پارتيالار جۇمىسى
جالپى، حالىققا جاقىن، ءقازاقتىلدى قۇل-مۇحاممەد سىندى ساياساتكەرلەر بيلىكتە ساۋساقپەن سانارلىق. سوندىقتان حالىق ونىڭ باسقان قادامىن ۇدايى نازاردا ۇستايدى. بيلىك تە مۇنى جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان مۇحاڭداي كادرلاردى پرەزيدەنت استانادان الىسقا ۇزاتپايدى. قازىرگىدەي الماعايىپ كەزەڭدە بيلىك پارتياسىنىڭ حالىق اراسىنداعى بەدەلىن كۇشەيتۋ ءۇشىن پرەزيدەنت مۇحتار ابرارۇلىن ادەيى تاڭداعان سىڭايلى.
قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن مۇحاڭداي بيلىككە قاي ۋاقىتتا بولسا دا قاجەت. مۇنداي ازاماتتار بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىر مىندەتىن اتقاراتىنى ءسوزسىز. ەندى بيلىك پارتياسىنىڭ تىزگىن-شىلبىرىن قولعا العان مۇحاڭ «نۇر وتاندى» حالىقشىل پارتياعا اينالدىرۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمسارى حاق.
بۇگىندە «نۇر وتان» حالىق مۇددەسىنە جۇمىس ىستەيتىن بارلىق مۇمكىندىككە يە جەتەكشى ساياسي ۇيىمعا اينالىپ ۇلگەردى. قانشا جەردەن سىن ايتساق تا، ەلىمىزدە جىل ون ەكى اي جۇمىس ىستەيتىن جالعىز پارتيانىڭ جۇمىسى حالىقتىڭ كوز الدىندا. سايلاۋ ناۋقانى قارساڭىندا قۇرىلىپ، سودان كەيىن سۋ تۇبىنە كەتەتىن وزگە ساياسي ۇيىمدارعا قاراعاندا ءقازىر «نۇر وتان» حالىق اراسىندا تانىمال. حالىق قالعان ساياسي پارتيالاردىڭ بار-جوعىن بىلمەيدى. سوندىقتان بولسا كەرەك، كوپشىلىك مۇڭ-مۇقتاجىن، وكپە-رەنىشىن «نۇر وتاننىڭ» كەڭسەسىنىڭ الدىنا كەلىپ ايتۋعا قۇمار.
ەلىمىزدەگى وپپوزيسيالىق كۇشتەر ساياسي بيلىككە يە بولۋ ءۇشىن كۇرەسەدى. ال حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولۋعا ەشقاشان ۇمتىلعان ەمەس. سوندىقتان بولسا كەرەك، ولاردىڭ ۇدايى جولى بولماي كەلەدى. ەگەر وزدەرىن وپپوزيسيالىق كۇش سانايتىن ساياسي ۇيىمدار سايلاۋدان كەيىن ۇزاق ۇيقىعا كەتپەي، جىل بويى حالىقپەن جۇمىس ىستەسە قاندايدا ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزەر ەدى.
ال وپپوزيسيا سەركەلەرى وزدەرىنىڭ ساياسي ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن قارجىسىن قيمايدى. ولاردىڭ وي-پايىمىن الدەبىرەۋلەر قارجىلاندىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ساياسي كۇشتەر يدەياعا ەمەس، قارجى تابۋ ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەي مە دەپ قالاسىڭ. سوندىقتان كەي جاعدايدا ەلىمىزدەگى جارماحان تۇياقباي باسقاراتىن جسدپ قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەگە ۇقساپ كەتەتىنىن جاسىرىپ قايتەمىز. وسىنىڭ ارقاسىندا «نۇر وتان» پارتياسى حالىققا كەڭىنەن تانىلا ءتۇستى. ال مۇحتار قۇل-مۇحامەد بيلىك پارتياسىن باسشىلىققا كەلگەننەن كەيىن ساياسي ۇيىمىنىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىسى ءتىپتى جاندانا ءتۇسۋى مۇمكىن.
مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ ساياسي ۇيىمنىڭ جۇمىسىن ۇرشىقشا ءۇيىرىپ الىپ كەتەتىن ىس-تاجىريبەسى جەتەدى. ويتكەنى، ول – 2001-2003 جىلدارى مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم، 2008-2010 جىلدارى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارعان ناعىز يدەولوگ دەسەك بولادى. سوندىقتان «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى الداعى ۋاقىتتا يدەولوگيا سالاسىندا قامشى سالدىرماي جۇمىس ىستەيتىنىنە ءباس تىگۋگە بولادى.
ەڭبەكتىڭ زەينەتىن كورۋ
وتكەنگە كوز سالساق، مۇحتار ابرار ۇلى بيلىك باسىنا قاندايدا ساياسي-قارجىلىق توپتاردىڭ ىقپالىمەن كەلمەگەنىن بايقايمىز. ونىڭ ساياسي كارەرا جاساۋىنا قولىنداعى قالامى مەن حالىقتىڭ وعان دەگەن ىقىلاسى ايرىقشا اسەر ەتتى.
قۇل-مۇحاممەد ءبىرىنشى كەزەكتە كوپشىلىك ورتاعا قالىمى قارىمدى جۋرناليست رەتىندە تانىلدى. ايتپاقشى، جۋرناليست-باسپاگەرلىك ماماندىعى بويىنشا ءقازاقتىلدى جۋرناليستەردىڭ اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ بيزنەستىڭ بيىك شىڭىن باعىندىرعان ازامات ەكەنىن دە ايرىقشا اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.
90-جىلدارى كوپتەگەن ادامدار كەڭەس زامانىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان مەكەمەلەردى جەكەشەلەندىرىپ، ءىستىڭ كوزىن تابا الماعان سوڭ، وندا تۇرعان ستانوكتاردى تەمىر-تەرسەككە وتكىزىپ جىبەرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ جولىن بىلەتىن ازاماتتار كاسىپورىندارعا جان ءبىتىرىپ، نارىقتىق قوعامعا يكەمدەلىپ جۇمىس ىستەدى. وسى تۇرعىدا العاندا مۇحتار ابرارۇلىن ىسكەر جانداردىڭ قاتارىنا دا جاتقىزۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا ول قۇرعان «اتامۇرا» كورپوراسياسى باسپاگەرلىك سالادا تابىستى جۇمىس ىستەپ، ەل دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا.
جالپى، ۇلكەن ساياساتپەن اينالىسۋعا نيەتتەنگەن ادام ىسىمەن مەملەكەتتىك قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە ينۆەستيسيا سالۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان العاندا مۇحتار مىرزانى جولى بولعان ساياساتكەرلەردىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى. بۇگىندە حالىقتىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋعا نيەتتەنگەن ساياساتكەرلەر قازاقتىڭ ءتول ونەرى – ايتىستى ۇيىمداستىرىپ، جۇرتشىلىقتىڭ كوزىنە تۇسۋگە تىرىسادى.
ايتىستىڭ ارقاسىندا تانىمال بولعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ باسىندا مۇحتار ابرار ۇلى تۇرعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ول 90-جىلداردىڭ سوڭىندا ۇلى وتان سوعىسى باتىرى باقتىوراز بەيسەكبايەۆتىڭ ەرلىگىن ناسيحاتتاپ، ۇيىمداستىرعان ايتىسىن كوپشىلىك قاۋىم جاتا-جاستانا كوردى. بۇگىندە ايتىستىڭ مايتالماندارى امانجول التايەۆ، بەكارىس شويبەكوۆ، مۇحامەدجان تازابەكوۆ سىندى ۇشقىر اقىنداردىڭ حالىققا كەڭىنەن تانىلۋىنا مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ ۇلەسى زور بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
ول ايتىس ونەرىنە جاساعان قامقورلىعىن ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە سالعان ينۆەستيسياسى دەپ ايتۋعا تولىق بولادى. بۇدان كەيىن ايتىستىڭ قامقورشىسى بولعان امانگەلدى ەرمەگيايەۆ تە قوعامدىق ومىرىمىزدە وراسان زور تانىمالدىققا يە بولدى. سوڭعى كەزدەرى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ دا ايتىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنان كوپ جايتتى اڭعارۋعا بولادى.
اقپارات سالاسىنىڭ الىبى
بەلگىلى ساياساتكەر التىنبەك سارسەنبايەۆتان كەيىن مۇحتار قۇل-مۇحاممەد اقپارات سالاسىن باسقارعاندا ءبىراز ادام ونى سارسەنبايەۆتىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەتەدى دەپ ويلاعان-دى. ءبىراق جاعداي ولاردىڭ ويلاعانىنداي وربىمەدى. كەرىسىنشە، تازا اقپارات سالاسىندا جۇمىس ىستەۋدە مۇحتار التىنبەك اتقارماعان كوپتەگەن ءىستى باتىل تۇردە جۇزەگە اسىرعانىنا كۋا بولدىق.
ول اقپارات سالاسىنا باسشى بولىپ كەلگەندە ەلىمىزدەگى تەلەارنا مەن راديو بىتكەننىڭ ءبارى ورىسشا حابار تاراتاتىن. كەيبىر تاۋەلسىز تەلەارنالاردى قوسساڭىز، ءوزىمىزدى رەسەيدە جۇرگەندەي سەزىنۋشى ەدىڭىز.
تەلەارنالار قازاق ءتىلىن تورىنە شىعارماق تۇگىلى بوساعاسىنان دا سىعالاتپايتىن. مۇحتار ابرار ۇلى وسى سىرەسىپ قالعان جۇيەگە العاش رەت قوزعاۋ سالعان مينيستر. بۇدان باسقا قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىنىڭ ءورىستىلدى ارىپتەستەرىمەن تەڭەسۋىنە دە ىقپال ەتكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز. جازۋشىلارعا قالاماقى تولەۋ ماسەلەسى ءدال قۇل-مۇحامەدتىڭ كەزىندە قولعا الىنعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. وسىلايشا قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ەڭسە تىكتەۋىنە ونىڭ قولعا العان ءىسى بارىنشا ىقپال ەتتى.
ءار سالانىڭ جۇمىسى ورگە باسۋى ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە سول سالانىڭ جۇمىسىن رەتتەيتىن زاڭناما قاجەت. 2009 جىلى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحامەد «ب ا ق تۋرالى» زاڭعا ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزىپ، جۋرناليستەر قاۋىمنىڭ قۇلاشىن جازىپ، جۇمىس ىستەۋىنە جول اشقانىن دا ايتپايقا بولمايدى.
جاڭا زاڭ جۋرناليستەردىڭ قاندايدا ءبىر ادامنان سۇحبات العاندا ونىڭ رۇقساتسىز جازبا قۇرالدارىن پايدالانۋىنا جول اشتى.
ەڭ باستىسى تەك قانا ورىس تىلىندە حابار تاراتىپ كەلگەن تەلەارنالاردى تاۋبەسىنە ءتۇسىرىپ، قازاق تىلىندە حابارلاردىڭ كولەمى 50 پايىزدان كەم بولماۋى كەرەكتىگىن تالاپ ەتكەن مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ تاباندىلىعىن ەشقاشان ۇمىتۋعا بولمايدى.
تەلەارنالارداعى ءقازاقتىلدى باعدارلامالاردىڭ ساپاسى مەن سانىنىڭ ارتۋىنا وسى جايت ايرىقشا ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز. ەگەر زاڭعا مۇنداي تالاپ ەنگىزىلمەگەندە ءالى كۇنگە دەيىن حابار-وشاردى ورىس تىلىندە كورىپ وتىرار ما ەدىك. كىم ءبىلسىن؟
بۇل زاڭ قازاق انشىلەرىنىڭ جارقىراي كورىنۋىنە دە جول اشتى. زاڭعا وزگەرىس ەنبەي تۇرعاندا قازاق انشىلەرىن تىڭداۋ ءۇشىن ءتۇننىڭ اۋعانىن كۇتشى ەدىك. ال ءقازىر ول زامان كەلمەسكە كەتكەن. وسى زاڭنىڭ ارقاسىندا شوۋ-بيزنەس كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن دامىپ، ءوزىنىڭ شىرقاۋ بيىگىنە كوتەرىلدى.
بۇدان باسقا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن باسشىلىق قۇرامى نەمەسە پوشتالىق ادرەسى وزگەرگەن سايىن مەملەكەتتىك قايتا تىركەۋدەن وتۋگە مىندەتتەيتىن ءتارتىپ جويىلىپ، اقپارات قۇرالدارى كوسىلىپ جۇمىس ىستەيتىن دارەجەگە جەتتى. سوندىقتان اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋدە مۇحتار قۇل-مۇحاممەدكە جەتەتىندەي مينيستر بولمادى.
اكىمدىك قىزمەتتىڭ ايشىقتارى
مۇحاڭ قىزىلوردا وبلىسىنا اكىم بولعاندا دا شارۋاشىلىقتىڭ جايىن جەتە ءتۇسىنىپ، وبلىستىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوستى. «سىرداريا» سەرياسى بويىنشا سىر بويىندا تۋعان اقىن-جازۋشىلاردىڭ 200 تومدىق جيناعان شىعارۋ ىسىنە باستاماشى بولعانى دا جادىمىزدا جاڭعىرىپ تۇر.
وسىلايشا ول مادەني-رۋحاني سالانى قولدايتىن اكىمدەردىڭ قاتارىنان. ايتپاقشى، ول اكىم بولعاندا ءوزىنىڭ ويىن بۇكپەسىز باتىل ايتاتىن اكىم رەتىندە دە تانىلعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
وڭتۇستىك وڭىردە «كوكساراي» سۋ قويماسى سالىنعان كەزدە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد بۇعان قاتىستى ءوزىنىڭ پىكىرىن اشىق ايتىپ، ءبىراز جۇرتقا جاقپاي قالعانى دا ەسىمىزدە. وسىدان كەيىن مۇحتار قۇل-مۇحاممەد استاناعا قايتىپ، ساياسات ساحناسىنان ءبىرازعا دەيىن كورىنبەي كەتتى.
ونىڭ مەملەكەت باسشىسى ءوزى قولداۋ بىلدىرگەن جوباعا قارسى ءۋاجىن ايتقانىنان بويىنداعى تاباندىلىقتى اڭعارعانداي بولدىق. بۇل پىكىردى ول وبلىستىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن ويلاي وتىرىپ ايتقانى داۋسىز. سوندىقتان قۇل-مۇحامەدتىڭ بۇل ويىنا پرەزيدەنت تە تۇسىنىستىكپەن قاراعانىن بايقايمىز. ەلباسى بۇگىندە ۇلكەن ساياسي كۇشكە اينالعان «نۇر وتان» پارتياسىنا مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتى تاعايىنداعاندا ونىڭ وسىنداي تاباندىلىعىن باسشىلىققا العان بولۋى كەرەك. وسى جايتتاردى ساراپتاي كەلە، بىزدەر بۇل تاعايىنداۋدان بيلىكتىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىمىزدە ۇلكەن ترانسفورماسياعا قادام باسقانىن اڭعارعانداي بولدىق.
جاربول كەنت ۇلى
