ۇقك-نىڭ سەنىمدى ساربازى
پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى قايرات ساتىبالدى ۇلى تۋرالى وتاندىق اقپارات قۇرالدارى اندا-ساندا عانا شاعىن اقپارات بەرۋمەن كەلەدى. ونىڭ ءومىر جولىنا ۇڭىلسەڭىز، «جاڭا اقسۇيەكتەر» اۋلەتىنەن شىققان ءبىر توپ شەندىلەردەن گورى، ەسىمى ءجيى اتالمايتىنىن بايقايسىز.
باۋىرجان مومىش ۇلى اتىنداعى اسكەري مەكتەپتىڭ تۇلەگى قايرات ساتىبالدى ۇلى كۇشتىك قۇرىلىمداردا، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىندە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارىپ، تاجىريبە جيناقتاعان. بۇل سالادا جۇرەتىندەر ەلدىڭ كوزىنە تۇسكەندى ۇناتپايدى، ال اسكەري سالانىڭ باسى-قاسىنداعى ازاماتتارعا ساتىبالدى ۇلى جاقسى تانىس. ولار ونىڭ بيوگرافياسىن ءبىر كىسىدەي بىلەدى.
ۇقك ونى مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرۋگە تاربيەلەدى دەپ ويلايتىندار دا بار. كەيبىر دەرەكتەر وسى ۇيىمدا قايراتتىڭ شاكىرتتەرى ءار سالا بويىنشا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىن دە ايتادى. «قايرات ەل كوزىنە تۇسپەگەنىمەن، ونىڭ پارمەنى تالاي گەنەرالداردان مىقتى» دەگەن ويىن استىرتىن ايتىپ قالاتىندار دا كەزىگەدى.
ق. ساتىبالدى ۇلى اسكەري سالادا كوپ قىزمەت ەتكەن جوق. كەيىن «قازمۇنايگاز»، «قازاقستان تەمىر جولى» سىندى ءىرى كومپانيالاردا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارىپ كوردى. ول ىسكەرلىك تاجىريبەدەن دە كەندە ەمەس.
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالعاندا، كوپشىلىك «ەلباسىنىڭ نەمەرە ءىنىسى ۇلكەن ساياساتقا دەن قويدى» دەپ بولجام جاساعان ەدى. الايدا پارتيا ساپىندا ول باق-تارعا كوپ شىعا قويعان جوق. ءوزىن ءىرى ساياسي امبيسياسى بار ادام رەتىندە كورسەتكەن ەمەس. اراكىدىك ايتىس ونەرى تۋرالى پىكىرلەردە اتى اتالىپ ءجۇردى.
«يمان جولىنداعى» ءتۇرلى پىكىر
«نۇر وتان» پارتياسى ايتىس ونەرىنە باۋىرجان بايبەك پەن قايرات ساتىبالدى ۇلى كەزىندە يەلىك ەتتى. ءبىراز جىل مەملەكەتتىك تەلەارنالاردان كورسەتىلمەي، دەمەۋشىلەرى جان-جاققا تارتىپ، قاراۋسىز قالعان ايتىس ونەرىن قايتا جاڭعىرتقان بيلىك پارتياسىنىڭ ءىسىن قۇپتاعاندار دا، وعان سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، «بۇل ۇلتتىق ونەر مايتالماندارىن بيلىكتىڭ جارناماشىسىنا اينالدىرۋ» دەپ ورە تۇرەگەلگەندەر دە كوپ بولدى. وسى تالاس-تارتىستا بەلگىلى ءانشى، بۇگىندەرى ءماجىلىس دەپۋتاتى مانداتىنا قايتا يە بولعان بەكبولات تىلەۋحانمەن قاتار، قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ دا ەسىمى ءجيى ەستىلەتىن.
ونى جاقسى تانيتىندار قازاقتىڭ «يمان جولىنا ءتۇسىپ، يسلام قۇندىلىعىن ۇلت رۋحىنا ءسىڭىرۋدى كوكسەيدى» دەپ جوعارى باعا بەرەدى. ءوزى دە ءبىر كەزدەرى «جاس قازاق» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا بالا كەزىنەن اتا-اجە تاربيەسىندە وسكەنىن، ءارقاشان ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا بەيجاي قارامايتىنىن جەتكىزگەن ەدى. وسىعان دەيىن قاجىلىق پارىزىن وتەۋ ءۇشىن مەككەگە الدە نەشە رەت بارعان ونى «يسلام ءدىنىن بەرىك ۇستانىپ قانا قويماي، ءوزىنىڭ مۇمكىندىگى جەتكەنشە جۇرتشىلىققا قايىرىمدىلىق جاساۋعا ىنتالى» دەپ، توپتى ورتادا القاۋ ءبىلدىرىپ جاتادى. اسىرەسە، ايتىسكەر اقىندار مەن جۋرناليستەردىڭ ءبىر توبىن قاتارىنان بىرنەشە جىل بويى مەككەگە قاجىلىق ساپارمەن اپارعانىن باسپا ءسوز بىرنەشە مارتە جازدى. وزدەرىنىڭ قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ تانىسى ەكەنىن ماقتان تۇتاتىن ايتىسكەر اقىندار دا بار.
كەي كەزدەرى ءدىني توپتار اراسىنداعى داۋ-شاردا قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ دا ەسىم-سويى ايتىلىپ قالادى. اسىرەسە، «سوپىلار ىسىندە» بىرنەشە مارتە ەسىمى اتالعانىمەن، قايرات ساتىبالدى ۇلى بۇعان ءلام-ميم دەپ ءتىس جارعان جوق.
كەزىندە «اق وردا» اتتى قوعامدىق قوزعالىس قۇرعانىن ەسكەرگەن كەيبىر ساراپشىلار ونىڭ ساياساتپەن اينالىسۋ مۇمكىندىگى ءالى دە جوق ەمەس دەپ بولجايدى. ءىرى ساياساتقا ارالاسار بولسا ونى قولدايتىن ادامدار لەگى دە جوق ەمەس ەكەنىن، مىسالى بۇگىنىگ ايتىسكەرلەردىڭ دەنى قايراتقا پەيىل تانىتارىن جوققا شىعارمايتىندار كەزىگەدى.
ونى ايتىسكەرلەردى قولداۋدان سىرت، ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن قۇرمەتتەيتىندەر دە جەتەرلىك.
كەنەسارىنى جوقتاۋ
2000 جىلداردىڭ باسىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن جازۋشى، جۋرناليست دۋمان رامازان «كەنەسارى حاننىڭ باسى قايدا؟» دەپ ماقالا جازعان ەدى. ءجۋرناليستىڭ ماقالاسى زيالى قاۋىم اراسىندا جان-جاقتى تالقىلاندى.
گازەتتە جاريالانعان ماقالاعا قايرات ساتىبالدى ۇلى نازار اۋدارىپ، ارنايى ەكسپەديسيا ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولعانىن كوپ ادام بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. 2000 جىلداردىڭ باسىندا مادەنيەت مينيسترلىگىندەگى باسشىلاردىڭ مۇنداي ماڭىزدى ەكسپەديسيانى ۇيىمداستىرۋعا ساياسي ەرىك-جىگەرى بولمادى.
ارينە، بۇل قارجى بولگەننەن كەيىن بىردەن شەشىلە سالاتىن ماسەلە ەمەس. تاريحشىلارىمىز كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگى رەسەيدىڭ مۇراجايلارىنىڭ بىرىندە ساقتالىپ جاتقانىن بىلەدى. سوندىقتان زيالىلار بۇل ءبىر گازەتتىڭ اۋماعىندا شەشىلە سالاتىن دۇنيە ەمەس ەكەنىن تۇسىنگەنى انىق. بۇل ىسكە ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر جانە مادەنيەت مينيسترلەرى ارالاسۋى كەرەك بولدى.
كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن ىزدەۋگە شىققان ارنايى ەكسپەديسيا رەسەيدىڭ بىرنەشە قالالارىندا بولىپ، كوپتەگەن دەرەكتەردى ءسۇزىپ شىعۋ مىندەتى تۇردى. سوندىقتان جاۋاپكەرشىلىگى مول ىسكە بەلگىلى الاشتانۋشى تۇرسىن جۇرتباي دا تارتىلعانىن بىلەمىز. بىرنەشە ايعا سوزىلعان ەكسپەديسيا جۇمىسى بارىسىندا تۇرسىن جۇرتباي مەن دۋمان رامازان كوپتەگەن مۇراعات قۇجاتتارىن اقتاردى. بۇل تاريحي ەكسپەديسيا ۇلكەن جۇمىستىڭ باسى بولدى.
ونىڭ بۇل باستاماسى مەن ەرىك-جىگەرىنە ءىشى جىلىپ، ۇلت تاريحىن تۇگەندەۋگە اتسالىسقانى ءۇشىن العىس ايتاتىندار از ەمەس. كەيبىر ساراپشىلار ونىڭ بۇل جۇمىسىن «ۇلكەن بيلىككە ءوز ۇلەسىن قوسۋدىڭ كورىنىسى» دەپ تە باعالاپ جاتادى.
«كاسپيي بانكتىڭ» اكسيونەرى
«نۇر وتان» حاتشىلىعىنان بوساعان سوڭ كوپ وتپەي قايرات ساتىبالدى ۇلىنىڭ «Kaspi» اكسيونەرلىك قوعامى (اق) حولدينگىنىڭ اكسيونەرى اتانعانىن باسپا ءسوز بەتتەرى ءجىتى نازار اۋدارىپ، جاپاتارماعاي جازدى. جۋىردا ونىڭ بانكتەگى اكسيا ۇلەسى 30 پايىزعا دەيىن ارتقانى ءمالىم بولدى. بۇعان دەيىن الپاۋىت قارجىگەرلەر ورتاسىندا اتى اتالمايتىن ونىڭ بۇل سالاداعى مەنشىگى تەك مۇنىمەن شەكتەلمەيتىندىگى دە بەلگىلى. ول بۇعان دەيىن دە «قايرات» قايىرىمدىلىق قورى مەن «وردا ي ك» اتتى بيزنەس قۇرىلىمىن جاساپ، ەل كوزىنە تۇسكەن بولاتىن.
«كاسپيي بانك» – ەلدەگى نەسيە تاراتۋ بويىنشا ۇتىمدى ءارى جالپىحالىقتىق جولدى پايدالانىپ وتىرعان، تۇتىنۋشىلارى ميلليونداعان ادامدى قۇرايتىن بىرەگەي قارجىلىق ۇيىم. وسى بانككە بەرەشەگى كوپ، قارىزى باسىم جۇرتشىلىقتىڭ دەنى قاراپايىم حالىق. ويتكەنى، شاعىن نەسيە بەرۋ جاعىنان وزگە بانكتەرگە قاراعاندا «كاسپيي بانكتىڭ» ەداۋىر تاجىريبەسى بار. بۇعان دەيىن وسى بانكتىڭ نەسيەلىك ىستەرى جونىندە بىرنەشە مارتە شۋ شىعىپ، بانكتى سوتقا سۇيرەگەن قارىز يەلەرى دە تابىلعان. ءبىراق بوىرشكەرلەردىڭ ونىسىنان ۇلكەن ناتيجە شىقپادى. ەكونوميستەردىڭ دەنى بۇل بانكتى نەسيە پايىزى وتە جوعارى ەكىنشى دارەجەلى بانكتەردىڭ ءبىرى دەپ ءجيى ايتادى.
ءبىزدىڭ گازەتكە حات جازعان ءبىر وقىرمان «يماندىلىق جولىن بەرىك ۇستاناتىن قايرات ساتىبالدى ۇلى «كاسپيي بانكتىڭ» كرەديت تاراتۋ ماسەلەسىنە نازار اۋدارىپ، نەسيە پايىزىن تومەندەتۋگە، العان قارىزىن تولەۋگە مۇمكىندىگى جەتپەيتىن وتباسىلارعا كومەكتەسۋگە سەپتەسەر» دەگەن ءۇمىتىن جەتكىزىپتى. ول، سونداي-اق، يسلام دىنىندە نەسيە بەرۋ، پايىز ارقىلى قارجى تابۋ «حارام» ەكەنىن دە ايتىپ وتكەن...
«قالا مەن دالا»
