Ózderi naqty keshke muń bolyp otyr. Al bizdiń Ulttyq qor – naqty kesh.”, — dep qosty ol.
Osy jaǵdaıdy bilgen Qytaı tarapy balama usynys bildirgen.
“Ótken aptada Rosatomnyń bul jaǵdaıyn bilip otyrǵan Qytaıdyń ıadrolyq qaýipsizdik boıynsha ulttyq basqarmasynyń tóraǵasy Dýn Baotýn Qazaqstandy tyǵyryqtan shyǵara alatyn usynys ákeldi. Qytaıdyń ulttyq ıadrolyq korporasıasy – CNNC 5,5 mıllıard dollarǵa tolyǵymen daıyn AES salyp berýge daıyn. Ekinshiden ol tez, ıaǵnı 5 jyldyń ishinde salynatyn bolady. Úshinshiden, Qytaıdyń Eksım banki ol qarjyny kredıt túrinde bere alady. Eksımniń bizdegi ınfraqurylymdyq jobalarǵa qarjyny ıýánmen SOFR + 1.2% stavkasymen berip júrgenin eskersek, biz úshin kredıt baǵasy jyldyq 5,5% ústememen shyǵady. Reseıge Ulttyq qorymyzdy berip, jem bolyp, óz qaltamyzdan 12 mıllıard dollar tólep Rosatomdy baıytqansha, tıyn shyǵarmaı Qytaı kredıtimen 5,5 mıllıard dollarǵa áldeqaıda zamanaýı, tehnologıalyq HUALONG atom elektr stansıasyn salyp alǵanymyz tıimdi. Muny Qazaqstan úkimeti de jaqsy bilip otyr. Sondyqtan Balqashtaǵy tuńǵysh úlken AES-ti Qytaı salatyn bolady. Meniń oıymsha, bul másele osy aptada túpkilikti sheshilýi tıis. Jáne maýsymnyń aıaǵynda resmı málimdeme jasalady”, — dedi Oljaı.
Sarapshy Qazaqstan bul usynysty qabyldasa, AES óz tabysy arqyly qaryzdy qaıtarýǵa qaýqarly ekenin atap ótti. Sonymen qatar Reseıge Kýrchatov qalasynda shaǵyn modýldi AES turǵyzý usynylýy múmkin. Bul joba 1,6 mlrd dollarǵa baǵalanyp otyr.
“HUALONG AES-i ózin-ózi aqtap, óziniń operasıalyq jumysynan kredıtin qaıtaryp bere alatyn sıaqty. 2024 jyly tutynýshylar úshin elektr energıasynyń eń arzan tarıfy kılovatt/saǵatyna 26,7 teńge boldy. AES iske qosylatyn 2030 jyldary ol kılovat-saǵatty 7 sentten satady dep boljasaq, bir jylda 1,2 mıllıard dollar vyrýchka ala alady. Onyń jartysyn kredıtti óteýge jiberip otyrsa, 10 jylda ońaı tólep bitpek.
Qazaqstan Reseıge shaǵyn prız retinde Kýrchatovta týra Ózbekstan sıaqty 4 RITM-N reaktorynan qurylǵan shaǵyn modýldi AES salyp berýdi usynýy múmkin. Onyń qýaty 330 MVT, demek bizdiń Óskemen men Semeıdegi elektr tapshylyǵyn tolyq sheship bere alady. Shamamen 1,6 mıllıard dollar qajet. Biraq onyń jarasy jeńil”, — dep qosty ol.
Onyń pikirinshe, maýsym aıynyń sońyna qaraı Qazaqstan bıligi resmı málimdeme jasaıdy.
“Osylaısha Astana ózi úshin eń tıimdi joldy tańdap, Qytaı men Reseı arasyndaǵy balansty da utymdy sheshe alady. Qazaq dıplomatıasynyń úzdik álemdik praktıkalaryn eskere otyryp, dál osylaı bolatynyna esh kúmán joq. Qytaı Balqashty alsa, al Reseı Kýrchatov jobasyna dán rıza bolsa, onda Qasym-Jomart Kemelulynyń zor tájirıbesi men ult dep soqqan júregi syn saǵatynda qazaq memleketiniń múddesi jolynda sońyna deıin kúreskeni tarıh betterinde altyn áriptermen jazylatyn bolady. Kerek kezinde Satqalıevke kirip shyqqan Dýn Baotýnnyń esimi de umyt qalmaıdy dep oılaımyn”, — dedi ol.
