ءدال ءقازىر قازاق ەلى ادىلەتتىلىككە سۋساپ وتىر. قازاق جەرىندە كەڭەستىك جۇيە قۇرىلعان كۇننەن باستاپ قازاقتىڭ ەسەسى كەتىپ، كوزىنىڭ جاسى قۇرعامادى. ءبىزدىڭ ادىلدىكتى اڭساعانىنا ءجۇز جىلدان استى. كەڭەس زامانىندا قازاق حالقى تالاي رەت ادىلەتسىزدىككە ۇشىراعانىن تاريحتان بىلەمىز. وتىرىك ايتۋ، جەرگىلىكتى ۇلتتى تومەنشىكتەتۋ قالىپتى دۇنيەگە اينالدى.

 

اشتىق جىلدارىنداعى قاسىرەت

الاش زيالىلارى رەپرەسسياعا ۇشىراپ، حالىقتىڭ باس كوتەرۋىنە مۇمكىندىك بەرمەدى. ودان كەيىنگى اشتىق، مىڭعىرعان مالىمىز بەن قاپ-قاپ استىعىمىزدىڭ ماسكەۋگە جىبەرىپ، ءستاليننىڭ نۇسقاۋىمەن قازاق دالاسىندا اشتىق قولدان ۇيىمداستىردى.

مۇنى جاي عانا ادىلەتسىزدىك دەپ ايتا سالۋعا كەلمەس. بۇل – ناعىز گەنوسيدتىڭ. «مالىنان ايىرىلعان كوشپەندى قازاقتار اشتىق كەزىندە وزەن-كولدەن بالىق اۋلاپ جان ساقتاي المايتىن حالىق ەكەن» دەگەن اڭگىمەنى بەرىگە دەيىن ەستىپ كەلدىك.

سول كەزدە «شىنىمەن دە ماڭدايعا جازعان ناۋبەتكە مويىن ۇسىنىپ، قويشا قىرىلا بەردىك پە؟» دەگەن كۇمان-كۇدىك كوكەيىمىزدە تۇنعان ەدى.

كەيىننەن اشتىق جايىنداعى زەرتتەۋلەردى تانىسقانىمىزدا كەڭەستىك جۇيە اشتىق جىلدارى قازاقستاندا اڭ اۋلاۋعا جانە وزەن-كولدەردەن بالىق ۇستاۋعا قاتاڭ تۇردە تىيىم سالعانىن وقىعاندا كوزىمىزگە جاس كەلدى.

اشتىق كەزىندە قىزىل يمپەريا قازاققا قۇدايدىڭ ەن-تەگىن بالىعىن اۋلاۋعا دا مۇمكىندىك بەرمەدى. ولاردىڭ بار ماقساتى – قازاقتاردى اشتىققا ۇرىندىرىپ، قىناداي قىرۋ عانا بولعانى انىق. بۇدان كەيىن قازاق وزگە ەلدەرگە باس ساۋعالاپ قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. قاشا الماعاندارى قويشا قىرىلدى.

بۇل – قازاققا جاسالعان گەنوسيد، ادىلەتسىزدىكتىڭ بيىك شىڭى. بۇدان اسقان قانداي قاتىگەزدىك بولۋى مۇمكىن؟

كەرەك دەسەڭىز، ءالى كۇنگە دەيىن سول كەزدەگى قىزىلداردىڭ قىرعىنىن گەنوسيد دەپ كەۋدە كەرىپ، ايتا الماي شەرمەندە كۇيدە جۇرگەن جوقپىز با؟ ءدال وسىنداي اشتىقتىڭ قاسىرەتىن ۋكراينا حالقى دا تارتتى، ءبىراق ولار ءقازىر «گولودوموردى» ۋكراين حالقىنا جاسالعان قارسى گەنوسيد دەپ ايتىپ، تاريحي باعاسىن بەرىپ، ارنايى زاڭ قابىلدادى. تاريحي ادىلەتتىلىكتى ورناتۋعا كۇش سالدى. ءقازىر سول ءۇشىن رەسەيمەن سوعىسىپ جاتىر.

 

ەرلىكتى ەلەمەۋ

ودان كەيىنگى ۇلى وتان سوعىسى... بۇل كەزەڭدە دە تالاي ادىلەتسىزدىككە كۋا بولدىق. رەيحستاگقا تۋ تىككەن راقىمجان قوشقاربايەۆتىڭ ەرلىگىن كەڭەستىك جۇيە كوپە-كورنەۋ ەلەمەگەنىن قازاققا جاسالعان قاساستىق دەپ قالاي ايتپايسىڭ؟

سول سياقتى حاس باتىر باۋىرجان مومىشۇلىنا قاساقانا باتىر اتاعىن بەرمەۋ قازاق حالقىنىڭ ساعىن سىندىرۋعا باعىتتالعان ارەكەت بولعانى انىق.

ودان كەيىنگى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە ۇلتتىق مۇددەنى تۋ ەتىپ كوتەرىپ شىققان قازاق جاستارىن «ماسكۇنەم»، «نوركوماندار» دەپ ايىپتاۋى دا قازاق حالقىنا جاسالعان كوپ ادىلەتسىزدىكتىڭ ءبىرى بولعانى انىق.

وسىلايشا 70 جىل كەڭەستىك جۇيەنىڭ قۇرساۋىندا بولعانىمىزدا ادىلەتسىزدىك قازاقپەن قوساقتالىپ ومىرگە كەلگەن دۇنيە ما دەپ ويلاپ قالاتىن كۇيگە تۇستىك. ادىلەتسىزدىكپەن ءومىر ءسۇرۋ قالىپتى دۇنيەگە اينالدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس.