الەۋمەتتىك جەلىدە "قازاقمىس" كومپانياسى سەگىز كەن ورىنىن شەتەلدىك ينۆەستورعا ساتقالى جاتقانى تۋرالى سىبىس قىلاڭ بەرگەنىنە ءبىراز بولدى. ءوز كەزەگىندە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار كەن ورنىنا باي وتاندىق كومپانيا مۇنى جوققا شىعارىپ، تۇسىنىكتەمە بەرۋگە ءماجبۇر بولدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
"قازاقمىس" ءوز كەن ورىندارىن ساتىپ جاتقان جوق، وندا دا رەسەيلىك كومپانيالارعا بەرگەن جوق، قازاقستاننان سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى ەكسپورتتامادى دا". وسىلاي دەپ مالىمدەمە جاساعان "قازاقمىس كورپوراسياسى" جشس-نىڭ رەسمي وكىلى ارمان تلەۋكەنوۆ وزدەرىنىڭ اقپاراتتىق شابۋىلمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعاندارىن جەتكىزدى:
"ءبىزدىڭ كومپانيا ەشقانداي فاكتىگە نەگىزدەلمەگەن اقپاراتتىق شابۋىلعا تاپ كەلىپ وتىر. كومپانيا مۇنداي اقپاراتتاردى جوققا شىعارىپ، بىرنەشە مارتە تۇسىنىكتەمە بەرۋگە ءماجبۇر بولدى".
مۇنىڭ سىپسىڭ سوزدەن اناليتيكالىق بىلشىلعا اينالعانىنا اڭ-تاڭ كورپوراسيا وزدەرىنە جاسالىپ جاتقان اقپاراتتىق شابۋىلعا نە تۇرتكى ەكەنىن بىلمەيتىندەرىن دە ناقتىلايدى.
نەگىزىنەن، "قازاقمىستىڭ" جەر استى بايلىعىن كەن تۇرىندە ەكسپورتتاپ جاتقانىن دابىل قاعا كوتەرە، ماسەلە قوزعاعانداردىڭ ءبىرى - ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشيەۆ. ول وسى سيپاتتا ۇكىمەتكە ساۋال جولداعان.
سول سەكىلدى قارجىگەر-مامان راسۋل رىسمامبەتوۆ بۇل رەتتە شۇعىل تۇردە ستراتەگيالىق اكتيۆتەر اگەنتتىگىن قۇرۋدى ۇسىنعان.
"الدىمەن ترامپ ۋكرايناداعى سيرەك كەزدەسەتىن ماتەريالداردىڭ 50%-ىن ساتىپ الۋ تۋرالى كەلىسىمدى العا تارتتى. ودان كەيىن تاعى ءبىر جينالىستا ترامپ رەسەيدىڭ سيرەك كەزدەسەتىن رەسۋرستارى تۋرالى ءسوز قوزعايدى. سول-اق ەكەن رەسەي جۇلىپ الىپ، دەمدە كەڭەس وتكىزەدى. ول ارادا رەسەي پرەزيدەنتى اقش-پەن بىرگە رەسەيلىك سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدارى يگەرۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەيدى. ايتا كەتەيىن، نەگىزى، قازاقستاندا ونداعان ءىرى رەسەيلىك جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇدان، ءوز باسىم، مىنانداي ەكى قورىتىندى شىعارامىن: بىرىنشىدەن، شۇعىل تۇردە ستراتەگيالىق اكتيۆتەر اگەنتتىگىن قۇرۋ كەرەك نەمەسە ۇقك+ ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالاۋ اگەنتتىگى مەن قارجى مينيسترلىگىنە (قميپ) ستراتەگيالىق اكتيۆتەردى قاتاڭ قاداعالاۋدى جۇكتەۋ قاجەت. قاۋىپسىزدىك كەڭەسى نەمەسە پارلامەنت ارقىلى وسىنداي اكتيۆتەردى ساتۋدى ماقۇلداتۋ شاراسىن بەكىتۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، شەتەلدىكتەر، وندا دا ورىستار "قازاقمىس" پەن "قازمىرىشتى" ساتىپ الۋعا تىرىسۋى مۇمكىن. ويتكەنى رەسەي فەدەراسياسىنا ءقازىر مەنشىك دەڭگەيىن جانە كىممەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن كورسەتۋ ءۇشىن باقىلاناتىن نارىق كولەمىن ۇلعايتۋ وتە ماڭىزدى. بۇل ارادا مىنا جاقتان قىتايلىق كومپانيالار دا شىعىپ، رەسەي فەدەراسياسىمەن باسەكەلەسۋگە تىرىسۋى مۇمكىن. اقش-تىڭ ءوزى مۇندا كەلىپ جاتپايدى، ولار ءۇشىن سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى تاۋىپ، اپارىپ بەرەتىن ورىستار مەن قىتايلار بار"، دەپ جازعان ەدى 25 اقپاندا مامان جەلىدە تۇسپالداپ.
راسىندا، ءقازىر مەندەلەيەۆتىڭ پەريودتىق جۇيەسىندەگى 17 ەلەمەنت بۇگىندەرى گەوساياسي شيەلەنىستىڭ كوزىنە اينالىپ وتىرعانى وتىرىك ەمەس. اسىرەسە، ول الەمدەگى ەكى ءىرى دەرجاۆا – اقش پەن جۇڭگو تەكەتىرەسى بارىسىندا ۋشىعا تۇسۋدە. قىتايعا جول بەرگىسى جوق اقش-تىڭ تۋرا وسى سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدارعا كەلگەندە اسپان استى ەلىنە كۇنى ءتۇسىپ تۇرعان جايى بار. ويتكەنى امەريكا تۇتىناتىن بۇل شيكىزاتتىڭ 70 پايىزى قىتايدان كەلەدى. ەكونوميكالىق سوعىس جاعدايىندا بەيجىڭ مۇنداي ىقپال تەتىگىن ۇتىمدى پايدالانىپ باعۋدا. سول سەبەپتى اقش اح ۇرىپ، جان-جاقتان سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى جانتالاسا ىزدەۋگە كىرىسكەن. وسىلايشا باستالىپ كەتكەن ۇلكەن گەوساياسي تاقتاداعى "ويىنعا" اتالعان مينەرالدار تۇرىنە باي ءبىزدىڭ ەل – قازاقستاننىڭ دا قالاسا دا، قالاماسا دا اقىرىنداپ تارتىلىپ جاتقان جايى بار. وسى جاعىنان العاندا، بارلىق دامىعان ەلدەردىڭ مۇنايدان كەيىن ءوندىرىسى وتە كۇردەلى وسى شيكىزات تۇتىنىسىنا دەگەن سۇرانىسى ارتا تۇسەتىن سەكىلدى. بۇل دا قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك. ءوز جەر استى بايلىعىن وزگەگە بەرىپ قويماي، ءوزى وندىرە السا، ارينە...
سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار قايدا قولدانىلادى؟
ول جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەر — ەلەكترلىك جانە ەلەكتروندى كومپونەنتتەردى، سونداي-اق لازەرلەر، شىنى مەن كەراميكانى جاساۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ەڭ الدىمەن، ول تۇراقتى ماگنيتتەر وندىرىسىندە كەرەك، ال بۇل ماگنيتتەر توموگرافيالىق، عارىش اپپاراتتارىندا، قاتتى ديسكىلەردە، ساپالى ديناميكتەردە، سونىڭ ىشىندە سمارتفوندار مەن تەلەديدارلاردا، سونداي-اق Tesla 3، Tesla Y جانە Cybertruck سياقتى ەلەكتروموبيلدەردىڭ قوزعالتقىشتارىندا قولدانىلادى . Idtechex ەسەپتەۋلەرى بويىنشا، الەمدە وندىرىلەتىن بارلىق سيرەك مەتالداردىڭ شامامەن 30%-ى تۇراقتى ماگنيتتەر جاساۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. بۇل شيكىزاتتىڭ تاعى ءبىر ءىرى تۇتىنۋشىسى - شىنى ونەركاسىبى. فارماسيەۆتيكالىق شىنى، وپتيكالىق لينزالار جانە ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەردەن قورعايتىن شىنى جاساۋ ءۇشىن قولدانىلادى. سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار شيكى مۇنايدى بەنزين مەن رەاكتيۆتى وتىنعا اينالدىرۋعا قاتىساتىن كاتاليزاتورلاردى جاساۋ ءۇشىن دە قاجەت. سونداي-اق كۇردەلى اسكەري تەحنيكا ءۇشىن: GPS جۇيەلەرى، سپۋتنيكتەر، اتقىش قوزعالتقىشتارى جانە سەنسورلاردا، زىمىرانداردا قاجەت. ادەتتە، اسكەري تەحنيكا نەعۇرلىم جەتىلدىرىلگەن بولسا، سوعۇرلىم وعان سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار قولدانىلادى. عالىمدار سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرى - جەل تۋربينالارى مەن كۇن پانەلدەرى ءوندىرىسى، سونداي-اق اەس قۇرىلىسى ءۇشىن وتە جوعارى سۇرانىسقا يە شيكىزات رەتىندە اتايدى.
بۇعان دەيىن قازاقستان كانادالىق ۋران كومپانياسىمەن اراداعى داۋ-دامايعا قاتىستى سوتتا جەڭىسكە جەتكەنىن جازعان ەدىك.
