قازاقستاندا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى ماقسات ەتكەن «قۇزىرەتتىلىك ورتالىقتارى» جوباسى سوڭعى جىلدارى قوعام نازارىن اۋدارۋدا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ىسكە قوسىلعان بۇل باستاما بۇگىنگى تاڭدا 330-دان استام ورتالىقتى بىرىكتىرىپ، بالاباقشا، اتا-انا جانە مەكتەپ اراسىنداعى بايلانىسقا جاڭا سيپات بەردى. جوبا اياسىندا ويىنعا نەگىزدەلگەن ورتا جاسالىپ، تاربيەشىلەر ۇزدىك تاجىريبەلەرمەن قارۋلانىپ، اتا-انالار بالانىڭ العاشقى ءبىلىم قادامىن ىشىنەن كورۋگە مۇمكىندىك الۋدا. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى مانارا اداموۆانىڭ Dalanews.kz تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتتا اتالعان ورتالىقتاردىڭ جۇمىسى، ولاردىڭ اۋىل مەن قالاداعى ءرولى، ساپانى باقىلاۋ تەتىكتەرى جانە اتا-انامەن سەرىكتەستىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جايىندا كەڭىنەن ءسوز قوزعالدى. بىلىكتى ماماننىڭ ايتۋىنشا، باستى ماقسات – بالانىڭ قىزىعۋشىلىق وتىن سوندىرمەي، ونى بىلىمگە اينالدىرۋ.
– مانارا حانىم، ءسىزدىڭ سوزىڭىزدە «مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم – بالانىڭ العاشقى الەۋمەتتىك كەلىسىمى» دەگەن پايىم كوكەيمىزگە تۇنىپ قالدى. مۇنىڭ ءمانىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟
– ءار بالانىڭ ءومىر جولى العاش رەت بالاباقشا ەسىگىن اشقان ساتتەن باستالادى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. بۇل – تەك ويىن، جاتتىعۋ نەمەسە جاڭا دوستار تابۋ ەمەس، بالانىڭ قوعامدىق ورتاداعى العاشقى كەلىسىمى. ول جەردە تارتىپكە ۇيرەنەدى، قارىم-قاتىناس جاسايدى، ءوزىن باسقا بالاعا قارسى قويادى جانە ءوزىن باعالاۋدى ۇيرەنەدى.
ەگەر وسى كەزەڭ دۇرىس قالىپتاسسا، باستاۋىش مەكتەپكە اۋىسۋ جەڭىل بولادى. ءمۇعالىم جۇمىسى جۇيەلەنەدى، اتا-انا سەنىمى ارتادى. سوندىقتان ءبىز «قۇزىرەتتىلىك ورتالىقتارىن» تەك جوبالىق اتاۋ رەتىندە ەمەس، بالانىڭ ءومىر جولىنداعى العاشقى ماڭىزدى كەلىسىم الاڭى رەتىندە قاراستىردىق.
– بۇل يدەيانى ءدال ءقازىر قولعا الۋ سەبەبى نەدە؟
– سەبەبى سوڭعى جىلدارى مەكتەپكە دەيىنگى سەكتور جىلدام ءوستى. جەكەمەنشىك پەن مەملەكەتتىك بالاباقشالاردىڭ سانى كوبەيدى، ءبىراق ساپا ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە شىقتى. كادر دايىندىعى اركەلكى، باعدارلامالار اراسىندا ايىرماشىلىق كوپ.
مۇنداي جاعدايدا تەك باقىلاۋ جەتكىلىكسىز، جۇيەلى تەتىك قاجەت بولدى. ءبىز «ورتالىق – سەرىكتەس بالاباقشا – تىرەك مەكتەپ» ۇشتىگىن قۇرىپ، وسى ولقىلىقتى جويۋعا تىرىستىق. «قۇزىرەتتىلىك ورتالىعى» جاي كابينەت ەمەس، ءتىرى ەكوجۇيە. مۇندا تاربيەشى شەبەرلىك سىنىبىنان وتەدى، پەداگوگيكالىق كوۋچينگ الادى، اتا-انا اشىق كۇندەرگە قاتىسىپ، وقۋ پروسەسىن ىشىنەن كورەدى.
– قازىرگى احۋالدى ساندارمەن سيپاتتاي الاسىز با؟
– ارينە. بۇگىندە ەلىمىزدە 330 قۇزىرەتتىلىك ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 180ء-ى قالادا، 150ء-ى اۋىلدا ورنالاسقان. بۇل تەڭگەرىم ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى، سەبەبى اۋىلدى تەك تاجىريبە الاڭى ەمەس، تەڭ مۇمكىندىك كەڭىستىگى دەپ قارايمىز. قۇرال-جابدىق، ادىستەمەلىك ماتەريال، مەنتورلىق جۇيە قالا مەن اۋىلعا بىردەي قاعيدامەن جەتكىزىلەدى. جوبانىڭ وزەگى – وسى.
202 ورتالىققا تىرەك مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم مارتەبەسىن بەرىپ، ولاردى تىرەك مەكتەپتەرمەن بايلانىستىردىق. بۇل بالانىڭ ويىنداعى قالىپتاسقان مىنەز-قۇلىق، قارىم-قاتىناس، ۇساق موتوريكا سياقتى داعدىلارىن باستاۋىشتاعى وقۋ ۇدەرىسىمەن بايلانىستىرادى. ەندى مەكتەپكە دايىندىق تەك تەستكە قاراپ باعالانبايدى. ول بالانىڭ تابيعي دامۋى، تىلدىك قۇزىرەتى، قارىم-قاتىناسى ارقىلى باعالانادى.
– كەيبىرەۋلەر ويىن – ۋاقىت وتكىزۋ دەپ قارايدى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
– بۇل – ەڭ قاتە تۇسىنىك. ويىن – بالانىڭ زەرتحاناسى. ءبىز پاندىك-دامىتۋ ورتاسىن بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىنا قاراي قۇرامىز. مىسالى، ترانسفورماسيالاناتىن ايماقتار، سەنسورلىق ماتەريالدار، ءقاۋىپسىز تاجىريبەلەر ارقىلى بالا ءوز الەمىن تانيدى. تاربيەشى تەك «بىلەتىن ادام» ەمەس، ول – تىزگىندەۋشى. بالانىڭ سۇراعىن تىڭدايدى، قىزىعۋشىلىعىن تەرەڭدەتەدى. بۇل ءتاسىل حالىقارالىق تاجىريبەگە دە سايكەس كەلەدى. ساپانى سىرتقى اتريبۋتپەن ەمەس، بالانىڭ دامۋ كورسەتكىشىمەن ولشەيتىن مادەنيەت قالىپتاسىپ كەلەدى.
وسى رەتتە جۇمىس ساپانى جاقسارتۋ ءۇشىن ۇلتتىق مونيتورينگپەن قاتار حالىقارالىق قۇرالداردى ەنگىزۋدەمىز. ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ ورتاسىنىڭ ساپاسىن كەشەندى ولشەيتىن شكالالار بار. سونداي-اق، تاربيەشى پورتفوليوسى ارتەفاكتتارمەن تولىقتىرىلادى، ساباق بىرلەسىپ تالدانادى. ناتيجەنى قاعاز ەمەس، بالانىڭ دامۋىنداعى ناقتى ىلگەرىلەۋ، اتا-انانىڭ قاناعاتتانۋى، تاربيەشىنىڭ كاسىبي ءوسۋى ايقىندايدى.
– اۋىلدىق پەداگوگتاردىڭ جاعدايى قالاي شەشىلۋدە؟
– اۋىلدا تاربيەشى كەيدە قولداۋسىز قالادى. ءبىز وسىنى ەسكەرىپ، ورتالىقتاردى ايماقتىق مەنتورلىق حابقا اينالدىردىق. قاشىقتىقتى ونلاين كوۋچينگ، ۆەبينارلار، كوشپەلى شەبەرلىك سىنىپتار ارقىلى اراداعى قاشىقتىقتى قىسقارتامىز. ماتەريالدىق بازا دا بىرتىندەپ تەڭەستىرىلۋدە. ەڭ باستىسى – كادردىڭ كاسىبي ءوسۋ جولى انىقتالدى. ەلىمىزدە العاش رەت مودۋلدىك بىلىكتىلىك، پورتفوليومەن راستالاتىن جۇيە ەنگىزىلۋدە.
– بۇل باستاما قاعازباستىلىققا اينالىپ كەتپەي مە؟
– مۇنداي ءقاۋىپ ءارقاشان بار. ءبىراق ءبىز مانگە كوبىرەك كوڭىل بولەمىز. ەسەپ ءۇشىن ەمەس، بالا ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدى العا شاعارامىز. تاربيەشىنىڭ ۋاقىتىن ارتىق قاعازعا ەمەس، بالالارمەن جۇمىسقا جۇمساۋىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسامىز. سىرتقى باعالاۋ ىشكى رەفلەكسيامەن تەڭ دارەجەدە جۇرەدى.
سونىمەن قاتار اتا-انالاردى ىسىمىزگە سەرىكتەس رەتىندە تارتۋدامىز. ورتالىقتارداعى اشىق كۇندەر، اتا-انا–پەداگوگ–پسيحولوگ سەسسيالارى، ۇيگە ارنالعان ويىن سەنارييلەرى – ءبارى وسى ماقساتتا جاسالىپ وتىر. ءبىز «بالانى وقىتۋ» ەمەس، «بالامەن بىرگە ۇيرەنۋ» مادەنيەتىن قالىپتاستىرامىز.
– قولعا العان باستامانى كەڭەيتۋ تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
– ءقازىر 330 ورتالىق بار، ءبىراق بۇل مەجەنىڭ سوڭى ەمەس. ءار ءوڭىر ءوز ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ داميدى. تىلدىك ورتا، ەتنوگرافيالىق ماتەريال، جەرگىلىكتى ءومىر سالتى ەنگىزىلەدى. بۇل – بىرىزدەندىرۋ مەن دارالاندىرۋ اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك.
– جالپى العاندا، «قۇزىرەتتىلىك ورتالىقتارىنىڭ» ميسسياسىن قالاي ايقىندايسىز؟
– قىسقاشا ايتسام، بۇل – مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىمدى جاڭعىرتۋدىڭ تىرەك نۇكتەلەرى. ولار ويىنعا نەگىزدەلگەن دامۋدى قالپىنا كەلتىرەدى، پەداگوگتىڭ مارتەبەسىن كوتەرەدى، اتا-انانى سەرىكتەستىككە شاقىرادى جانە مەكتەپپەن ساباقتاستىق قۇرادى. ەڭ باستى ولشەم – بالانىڭ كوزىندەگى قىزىعۋشىلىق وتى. سول وتتى وشىرمەي، بىلىمگە اينالدىرۋ – بارشامىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
