ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قوعامداعى قاۋىپسىزدىكتى، ءتارتىپتى جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن نەگىزگى ۆەدومستۆو بولىپ سانالادى. ونىڭ قىزمەتى ءار ادامنىڭ ومىرىمەن تىعىز بايلانىستى جانە ەلدەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە، قوعامدىق ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋعا باعىتتالعان. قاڭتاردىڭ سوڭىن الا وسى ىرگەلى قۇرىلىمدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ توراعالىعىمەن كەڭەيتىلگەن القا وتىرىسى وتكەنى ەسىمىزدە. سول جيىندا ىشكى ىستەر ورگاندارىنا اۋقىمدى مىندەتتەر جۇكتەلگەنى دە ويىمىزدان شىعا قويعان جوق. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە «زاڭ جانە ءتارتىپ» قاعيداتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، قىلمىسقا قارسى كۇرەس جانە قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ - ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەتىن ەڭ ماڭىزدى مىندەت ەكەنىن ايتقان. ويتكەنى، ەلدەگى ءاربىر ازامات ءوزىن ءقاۋىپسىز سەزىنۋى كەرەك.
ءيا، بۇعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى جۇيەلى ءارى ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ەل ەڭ الدىمەن زاڭ تالاپتارىن مۇلتىكسىز ورىنداۋى ءتيىس. زاڭدى بۇزعان ادام جازالانۋى كەرەك. بۇل دا پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى. «وسىعان بايلانىستى الدىمىزدا ءبىرقاتار مىندەتتەر تۇر. ەڭ الدىمەن قوعامدا قىلمىسقا مۇلدەم توزبەۋشىلىك اتموسفەراسىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ەكىنشى، اسا ماڭىزدى ماسەلە – ازاماتتاردىڭ پوليسياعا سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ، قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىقتارىن ءتيىمدى جانە ءادىل قورعاۋ. ياعني، ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ادال، بىلىكتى پوليسيا قىزمەتكەرلەرى قورعايتىنىنا سەنىمدى بولۋى كەرەك. ءبىز ادامداردىڭ ءبىزدى ءوز قاۋىپسىزدىگىنىڭ قورعاۋشىسى جانە كەپىلى رەتىندە قاراستىرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسامىز»، - دەدى ىشكى ىستەر ءمينيسترى، پوليسيا گەنەرال-لەيتەنانتى ەرجان سادەنوۆ.
وسى تۇستا قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ دە ءاربىر ازاماتقا، ونىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن ساۋاتتىلىعىنا بايلانىستى ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى، قۇقىقتىق قوعام ەلدەگى قاۋىپسىزدىكتىڭ ماڭىزدى كريتەرييى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان قۇقىقبۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋدىڭ حالىقپەن جانە سۋبەكتىلەرىمەن تىعىز ارىپتەستىك بايلانىسى قىزمەتكە باعىتتالعان پوليسيا مودەلىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى.
دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇگىندە ىشكى ىستەر ورگاندارىنا 25 مىڭ قوعامدىق كومەكشى جاردەمدەسەدى. سوڭعى جىلدارى قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى پوليسياعا ارىزداناتىندار قاتارى دا كوبەيە تۇسكەن. بۇل فاكتىلەرگە دەر كەزىندە دەن قويىپ، ولاردى ۋاقىتىلى توقتاتۋعا جانە جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
پوليسەيلەردىڭ نازارىن كۇشەيتۋدى تالاپ ەتەتىن اسپەكتىلەردىڭ قاتارىندا كيبەرقىلمىس، جول قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ازاماتتارمەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىس، ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جانە ءادىل كادر ساياساتى بار ەكەنىن دە ۇمىتپاعان ءجون. سونىمەن قاتار، ەسىرتكى قىلمىسىنا، ادام ساۋداسىنا، ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەسكە باعىتتالعان ءبىرقاتار باسقا دا باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن بايقايمىز.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس تاسىلدەرى قايتا قارالدى. رەسمي ورگانداردىڭ مالىمەتى 64 ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ، ونىڭ ىشىندە 9 ترانسۇلتتىق توپتىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ جولى كەسىلگەنىن راستايدى. ادام ساۋداسى سالاسىندا 152 قىلمىس تەرگەلۋدە. پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ قاراۋىنا «ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ جوباسى ەنگىزىلگەن.
ەسكە سالا كەتەيىك، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وتكەن جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وتكەن القا ماجىلىسىندە مەملەكەت باسشىسى بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋدى تاپسىرعان بولاتىن. قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە ەسىرتكى قىلمىسىنىڭ اشىلۋ كورسەتكىشى 14 پايىزعا ارتىپ، 25 توننادان استام ەسىرتكى زاتتارى تاركىلەنىپتى. بۇل ءتارتىپ ساقشىلارىنا ىقتيمال قىلمىستاردىڭ الدىن الۋعا جانە ونداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەردى.
قازىرگى تاڭدا پوليسيا قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى – ينتەرنەتتەگى الاياقتىقپەن كۇرەستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ تۇر. ساۋاتى از ازاماتتار كوپتەگەن ەسكەرتۋلەرگە قاراماستان، الاياقتاردىڭ ايلاسىنا ءتۇسىپ، جيناعان اقشاسىنان ايىرىلىپ قالۋدا. ونىڭ ۇستىنە، ءوز اتىنا نەسيە بەرىپ، قىلمىسكەرلەردىڭ ەسەپشوتىنا اقشا اۋدارا سالاتىندار دا بار. ءمينيستردىڭ مالىمەتىنشە، كيبەرالاياقتارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن بارلىق ايماقتاردا ارنايى كيبەرپول توپتارى قۇرىلعان. ولاردىڭ قاتارىندا ازاماتتارعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن IT-بىلىكتىلىگى بار جەدەل ۋاكىلدەر، تەرگەۋشىلەر مەن كريمينولوگتار بار.
«سونداي-اق ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندە «كيبەرقىلمىسپەن كۇرەسۋ سالاسىنداعى مامانداردى دايارلاۋ ورتالىعى» اياسىندا كيبەرزەرتحانا مەن كيبەر سىناق الاڭى جۇمىس ىستەيدى. مۇندا ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر ينفوكوممۋنيكاسيالىق ورتادا قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاۋ جانە تەرگەۋ، IT كريميناليستيكا سالاسىندا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ، بۋللينگتى تالداۋ جانە كيبەرالاياقتاردىڭ IP مەكەنجايلارىن انىقتاۋ بويىنشا وقىتىلادى. تەلەفون الاياقتارىنا قاتىستى، مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جانە ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قازاقستاندىق تىركەۋدەگى جالعان نومىرلەردەن حالىقارالىق قوڭىراۋلارعا تەحنيكالىق توسقاۋىل قويىلعانىن ەسكە سالامىن. وسىلايشا، بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ دەرەكتەر بازاسىن تىركەۋ باستالعالى بەرى 43،5 ميلليون قوڭىراۋعا توسقاۋىل قويىلدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ەرجان سادەنوۆ ءبىر سۇحباتىندا.
كوبىنەسە قىلمىسكەرلەر مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىنا ارنالعان جەڭىلدىكتەردى ءوز پايداكۇنەمدىك ماقساتتارىنا پايدالاناتىنىنان حاباردارمىز. جاقىندا عانا ەلوردالىق پوليسەيلەر حالىقارالىق ىزدەۋدە جۇرگەن ايەلدى ۇستادى. سەنىمگە يە بولىپ، كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا پەرسپەكتيۆالى جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الىپ، 2022 جىلدان بەرى ازاماتتاردى 70 ميلليون تەڭگەدەن استام سوماعا الداعان. سونىمەن بىرگە شىمكەنتتە جاس جىگىت ينتەرنەتتەگى الاياقتىقتى تابىس كوزىنە اينالدىرىپ العان. ول ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى تاكسي جۇرگىزۋشىلەرىن تاۋىپ، ءوزىن كومپانيا قىزمەتكەرى رەتىندە تانىستىرىپ، كولىكتىڭ تولىق سالونىن جالعا الۋعا كەلىسكەن. كەيىن تولەمدى اۋدارامىز دەگەن جەلەۋمەن جۇرگىزۋشىلەردەن جەكە مالىمەتتەرىن سۇراپ، ولاردىڭ اتىنان نەسيە راسىمدەپ كەلگەن.
«مۇنداي انىقتالعان ماسەلەلەر ەلىمىزدىڭ جوعارعى باسشىلىعىنىڭ باقىلاۋىندا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2023 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى جولداۋى اياسىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارىمەن بىرلەسىپ، ازاماتتاردىڭ نەسيە الۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتۋ مۇمكىندىگىن ەنگىزۋ، سونداي-اق اقپاراتتى دەرەۋ بەرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭنامالىق تۇزەتۋلەر ازىرلەنۋدە. ازاماتتاردى بىرنەشە نەسيە الۋدان قورعايتىن زاڭ جوباسى ماجىلىستە»، - دەدى مينيستر.
وتكەن جىل وتباسىلىق-تۇرمىستىق كيكىلجىڭدەرگە نەگىزدەلگەن اتىشۋلى وقيعالارعا تولى بولدى. ولاردى بارىنشا ازايتۋ ءۇشىن دە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءبىرشاما شارالاردى قولعا العان. بيىل بارلىق وڭىرلەردە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋ، سونىڭ ىشىندە ايەلدەر مەن بالالاردى قورعاۋ جونىندەگى مامانداندىرىلعان بولىمشەلەر قۇرىلماق.
جالپى، قوعامدا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا توزبەۋشىلىك پەن ونى جاساعانى ءۇشىن جازانىڭ بۇلتارتپاستىعى ءۇردىسى قالىپتاسىپ كەلەدى. بىلتىر عانا ۇكىمەت وتىرىسىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلىپ، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ازىرلەگەن زاڭ جوباسى اياسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ازىرلەنۋدە. ماسەلەن، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 54-بابىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعانى ءۇشىن سوتتىڭ قۇقىق بۇزۋشىنى ۇيدەن شىعارۋدى جانە وتباسى مۇشەلەرىن قورعاۋ (بۇرىن بۇل ونىڭ بالامالى ءۇيى بولعان جاعدايدا عانا مۇمكىن بولاتىن)؛ سوت قۇقىق بۇزۋشىنىڭ اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلقىن وزگەرتۋگە باعىتتالعان ماجبۇرلەپ مەديسينالىق پسيحولوگيالىق كومەكتى قولدانۋدى قامتاماسىز ەتەدى؛ وتباسى-تۇرمىستىق قاتىناستار سالاسىندا دەنساۋلىققا جەڭىل زيان كەلتىرگەن بىرنەشە رەت دەنە جاراقاتىن سالۋ نەمەسە ۇرىپ-سوعۋ ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى ەنگىزۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.
كوبىنەسە ەرلى-زايىپتىلار اراسىندا تۇرمىستىق جانجالدار تۋىندايدى دەپ بولجانادى. ءبىراق كوبىنەسە باسقا وتباسى مۇشەلەرى دە ولارعا ارالاسادى. مىسالى، وڭتۇستىك وبلىستاردىڭ بىرىندە پوليسەيلەر ماس كۇيىندە اناسىن بالاعاتتاپ كەتكەن ەر ادامعا حاتتاما تولتىردى. سوت ونىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا ءۇش ايعا ەرەكشە تالاپ قويدى.
وسى ورايدا، ءبىز دە وتباسىلىق-تۇرمىستىق قاتىناستاردا بولماي قويمايتىن زارداپتارعا اكەپ سوعۋى مۇمكىن مورالدىق جانە فيزيكالىق قىسىم مەن زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى تۋرالى ءۇنسىز قالماۋعا شاقىرامىز.
