قازاقستان سوڭعى جىلدارى ەسىرتكى تۇتىنۋ كورسەتكىشى بويىنشا الەمدىك رەيتينگتە 8-ورىندا. ەلدە سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەردىڭ تارالۋى، اسىرەسە، جاستار اراسىندا ءقاۋىپتىڭ جاڭا تولقىنىنا سەبەپ بولۋدا. مەفەدرون، ەكستازي جانە باسقا دا حيميالىق ەسىرتكىلەر تەز تارالىپ، ولاردىڭ سالدارى كۇننەن-كۇنگە كۇردەلەنىپ كەلەدى.

وسى كۇردەلى تاقىرىپتى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز «Esbol Qory» قورىنىڭ جەتەكشىسى جاندوس اقتايەۆپەن سۇحباتتاسىپ، قازاقستانداعى ناشاقورلىقتىڭ قازىرگى جاعدايى، تاۋەلدىلىكتىڭ الدىن الۋ شارالارى، جاڭا تەحنولوگيالار مەن زاڭنامالىق جاڭالىقتار جايىندا پىكىرىن بىلدىك، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz. 

2004 جىلى قازاقستان جاستار كونگرەسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان «Esbol Qory» قورى العاشقى كۇننەن باستاپ جاستاردى بىرىكتىرىپ، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان باستامالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. 2022 جىلى جاندوس اقتايەۆ «Esbol Qory»-نىڭ تىزگىنىن قولعا الىپ، جاستاردى ەسىرتكىدەن قورعاۋ مەن پروفيلاكتيكا ءىسىن جۇيەلى جۇرگىزۋدى باستادى.

– «سول كەزدە سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەردىڭ ناعىز “بۋمى” باستالعان ەدى. ەل بويىنشا مەفەدرون مەن باسقا دا سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەر جاپپاي تارادى. ءبىز بۇعان بەيجاي قاراي المادىق. سەبەبى جاستاردىڭ بولاشاعى، قوعامنىڭ ساۋلىعى تىكەلەي وسى ماسەلەگە بايلانىستى»، – دەيدى قور جەتەكشىسى جاندوس اقتايەۆ.

قوردىڭ باستى ماقساتى – تەك كۇرەس ەمەس، تاۋەلدىلىككە اپاراتىن جولدى كەسۋ، ياعني پروفيلاكتيكانى تۇراقتى جانە عىلىمي نەگىزدە جۇرگىزۋ.

سينتەتيكالىق ەسىرتكى: كوزگە كورىنبەيتىن ەپيدەميا

بۇگىندە قازاقستاندا رەسمي تۇردە 18 مىڭنان استام ادام مەملەكەتتىك ناركولوگيالىق ەسەپتە تۇر. ءبىراق اقتايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل تەك كورىنەتىن بولىگى عانا.

– «بۇل وتە تومەن كورسەتكىش. سەبەبى كوپشىلىك ەسەپكە تۇرۋدان قورقادى. ولاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ، قۇجات راسىمدەۋ، قوعامدا اشىق ءومىر ءسۇرۋ قۇقىقتارى شەكتەلەدى. سوندىقتان ولار جەكە ورتالىقتارعا بارادى. ءبىراق جەكە ورتالىقتار ءبىرىڭعاي ەسەپ جۇرگىزبەيدى. ال بىزگە ناقتى ستاتيستيكا كەرەك — ماسەلەنىڭ شىنايى اۋقىمىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن»، – دەيدى ول.

قور تاۋەلدىلەردىڭ ناقتى سانىن انىقتاۋ ماقساتىندا جەكە رەابيليتاسيالىق ورتالىقتارمەن قۇپيا دەرەكتەر نەگىزىندە ۇلتتىق مونيتورينگ جۇيەسىن قۇرۋدى ۇسىنىپ وتىر. بۇل جۇيە جەكە اقپاراتتى جاريالاماي، تەك جاس، جىنىس، ايماق بويىنشا ديناميكانى كورسەتپەك.

«مەفەدرون، الفا-PVP، امفەتامين سەكىلدى سينتەتيكالىق زاتتار كەڭ تارادى. بۇرىن كوبىنە تابيعي (ورگانيكالىق) زاتتار – ماريحۋانا، كوكاين قولدانىلسا، سوڭعى جىلدارى ارزان ءارى وڭاي وندىرىلەتىن سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەر جاستار اراسىندا تەز تاراپ كەتتى. قازاقستاندا ەڭ تانىمال ەسىرتكى – مەفەدرون. ورگانيكالىق ەسىرتكىلەر تابيعي جولمەن وسىرىلەتىن وسىمدىكتەردەن (ماريحۋانا، كوكاين) جاسالسا، سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەر – حيميالىق جولمەن جاسالاتىن زاتتار (مەفەدرون، امفەتامين، ەكستازي، LSD)»،- دەيدى جاندوس اقتايەۆ.

تاۋەلدىلىكتىڭ تامىرى — پسيحولوگيالىق جاراقات

«Esbol Qory» ماماندارى مەن زەرتتەۋشىلەرى تاۋەلدىلىكتىڭ سەبەبىن تەك حيميالىق اسەرمەن ەمەس، ادامنىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىمەن بايلانىستىرادى.

ولار جۇرگىزگەن ساۋالنامالار مەن تەرەڭ سۇحباتتار كورسەتكەندەي، ەسىرتكىگە اۋەستەنۋدىڭ ارتىندا ءارقاشان ىشكى داعدارىس، جاراقات نەمەسە وتباسىلىق قيىندىقتار تۇرادى.

– «پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تۇراقتى، ءوزىن ءوزى تابا العان ادام ەشقاشان ادەيى تاۋەلدى بولمايدى. بۇل – قاشۋ فورماسى. كوپشىلىگى ومىرىندەگى اۋىر سەزىمنەن، جالعىزدىقتان، كۇيزەلىستەن قاشىپ، ەسىرتكىگە جۇگىنەدى»، – دەيدى اقتايەۆ.

ايتا كەتەتىن بولساق،  «Esbol Qory» 2023 جىلى قازاقستان تاريحىندا العاش رەت لۋدومانيا (قۇمار ويىن تاۋەلدىلىگى) بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋ جۇرگىزدى. بۇل زەرتتەۋ بارىسىندا قور ماماندارى جۇزدەگەن لۋدومانمەن تەرەڭ سۇحبات، مىڭداعان ازاماتپەن ساۋالناما، سونداي-اق پسيحولوگتار مەن ساراپشىلارمەن تالداۋ جۇرگىزگەن.

سيفرلىق قاۋىپسىزدىك جانە Meta-مەن سەرىكتەستىك

تاۋەلدىلىك تەك فيزيكالىق نەمەسە ويىن فورماسىندا ەمەس، سيفرلىق كەڭىستىكتە دە پايدا بولۋدا. سول سەبەپتى قور سوڭعى ەكى جىلدا كيبەرقاۋىپسىزدىك پەن ونلاين گيگيەنا تاقىرىبىنا ەرەكشە نازار اۋدارىپ، Meta كومپانياسىمەن (Facebook، Instagram) جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

– «ءبىزدىڭ ماقسات – جاستاردى سيفرلىق الەمدە ءقاۋىپسىز بولۋعا ۇيرەتۋ. ينتەرنەتتەگى جالعان جۇمىس ۇسىنىستارى، ەسىرتكى جارنامالارى، اگرەسسيۆتى كونتەنت – بۇلاردىڭ ءبارى جاڭا زاماننىڭ ءقاۋىپتى جۇيەسى»، – دەپ ءبولىسىپ ءوتتى اقتايەۆ.

«MERGEN»: جاساندى ينتەللەكت ارقىلى ناركوبيزنەستى توقتاتۋ

2022 جىلدىڭ سوڭىندا قور «MERGEN» اقپاراتتىق جۇيەسىن ىسكە قوستى. بۇل جۇيە — جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندە جۇمىس ىستەيتىن اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە.

ول Telegram جانە باسقا دا ونلاين الاڭداردان ەسىرتكى ساتۋعا، كۋرەرلىك جۇمىسقا نەمەسە جارناما جاساۋعا باعىتتالعان كونتەنتتى اۆتوماتتى تۇردە انىقتاپ، بۇعاتتاۋعا ارنالعان سيفرلىق جوبا.

– «ءبىز ءقازىردىڭ وزىندە 5 مىڭنان استام ناركوماگازيندى انىقتاپ، بۇعاتتادىق. “MERGEN” جۇيەسىنە تەك ەسىرتكى جارناماسىن ەمەس، ۇلتارالىق ارازدىق تۋدىراتىن، قوعام تۇتاستىعىنا زيان كەلتىرەتىن كونتەنتتى تابۋدى دا ۇيرەتىپ، بۇل جوبانى ءارى قاراي دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ كەلەمىز. بۇل — ءبىزدىڭ سيفرلىق قالقانىمىز»، – دەيدى اقتايەۆ.

بۇعان قوسا، جۇيە جالعان جۇمىس جارنامالارى ارقىلى جاستاردى ناركوبيزنەسكە تارتۋ ارەكەتتەرىن دە انىقتايدى.

مىسالى، قور ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، كۇدىكتى كونتەنت ءتۇرلى ونلاين پلافتورمالارعا ورنالاستىرىلادى، الايدى ساناۋلى پلاتفورمالار عانا بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارادى. مىسالى، OLX پلاتفورماسى ءوزىن الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى مول ۇيىم رەتىندە كورسەتىپ، «Esbol Qory»-مەن مونيتورينگى ارقىلى 120 مىڭنان استام كۇدىكتى حابارلاندىرۋدى دەرەۋ الىپ تاستادى. بۇل IT كومپانيالارمەن، قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ اتقارىپ جاتقان يگى ءىس دەپ ايتسا بولادى.

«جاسىل سەرتيفيكات»: ءدارىحانالاردى باقىلاۋ جوباسى

قور قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى رەسپۋبليكالىق انالار كەڭەسىمەن بىرلەسىپ، «جاسىل سەرتيفيكات» اكسياسىن وتكىزەدى. اكسيانىڭ ماقساتى — رەسەپتسىز تاۋەلدىلىك تۋدىراتىن دارىلەردى ساتاتىن ءدارىحانالاردى انىقتاۋ. قور ەرىكتىلەرى “جاسىرىن ساتىپ الۋشى” رەتىندە ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى ءدارىحانالاردى تەكسەرەدى. ەگەر زاڭ بۇزۋشىلىق انىقتالسا، ماتەريالدار فارماسيەۆتيكالىق باقىلاۋ كوميتەتىنە جولدانىپ، ليسەنزيا توقتاتىلادى.

– «بۇرىن تەك ايىپپۇلمەن شەكتەلەتىن. ءقازىر ەڭبەگىمىزدىڭ ارقاسىندا زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، مۇنداي ارەكەت ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلدى»، – دەيدى اقتايەۆ.

سونداي- اق، قور ماماندارى ەل بويىنشا «عاسىر» اكسياسىن جۇرگىزۋدە - جالعان «زاڭسىز جۇمىس» جارنامالارىن تاراتىپ، الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنت جۇرگىزگەن. جارنامادا “وڭاي جۇمىس، اپتاسىنا بىرنەشە ساعات، جوعارى جالاقى” دەلىنگەن. ناتيجەسىندە 2000-نان استام ادام بايلانىسقا شىققان.

– «بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن دابىل. كوپ ادام جۇمىسسىزدىق پەن قارجىلىق قىسىم سالدارىنان كەز كەلگەن ۇسىنىسقا كەلىسەدى. ءبىراق بۇل – ناركوكۋرەرلىك. ءبىز بۇل تەندەنسيانى اشىق كورسەتۋ ارقىلى قوعامنىڭ پروبلەماسىن ايقىندادىق»، – دەيدى اقتايەۆ.

جاندوس اقتايەۆتىڭ ءوز جەكە تاجىريبەسىندە كورگەن وقيعاسى: 13 جاسار قىزدىڭ تاعدىرى

سۇحباتتاسۋشىنىڭ ايتۋى بويىنشا، قور قىزمەتى بارىسىندا كەزدەسكەن ەڭ اۋىر وقيعالاردىڭ ءبىرى – قوسشى ماڭىنداعى جەكە رەابيليتاسيالىق ورتالىقتا ەمدەلگەن 13 جاسار قىزدىڭ وقيعاسى.

ول 11 جاسىنان ەسىرتكىگە ۇيرەنىپ، ءوز تۋىسىنىڭ ەكى جىل بويعى زورلىعىنىڭ قۇربانى بولعان.

– «ول قىزدى ءوز ناعاشىسى ەسىرتكى ارقىلى باعىندىرىپ، ەكى جىل بويى زورلاپ كەلگەن. بۇل تەك ءبىر مىسال. مۇنداي جاعدايلار كوپ، تەك قازاقستاندا كوپشىلىگى “ۇيات بولادى” دەپ ۇندەمەيدى»، – دەيدى اقتايەۆ.

قور ەسىرتكىگە بايلانىستى قىلمىس جاساعان جاستارعا قاتىستى ساياساتتىڭ وزگەرۋىنە اتسالىستى. ءقازىر ەلدە 4 مىڭنان استام جاس ازامات ەسىرتكى تاراتۋ بابى بويىنشا سوتتالعان.

– «ولاردىڭ كوبى 17-18 جاستا. 15-20 جىل تۇرمەدە وتىرۋ – ولاردىڭ ءومىرىن جويۋمەن تەڭ. ءبىز جازانى جەڭىلدەتىپ، ءبىرىنشى رەت ۇستالعاندارعا مۇمكىندىك بەرۋ قاجەتتىگىن ۇسىندىق. ايتپەسە، تۇرمەدەن شىققان سوڭ ولاردىڭ قوعامعا بەيىمدەلۋ مۇمكىندىگى بولمايدى. سەبەبى تۇرمەدەن شىققاننان كەيىن ولاردىڭ جوعارى ءبىلىمى، دوستارى، نە جۇمىس ورىندارى بولمايدى. سول سەبەپتى ولاردىڭ قايتادان قىلمىسقا بارۋ ىقتيمالدىعى وتە جوعارى »، – دەيدى اقتايەۆ.

قوردىڭ نەگىزگى ۇستانىمى – دالەلدەنگەن، عىلىمي ادىستەرگە سۇيەنگەن پروفيلاكتيكا. سوندىقتان «Esirtkisiz QAZAQSTAN» جوباسى اياسىندا ەل بويىنشا مۇعالىمدەر مەن جاستارعا ارنالعان ترەنينگتەر، سەمينارلار، اكسيالار وتكىزىلىپ كەلەدى.

ەسىرتكى قولدانۋشىلاردىڭ جاڭا پورترەتى: ايەلدەر كوبەيىپ كەلەدى، جاس شاماسى تومەندەپ بارادى

2022 جىلى قور جۇرگىزگەن الەۋمەتتىك زەرتتەۋ قوعام ءۇشىن كۇتپەگەن ناتيجە كورسەتتى:

تاۋەلدىلەردىڭ ورتاشا جاسى – 17 جاس، ال ايەلدەردىڭ ۇلەسى ەرلەرگە قاراعاندا جوعارىلاعان.

2019 جىلى تاۋەلدىلەردىڭ ورتاشا جاسى 25 بولسا، ءۇش جىلدا بۇل كورسەتكىش ايتارلىقتاي “جاسارىپ”، قىز بالالار اراسىندا دا كەڭەيگەن.

– «بۇرىن ەرلەر اراسىندا باسىم بولسا، ءقازىر ايەلدەر كوپ. اسىرەسە، جاس شاماسى جىلدان جىلعا جاسارىپ كەلەدى»، – دەيدى اقتايەۆ.

ءسوز سوڭىندا، رەداكسيا اتىنان دا ايتار باستى ويىمىز: ەسىرتكى — تەك ۋاقىتشا قانا راحات، ءبىراق ارتىندا تەك قاسىرەت پەن وكىنىش بار. شىنايى باقىت، قۋانىش پەن كۇش-قايرات — ءوزىڭدى دامىتىپ، ەسىرتكىسىز ءومىر سۇرۋدە!