– Reshat Maıdanqanuly, ushqyshsyz ushaqtardyń qorǵanys salasyna engenine biraz ýaqyttyń júzi boldy. Tipti, dúnıejúzinde oryn alyp jatqan qarýly qaqtyǵystarǵa bul qurylǵy belsendi túrde qatysyp jatqanyn bilemiz. Bizdiń elimizde qorǵanys salasyna ushqyshsyz ushaqtardy engizý baǵytynda jumystar jaıynda aıtsańyz?
– Búginde Memleket basshysy zamanaýı jaǵdaıdy túsinip, ulttyq qaýipsizdik máselelerine úlken kóńil bólýde. Sondyqtan QR Qorǵanys mınıstriniń 2022 jylǵy shildedegi buıryǵy negizinde Bas shtaby Ushqyshsyz avıasıalyq júıelerin damytý jáne qoldaný departamenti qurylyp, onyń fýnksıalaryna UUA paıdalaný men paıdalanýdy uıymdastyrý jáne baqylaý, ushqyshsyz avıasıalyq júıelerin paıdalaný salasyndaǵy normatıvtik quqyqtyq aktiler jobalaryn ázirleý (ázirleýge qatysý) kiredi.
Qazirgi ýaqytta Qazaqstan armıasy sarbazdardyń jaýyngerlik daıarlyǵy, onyń ishinde aýqymdy oqý-jattyǵýlar ótkizý prosesinde qoldanylatyn ártúrli tıptegi jáne maqsattaǵy shabýyldaýshy, barlaý, taktıkalyq jáne arnaıy ushqyshsyz ushý apparattarymen qarýlanǵan.
Jyl saıyn perspektıvaly UUA úlgilerin satyp alýǵa qarajat bólinedi. Sondyqtan bıylǵy jyly «Anka» (Túrkıa) iri shabýyldaýshy UUA keshenin jetkizý júzege asyryldy. Sondaı-aq, taktıkalyq jáne jedel maqsattaǵy UUA satyp alý josparlanýda.
Kadrlardy daıyndaýǵa erekshe kóńil bólinedi. Áýe qorǵanysy kúshteriniń Taraz qalasyndaǵy Áskerı ınstıtýtynda jáne jaýyngerlik oqý ortalyǵynda UUA mamandary daıyndalady.
Oqytý qazirgi zamanǵy qarýly qaqtyǵystarda UUA qoldaný tájirıbesi negizinde júzege asyrylady. Mamandar kúndiz-túni áýe barlaýyn júrgizý, artılerıalyq atystardy retteý, avıasıalyq atystardy basqarý, sondaı-aq jaýdyń eń mańyzdy adam kúshiniń nysandaryn talqandaý úshin áskerı tehnıkany joıý boıynsha kásibı daǵdylaryn jetildiredi.
– Búgin bizdiń armıada qandaı ushqyshsyz ushaqtar qyzmet etýde? Olar qandaı tapsyrmalardy oryndaıdy jáne qanshalyqty tıimdi?
– 2015 jyldan bastap Qazaqstan Qarýly kúshteri ushqyshsyz ushatyn apparattardyń úsh túrimen – taktıkalyq (Skylark), barlaý jáne soqqy berý (Anka,Wing Long), arnaıy (Býsel, Orlan) quraldarymen qarýlanǵan.
Taktıkalyq UUA 40 shaqyrym bıiktikte áýe barlaýyn júrgizý úshin, barlaý-shabýyldyq ushqyshsyz ushý apparattary – áýe barlaýyn júrgizý jáne zymyrandarmen jáne bombalarmen joǵary dáldiktegi soqqylar berý úshin, arnaıy – ınjenerlik, hımıalyq barlaý, baqylaý jáne avtografıa júrgizý úshin qoldanylady. Sonymen qatar 3D jer bederin modeldeý, sondaı-aq elektrondy soǵys úshin de paıdalanylady.
Ushqyshsyz ushý apparattary áskerı oqý-jattyǵýlar kezinde, ártúrli is-sharalardy qamtamasyz etý úshin, sondaı-aq jedel-taktıkalyq jattyǵýlarda qoldanylyatynny da aıta ketýimiz kerek.
Koronavırýstyq pandemıaǵa baılanysty tótenshe jaǵdaı rejımi kezinde QR Qarýly Kúshterinen UUA ekıpajdary tartyldy. Olardyń kómegimen 80-ge jýyq zańbuzýshylyq anyqtaldy. Onyń ishinde adamdardyń ruqsatsyz ótýi jáne karantındik aımaqtardan tys kólikterdiń júrýi.
Buǵan deıin Qazaqstan Qarýly kúshteri «Suńqar» UUA boıynsha operatorlar baıqaýyn Armıa halyqaralyq oıyndaryna qosý týraly bastama kóterilip, onda qazaqstandyq jaýyngerler sózsiz birinshi oryndy ıelenip, jeńimpaz atanǵan bolatyn.
Osynyń barlyǵy bizdiń elimizde qarýdyń osy túriniń sátti qoldanylyp, damyǵanyn rastaıdy.
– Áskerı salada UUA qalaı paıdalanýǵa bolady?
– Áskerı UUA keń aýqymdy mindetterdi sheshý úshin qoldanylady. Atap aıtqanda, naqty ýaqyt rejıminde áýeden barlaý (baqylaý), elektrondyq kedergilerdi ornatý, jerdegi/jer ústi nysanalaryna soqqy berý, basqa qarýlarǵa arnalǵan nysanany belgileý, sondaı-aq olardy paıdalanýdy retteýge paıdalanylady.
– Bizdiń arsenaldaǵy UUA shetel memleketteri qarýly qaqtyǵystarda paıdalandy ma?
– Men joǵaryda sıpattaǵan ushqyshsyz ushatyn apparattardy shet memleketter Irak, Lıvan, Palestına, Sırıa, Ýkraınadaǵy qarýly qaqtyǵystarda, áýe barlaý jumystaryn oryndaýda jáne jaýdyń jerdegi nysanalaryn joıý úshin paıdalanady.
– Búkil álemde ushqyshsyz avıasıanyń damýy jyldam qarqyn alýda, bizdiń armıamyzda UUA men ushqyshsyz ushaqtardyń sanyn kóbeıtý josparda bar ma? Sonyń ishinde sońǵy kezdegi birqatar áskerı qaqtyǵystarda tıimdiligi joǵary bolǵan soqqy jáne kamıkadze drondar jaıyndaǵy oıyńyzdy ortaǵa salsańyz?
– Zamanaýı tehnologıalardyń damýy búginde ushqyshsyz ushaqtar barlaý jáne baqylaý tapsyrmalaryn sátti oryndaýǵa óte qabiletti. Dron naqty ýaqyt rejıminde jaǵdaıdyń damýyn baqylaýǵa jáne baqylaýǵa múmkindik beretenimen erekshelenedi.
Barlaý múmkindikterin arttyrý jáne bólimsheler men bólimshelerdiń aman qalýyn qamtamasyz etý maqsatynda QR Qarýly Kúshteriniń turaqty jaýyngerlik ázirlik bólimshelerin ártúrli konfıgýrasıadaǵy ushqyshsyz ushqyshtarmen jaraqtandyrý (oryndalǵan tapsyrmalar negizinde), sondaı-aq ushqyshsyz avıasıa bólimshelerin joǵary bilikti operatorlar men ınjenerlik-avıasıalyq qamtamasyz etý mamandarmen jasaqtaý.
Ushqyshsyz ushqyshtar Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshterine engen saıyn, sáıkesinshe UUA sany da artady.
– Siz qarýdyń osy túrin damytýdyń qandaı perspektıvalaryn kóresiz?
– Búkil álemde UUA qoldanýdyń tıimdiligi soǵys taktıkasynyń ózgergenin dáleldeıdi. UUA basqarylatyn ushaqtan eń mańyzdy artyqshylyǵy onyń salystyrmaly arzandyǵy jáne jappaı qoljetimdiligi bolyp tabylady.
Qymbat emes barlaý qurylǵylarynyń sany ondaǵan ǵana emes, júzdegen bolýy kerek. Árıne, munyń bári qarjylandyrýdy, ázirleýshiler men salanyń jumys kólemin ǵana emes, sonymen qatar bilikti UUA operatorlaryn daıarlaý júıesiniń paıda bolýyna yqpal etýde.
Sonymen qatar, shýǵa tózimdilik pen senimdilik turǵysynan barlyq qajetti parametrleri bar qarýly kúshterdiń múddesi úshin ushqyshsyz ushaqtardy basqarýdyń qýatty júıesin qalyptastyrýdyń mańyzy zor. Joǵaryda aıtylǵandarǵa súıene otyryp, biz UUA damytýdyń bolashaǵy zor dep senimmen aıta alamyz.
Qarýly Kúshterde qazirgi zamanǵy aerobarlaý quraldarymen jabdyqtalǵan, joǵary dáldiktegi nysanany joıý, profılaktıkalyq jáne reaktıvti asımetrıalyq áreketterge daıyn bólimshelerdiń bolýy memlekettiń áskerı qaýipsizdigine tónetin qaterlerge tejeý jáne barabar jaýap retinde qyzmet etedi.
Suhbattasqan Nurlan Áýbákir
