ەلىمىزدەگى سيفرلاندىرۋ سالاسىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىنە كۋا ءبىر مامان بولسا ول – قالي ەسىمبەكوۆ.
ءبىر جىلدارى ءقاليدىڭ اقش-قا جولى تۇسكەن.
«بۇل ەل DIGITAL-داندىرۋدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيىنە جەتىپتى. تاماقتانۋ سالاسىنان باستاپ، تۇرمەگە دەيىن ءبارى-بارى دە سيفرلانعان. ارينە، تاڭعالدىم، تاڭداندىم.
امەريكادا اباقتىدان بوساعانداردىڭ باسقان ءىزىن اڭدىپ، تاۋلىك بويعى ءجۇرىس-تۇرىسىن تورىپ وتىراتىن Big Data اتتى تەحنولوگيا بار. سونىڭ نەگىزىندە تۇرمەدەن شىققان قىلمىسكەردىڭ ەرتەڭىندە تاعى دا تەرىس جولعا تۇسپەۋىن باقىلاپ، جىلىنا جۇزدەگەن، مىڭداعان قىلمىستىڭ الدىن-الادى ەكەن الگى جۇيە.
بۇل نە؟ بۇل سيفرلاندىرۋدىڭ ناتيجەسى. جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ قوعامدى جاماندىق پەن زۇلىمدىقتان اراشالاۋعا قوسقان ۇلەسى»، – دەيدى ول.
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز سيفرلىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى ءبىلىم تولىقتىرۋدا سكانديناۆيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىمەن دە تانىسقان ەكەن.
«دامىعان ەلدەردىڭ سالىق ورگاندارى الدەقاشان سيفرلى تەحنولوگيالارعا كوشكەن. سونىڭ ىشىندە سكانديناۆيا ەلدەرى DIGITAL-داندىرۋدىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر.
مۇنداعى سالىق ورگاندارىنا تۇرعىنداردىڭ تابىسى، كۇندەلىكتى كىرىسى مەن شىعىسى، ينۆەستيسياسى، مۇلىكتەرىنىڭ قۇنى مەن قۇندىلىعى تۋرالى دەرەكتەر تۇگەل بەلگىلى. جوق، مۇنىڭ ەسەپ قيسابىن ادامدار جاسامايدى. ادامداردىڭ سالىق ەسەبىن ءتۇزۋ الگوريمگە قويىلعان، ولاردى روبوتتار جۇرگىزەدى.
سالىق قىزمەتكەرلەرى ءبىر بۋما قۇجاتتى قۇشاقتاپ، قاعاز-قالامىن قولتىقتاپ جۇرمەيدى بۇل ەلدەردە. تۇرعىندار دا دەكلاراسيا تولتىرىپ قارا تەرگە تۇسپەيدى.
سالىق الگوريم نەگىزىندە ەسەپتەلىپ، الىنىپ وتىرادى، ال تۇرعىنداردىڭ تەلەفونىنا وسىعان قاتىستى مالىمەت قانا كەلەدى. بولدى. بار بولعانى وسى»، – دەيدى قالي.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان دا بۇل كەرۋەننەن قالىسقىسى جوق. سيفرلاندىرۋ يگىلىگىن كورىپ وتىرعان ورتا ازياداعى بىردەن-بىر ەل – ءبىز.
اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋدىڭ 2016 جىلعى رەيتينگىندە (ICT Development Index) قازاقستان 175 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 52ء-شى ورىندا تۇردى. «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى نەگىزىندە ءبىزدىڭ ەل 2022 جىلى اتالعان رەيتينگىنىڭ 30-شى ورنىنا كوتەرىلۋدى كوزدەپ وتىر.
2025 جىلى 25ء-شى، 2050 جىلى 15ء-شى ورىننان كورىنۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
«بۇعان كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن توڭىرەگىمىزدەگى سيفرلاندىرۋ كورىنىستەرىن بايقاي بەرمەيمىز»، – دەيدى قالي ەسىمبەكوۆ.
ونىڭ ايتىپ وتكەنىندەي قازاقستان ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا العاشقى بولىپ ەلەكتروندى ۇكىمەتتى ىسكە قوسقان. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇۇ-نىڭ ەلەكتروندى ۇكىمەتتى دامىتۋ يندەكسىندە 28ء-شى ورىنعا كوتەرىلگەن.
DIGITAL-داندىرۋدىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە ەتەنە ەنگەنىن دالەلدەيتىن ءبىر مىسال – Egov.kz.
«ءازىر Egov.kz جانە ءموبيلدى قوسىمشا mGov ارقىلى قىرۋار قىزمەت ءتۇرىن پايدالانا الاسىز.
مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ 53 ءتۇرىن Egov.kz-تىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسىنىڭ كومەگىمەن الۋعا بولادى.
ونىڭ ىشىندە – نەكەگە تۇرۋ تۋرالى انىقتاما بەرۋ، تۋۋ تۋرالى انىقتاما الۋ، سالىق بەرەشەگىن قاراۋ جانە تولەۋ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الۋ، دارىگەر قابىلداۋىنا جازىلۋ، بالاقايدى بالاباقشاعا كەزەككە قويۋ سەكىلدى ءبىر كەزدەرى ساعاتتاپ كەزەكتە تۇرىپ، جۇيكە جۇقارتىپ، قىرۋار قۇجات تولتىرىپ، التىن ۋاقىتتى الاتىن قىزمەت ءتۇرىنىڭ دەرلىگى ءازىر – ەلەكتروندى.
سەرۆيستىك قىزمەتتىڭ 15 ءتۇرىن ۇيدەن شىقپاي-اق پايدالانۋعا بولادى.
مۇنىڭ ىشىندە – بالاباقشاعا كەزەك ءنومىرىن قاراۋ، تۇرعىن ءۇيدىڭ كەزەك نومەرىن قاراۋ، ليسەنزيالاردى تەكسەرۋ، چەكتەردى تەكسەرۋ، كەزەكتى ونلاين برونداۋ سەكىلدى سەرۆيستەردىڭ يگىلىگىن ەل كورىپ وتىر.
ەلىمىزدە تولەمدەردىڭ 10 ءتۇرى سيفرلانعان. سونىڭ ىشىندە – ءموبيلدى بايلانىستى تولەۋ، «قازاقتەلەكوم» بايلانىس قىزمەتىن تولەۋ، كوممۋنالدىق قىزمەتتى تولەۋ، ءتۇرعىن-ۇي جيناق بانكىندەگى دەپوزيت نەمەسە نەسيە شوتىن تولىقتىرۋ، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن ايىرباستاۋ جانە الۋ ءۇشىن باج سالىعىن تولەۋ سەكىلدى قىزمەت تۇرلەرىن ۇيالىڭىزدى تەلەفونىڭىزدا ينتەرنەت بولسا قاس-قاعىم ساتتە ورىنداي الاسىز»، – دەيدى ول.
ساراپشىمىز سونىمەن قاتار ەلىمىزدەگى ەلەكتروندى ساۋدانىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلە جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«بىلتىر ەلىمىزدەگى ەلەكتروندى ساۋدانىڭ الىس-بەرىسى 700 ملن دوللاردان استى. بۇل قازاقستانداعى تۇتاستاي العانداعى بولشەك ساۋدانىڭ 3 پايىزى.
بايقار بولساڭىز، سيفرلاندىرۋ بانكتەردىڭ جۇمىسىن وزگەرتتى. بۇگىنگى بانكتەر بۇرىنعى ءبىز بىلەتىن، كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى قارجىلىق قۇرىلىمدار ەمەس.
ينتەرنەت بانكينگ، بانكتەردىڭ ءموبيلدى قوسىمشالارى ءقازىر تاڭدانىس تۋعىزبايدى. كەرىسىنشە وسى ارقىلى جۇمىسىندا وتىرىپ-اق نەسيەسىن وتەيتىن نەمەسە وزگە قىزمەت تۇرلەرىن پايدالاناتىن قولدانۋشىلار قاتارى كوبەيۋدە.
ەلىمىزدەگى 12 ملن ادام مۇنداي قىزمەت تۇرلەرىنە تىركەلگەن ەكەن، بۇلاردىڭ 30 پايىزى بانكتىڭ قىزمەتتەرىن ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى ۇدايى پايدالانادى. قازاقستاندا ءموبيلدى بانكينگتىڭ كومەگىمەن تاۋلىگىنە 7 ملرد تەڭگەگە جۋىق 400 مىڭنان اسا قولما-قول اقشاسىز ترانزاكسيا جۇرگىزىلەدى»، – دەيدى قالي ەسىمبەكوۆ.
ونىڭ پىكىرىنشە الداعى 10 جىلدا قازاقستان تولىقتاي سيفرلىق كەڭىستىككە كوشەدى.
«ءبىز قاعاز قۇجاتقا قاتتى بايلانىپ قالعانبىز. ەڭبەك كىتاپشاسى، كەلىسىمشارتتار، اۋرۋحانا كىتاپشاسى تاعىسىن تاعى بار. كوپتەگەن قىزمەت تۇرلەرى قالام مەن قاعازعا، مورگە دەگەن تاۋەلدىلىك ءالى دە ارىلعان جوق. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ادامدارعا بۇلاردان باس تارتۋ قيىن. بۇعان بىرتىندەپ جەتەمىز.
2020 جىلى قازاقستاننىڭ شالعايدا ورنالاسقان اۋىلدارىنا جىلدام ينتەرنەت جەتىپ، 2،5 ملن-عا تارتا ادام عالامتورعا قوسىلادى. كەلەر جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن «قازاقتەلەكوم» ەل كولەمىندە 16 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايتىن تالشىقتى-وپتيكالىق جەلىلەر جۇرگىزىپ 828 اۋىلداعى 2 مىڭنان اسا مەكەمەنى ينتەرنەتكە قوسادى. بۇعان ۇيالى بايلانىس سالاسىنىڭ ماماندارى رەتىندە بىزدەر بەلسەندى تۇردە اتسالىسامىز»، – دەيدى ول.
ونىڭ پىكىرىنشە، «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسىن جىلدام ءارى ساپالى ينتەرنەتتىڭ جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل رەتتە «قازاقتەلەكوم» كومپانياسىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. ينتەرنەتتىك سەرۆيستىك قىزمەتتەردى دامىتۋ باعىتىندا كومپانيا الدىمەن ءوز قىزمەتكەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋدى قولعا العان.
«قازاقتەلەكوم» قىزمەتكەرى رەتىندە ءبىزدىڭ 5 قۇندىلىقتى نازاردا ۇستايمىز. ولار: ولار: كليەنت، ناتيجەگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك، كاسىپكەرلىك سانا، سيفرلىق مادەنيەت جانە سارابدال شەشىم. بۇلاردى بىرىكتىرگەندە CREDO اتتى اببريەۆياتۋرانى قۇرايدى»، – دەيدى قالي ەسىمبەكوۆ.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
