– رەشات مايدانقان ۇلى، ۇشقىشسىز ۇشاقتاردىڭ قورعانىس سالاسىنا ەنگەنىنە ءبىراز ۋاقىتتىڭ ءجۇزى بولدى. ءتىپتى، دۇنيەجۇزىندە ورىن الىپ جاتقان قارۋلى قاقتىعىستارعا بۇل قۇرىلعى بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ جاتقانىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قورعانىس سالاسىنا ۇشقىشسىز ۇشاقتاردى ەنگىزۋ باعىتىندا جۇمىستار جايىندا ايتساڭىز؟
– بۇگىندە مەملەكەت باسشىسى زاماناۋي جاعدايدى ءتۇسىنىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە ۇلكەن كوڭىل بولۋدە. سوندىقتان ق ر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ 2022 جىلعى شىلدەدەگى بۇيرىعى نەگىزىندە باس شتابى ۇشقىشسىز اۆياسيالىق جۇيەلەرىن دامىتۋ جانە قولدانۋ دەپارتامەنتى قۇرىلىپ، ونىڭ فۋنكسيالارىنا ۇۇا پايدالانۋ مەن پايدالانۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە باقىلاۋ، ۇشقىشسىز اۆياسيالىق جۇيەلەرىن پايدالانۋ سالاسىنداعى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر جوبالارىن ازىرلەۋ (ازىرلەۋگە قاتىسۋ) كىرەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان ارمياسى ساربازداردىڭ جاۋىنگەرلىك دايارلىعى، ونىڭ ىشىندە اۋقىمدى وقۋ-جاتتىعۋلار وتكىزۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن ءارتۇرلى تيپتەگى جانە ماقساتتاعى شابۋىلداۋشى، بارلاۋ، تاكتيكالىق جانە ارنايى ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارىمەن قارۋلانعان.
جىل سايىن پەرسپەكتيۆالى ۇۇا ۇلگىلەرىن ساتىپ الۋعا قاراجات بولىنەدى. سوندىقتان بيىلعى جىلى «Anka» (تۇركيا) ءىرى شابۋىلداۋشى ۇۇا كەشەنىن جەتكىزۋ جۇزەگە اسىرىلدى. سونداي-اق، تاكتيكالىق جانە جەدەل ماقساتتاعى ۇۇا ساتىپ الۋ جوسپارلانۋدا.
كادرلاردى دايىنداۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. اۋە قورعانىسى كۇشتەرىنىڭ تاراز قالاسىنداعى اسكەري ينستيتۋتىندا جانە جاۋىنگەرلىك وقۋ ورتالىعىندا ۇۇا ماماندارى دايىندالادى.
وقىتۋ قازىرگى زامانعى قارۋلى قاقتىعىستاردا ۇۇا قولدانۋ تاجىريبەسى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. ماماندار كۇندىز-تۇنى اۋە بارلاۋىن جۇرگىزۋ، ارتيللەريالىق اتىستاردى رەتتەۋ، اۆياسيالىق اتىستاردى باسقارۋ، سونداي-اق جاۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ادام كۇشىنىڭ نىساندارىن تالقانداۋ ءۇشىن اسكەري تەحنيكانى جويۋ بويىنشا كاسىبي داعدىلارىن جەتىلدىرەدى.
– بۇگىن ءبىزدىڭ ارميادا قانداي ۇشقىشسىز ۇشاقتار قىزمەت ەتۋدە؟ ولار قانداي تاپسىرمالاردى ورىندايدى جانە قانشالىقتى ءتيىمدى؟
– 2015 جىلدان باستاپ قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى ۇشقىشسىز ۇشاتىن اپپاراتتاردىڭ ءۇش تۇرىمەن – تاكتيكالىق (Skylark)، بارلاۋ جانە سوققى بەرۋ (Anka،Wing Long)، ارنايى (بۋسەل، ورلان) قۇرالدارىمەن قارۋلانعان.
تاكتيكالىق ۇۇا 40 شاقىرىم بيىكتىكتە اۋە بارلاۋىن جۇرگىزۋ ءۇشىن، بارلاۋ-شابۋىلدىق ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى – اۋە بارلاۋىن جۇرگىزۋ جانە زىمىراندارمەن جانە بومبالارمەن جوعارى دالدىكتەگى سوققىلار بەرۋ ءۇشىن، ارنايى – ينجەنەرلىك، حيميالىق بارلاۋ، باقىلاۋ جانە اۆتوگرافيا جۇرگىزۋ ءۇشىن قولدانىلادى. سونىمەن قاتار 3D جەر بەدەرىن مودەلدەۋ، سونداي-اق ەلەكتروندى سوعىس ءۇشىن دە پايدالانىلادى.
ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار كەزىندە، ءارتۇرلى ءىس-شارالاردى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، سونداي-اق جەدەل-تاكتيكالىق جاتتىعۋلاردا قولدانىلىاتىننى دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
كوروناۆيرۋستىق پاندەمياعا بايلانىستى توتەنشە جاعداي رەجيمى كەزىندە ق ر قارۋلى كۇشتەرىنەن ۇۇا ەكيپاجدارى تارتىلدى. ولاردىڭ كومەگىمەن 80-گە جۋىق زاڭبۇزۋشىلىق انىقتالدى. ونىڭ ىشىندە ادامداردىڭ رۇقساتسىز ءوتۋى جانە كارانتيندىك ايماقتاردان تىس كولىكتەردىڭ ءجۇرۋى.
بۇعان دەيىن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى «سۇڭقار» ۇۇا بويىنشا وپەراتورلار بايقاۋىن ارميا حالىقارالىق ويىندارىنا قوسۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلىپ، وندا قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەر ءسوزسىز ءبىرىنشى ورىندى يەلەنىپ، جەڭىمپاز اتانعان بولاتىن.
وسىنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قارۋدىڭ وسى ءتۇرىنىڭ ءساتتى قولدانىلىپ، دامىعانىن راستايدى.
– اسكەري سالادا ۇۇا قالاي پايدالانۋعا بولادى؟
– اسكەري ۇۇا كەڭ اۋقىمدى مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن قولدانىلادى. اتاپ ايتقاندا، ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە اۋەدەن بارلاۋ (باقىلاۋ)، ەلەكتروندىق كەدەرگىلەردى ورناتۋ، جەردەگى/جەر ءۇستى نىسانالارىنا سوققى بەرۋ، باسقا قارۋلارعا ارنالعان نىسانانى بەلگىلەۋ، سونداي-اق ولاردى پايدالانۋدى رەتتەۋگە پايدالانىلادى.
– ءبىزدىڭ ارسەنالداعى ۇۇا شەتەل مەملەكەتتەرى قارۋلى قاقتىعىستاردا پايدالاندى ما؟
– مەن جوعارىدا سيپاتتاعان ۇشقىشسىز ۇشاتىن اپپاراتتاردى شەت مەملەكەتتەر يراك، ليۆان، پالەستينا، سيريا، ۋكرايناداعى قارۋلى قاقتىعىستاردا، اۋە بارلاۋ جۇمىستارىن ورىنداۋدا جانە جاۋدىڭ جەردەگى نىسانالارىن جويۋ ءۇشىن پايدالانادى.
– بۇكىل الەمدە ۇشقىشسىز اۆياسيانىڭ دامۋى جىلدام قارقىن الۋدا، ءبىزدىڭ ارميامىزدا ۇۇا مەن ۇشقىشسىز ۇشاقتاردىڭ سانىن كوبەيتۋ جوسپاردا بار ما؟ سونىڭ ىشىندە سوڭعى كەزدەگى ءبىرقاتار اسكەري قاقتىعىستاردا تيىمدىلىگى جوعارى بولعان سوققى جانە كاميكادزە دروندار جايىنداعى ويىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز؟
– زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى بۇگىندە ۇشقىشسىز ۇشاقتار بارلاۋ جانە باقىلاۋ تاپسىرمالارىن ءساتتى ورىنداۋعا وتە قابىلەتتى. درون ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە جاعدايدىڭ دامۋىن باقىلاۋعا جانە باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتەنىمەن ەرەكشەلەنەدى.
بارلاۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ جانە بولىمشەلەر مەن بولىمشەلەردىڭ امان قالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ق ر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ تۇراقتى جاۋىنگەرلىك ازىرلىك بولىمشەلەرىن ءارتۇرلى كونفيگۋراسياداعى ۇشقىشسىز ۇشقىشتارمەن جاراقتاندىرۋ (ورىندالعان تاپسىرمالار نەگىزىندە)، سونداي-اق ۇشقىشسىز اۆياسيا بولىمشەلەرىن جوعارى بىلىكتى وپەراتورلار مەن ينجەنەرلىك-اۆياسيالىق قامتاماسىز ەتۋ ماماندارمەن جاساقتاۋ.
ۇشقىشسىز ۇشقىشتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە ەنگەن سايىن، سايكەسىنشە ۇۇا سانى دا ارتادى.
– ءسىز قارۋدىڭ وسى ءتۇرىن دامىتۋدىڭ قانداي پەرسپەكتيۆالارىن كورەسىز؟
– بۇكىل الەمدە ۇۇا قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى سوعىس تاكتيكاسىنىڭ وزگەرگەنىن دالەلدەيدى. ۇۇا باسقارىلاتىن ۇشاقتان ەڭ ماڭىزدى ارتىقشىلىعى ونىڭ سالىستىرمالى ارزاندىعى جانە جاپپاي قولجەتىمدىلىگى بولىپ تابىلادى.
قىمبات ەمەس بارلاۋ قۇرىلعىلارىنىڭ سانى ونداعان عانا ەمەس، جۇزدەگەن بولۋى كەرەك. ارينە، مۇنىڭ ءبارى قارجىلاندىرۋدى، ازىرلەۋشىلەر مەن سالانىڭ جۇمىس كولەمىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بىلىكتى ۇۇا وپەراتورلارىن دايارلاۋ جۇيەسىنىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتۋدە.
سونىمەن قاتار، شۋعا توزىمدىلىك پەن سەنىمدىلىك تۇرعىسىنان بارلىق قاجەتتى پارامەترلەرى بار قارۋلى كۇشتەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن ۇشقىشسىز ۇشاقتاردى باسقارۋدىڭ قۋاتتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور. جوعارىدا ايتىلعاندارعا سۇيەنە وتىرىپ، ءبىز ۇۇا دامىتۋدىڭ بولاشاعى زور دەپ سەنىممەن ايتا الامىز.
قارۋلى كۇشتەردە قازىرگى زامانعى اەروبارلاۋ قۇرالدارىمەن جابدىقتالعان، جوعارى دالدىكتەگى نىسانانى جويۋ، پروفيلاكتيكالىق جانە رەاكتيۆتى اسيممەتريالىق ارەكەتتەرگە دايىن بولىمشەلەردىڭ بولۋى مەملەكەتتىڭ اسكەري قاۋىپسىزدىگىنە تونەتىن قاتەرلەرگە تەجەۋ جانە بارابار جاۋاپ رەتىندە قىزمەت ەتەدى.
سۇحباتتاسقان نۇرلان اۋباكىر
