پسيەۆدو-تاتتيمبەت ي ناستوياششيي تاتتيمبەت[1]
قازاقتىڭ رۋحاني مادەنيەتىندە مىناداي ءبىر جاعداي بولىپتى. جاس ونەرپاز (مەيلى اقىن، مەيلى دومبىراشى) ءوزىنىڭ تىرناق الدى تۋىندىسىن ءوز اتىنان جاريالاۋعا باتا المايتىن بولعان. ونداي احۋال ابايدىڭ باسىندا دا بولعان. ۇلى اقىن ءوزىنىڭ العاشقى ولەڭدەرىن كوكبايدىڭ اتىنان جاريالاعانى بەلگىلى. ادام دەگەن قىزىق قوي. كۇندەلىكتى كورىپ جۇرگەن، وزىڭدەي-اق پەندەدەن ۇلكەن ونەر شىعادى دەپ سەنبەيسىڭ. سەبەبى... ول سەنىڭ جانىڭدا جۇرگەن ادام. ال، ۇلىلاردىڭ ءبارى وتكەن زاماندا نەمەسە... شەتەلدە عانا تۋماق. ال ەگەر سول كۇندە كورىپ جۇرگەن ادامىڭىز ءبىر كۇيدى ەرتەدە وتكەن بەلگىلى شەبەرلەردىڭ بىرەۋىنىكى دەپ تارتسا ءسىز ەرىكسىز يلاناسىز. سىن ايتا المايسىز.
[caption id="attachment_11853" align="alignleft" width="174"]
تالاسبەك اسەمقۇلوۆ[/caption]
تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، جازۋشى
مىنەكي، جاساندى تاتتىمبەت كۇيلەرى وسىلاي تۋعان. ەندى وسى جاساندىتاتتىمبەت كۇيلەرى مەن شىن تاتتىمبەت كۇيلەرىن قالاي اجىراتپاق كەرەك. (ارينە، تاتتىمبەت ارقا كۇيشىلەرىنىڭ ساناسىندا وشپەسىز قالدىردى. سول سەبەپتى ەپيگوندارى كوپ بولدى. ساحارادا تاتتىمبەت كۋلتى قالىپتاستى).
بۇل ارادا ءبىزدىڭ قولىمىزداعى جالعىز دەرەك، اجىراتۋدىڭ ەڭ باستى قۇرالى – تاتتىمبەت كۇيلەرىندەگى سىمبات (فورما). ول ءۇشىن تاتتىمبەتتىڭ «سارجايلاۋ»، «سىلقىلداق»، «قوسباسار»، «مولعارا»، «بالبىراۋىن»، «بەستورە» سياقتى انىق تاڭبالى كۇيلەرىن تىڭداپ ساناعا ءسىڭىرۋ كەرەك. سوندا عانا شىن كۇيى مەن جاساندى كۇيدىڭ پارقىنا بارا الاسىز. ءبىر ەمەس، جۇزدەگەن، كەرەك دەسەڭىز مىڭداعان رەەت تىڭداۋ كەرەك. وسىنىڭ ناتيجەسىندە تاتتىمبەتتىڭ وزىنە عانا ءتان كوركەمدىك زاڭدىلىقتاردى قۇلاعىڭىز شالا باستايدى.
ەڭ الدىمەن، قۇرمەتتى وقىرمان تاتتىمبەت كۇيلەرىنىڭ ۇلكەن ديناميكادان، ەكسپرەسسيادان ءبىر تانبايتىنىن بايقايسىز. ۇستى-ۇستىنە وسكەن قارقىن، ورتتەي قاۋلاعان قاعىس! ال جاساندى تاتتىمبەت كۇيلەرىندە جەكەلەگەن ءساتتى ايشىقتاردىڭ اراسى بايلانىسپاي جاتادى. ويدان شىعارىلعان پاۋزالار، ليۋفت-پاۋزالار كوپ. شىن تاتتىمبەت قىسقا تۇجىرادى، سەزىم سۇلۋلىعىن، قاسىرەت پەن قايعىنى ءبىر عانا اجارلى ايشىقپەن، وتە شاپشاڭ سيپاتتاپ وتەدى. جاساندى تاتتىمبەتتە قازىمىرلىق كوپ، تاپتىشتەۋ باسىم.
شىن تاتتىمبەت كۇيى – شامشىل، كىنامشىل كۇي (ەۋروپادا بۇل جانر «كاپريچيوززو»، ياعني «كاپريزنايا مۋزىكا» دەپ اتالادى). ءبىراق، بۇل ەركەلىگى باسىم شامشىلدىق. ال جاساندىتاتتىمبەتتە دىبىسى تاماشا تەرىلگەن، جالاڭ فورما. شىن تاتتىمبەت كۇيىندە ءبىر دىبىس ءتۇسىپ قالسا اۋەن باسقا سالاعا قاڭعىرىپ كەتۋى مۇمكىن. ال جاساندى تاتتىمبەتتە اۋەندى قالاي ءيىپ بۇرساڭىز دا كۇي مىنەزى وزگەرمەيدى. شىن تاتتىمبەت كۇيىندەگى ءبىر قاراعاندا ءتاتتى بولىپ كورىنەتىن ماجورلىق اۋەن، شىن مانىسىندە قاسىرەت پەن قۋانىشتىڭ اراسىندا تۇرعان الا كوڭىل اۋەن. ال جاساندى تاتتىمبەتتەگى تاتتىلىك ارتىنا قاراۋسىز كەتكەن، بالى كوپ اۋەن. شىن تاتتىمبەت كۇيى – ادامنىڭ بۇكىل قانىن قوزعاپ، جۇرەكتىڭ باسىنا دەرت بولىپ بايلاناتىن قاسىرەتتى كۇي. ال جاساندى تاتتىمبەت كۇيى – قاسىرەت تۋرالى اڭگىمە عانا.
شىن تاتتىمبەت كۇيى ادامدى قامىرىقتى ويعا جەتەلەپ، كونە ادامگەر، ىزگى ينستينكتتەر دۇنيەسىنە ەندىرەدى. كۇيدىڭ اياعىندا رۋحاني تازارىپ شىعاسىز. جاساندى تاتتىمبەت كۇيىن تىڭداعاننان كەيىن بىرنەشە كۇن اناليز ۇستىندە جۇرەسىز.
شىن تاتتىمبەت كۇيى – ءبىر ساتتە شىعارىلماعان كۇي، باياعىدا وتكەن قاسىرەتتىڭ انىق-قانىعىنا جەتىپ، اق-قاراسىن اجىراتقان، سەزىمگە دەگەن ۇلكەن كەشىرىممەن اياقتالاتىن، دەرتتەنە، القىنا وتىرىپ ايتىلعان كەمەڭگەر جاننىڭ سىرى. جاساندى تاتتىمبەت كۇيى العاشقى اسەردى، سول ساتتەگى ەموسيانى جالاڭ بايانداۋعا قۇرىلادى. ۇلكەن قورىتىندى بولمايدى.
قورىتىپ ايتساق، تاتتىمبەت اتىنان تارتىلعان ەپيگوندىق كۇيلەرتوقا، قىزداربەك، ءابدى سياقتى، كەيىن قازاق ساز ونەرىنىڭ كوكجيەگىندە جۇلدىزدارى جارقىراعان كۇي تارلاندارىنىڭ جاستىق شاعىنداعى تاجىريبەلەرى. تاتتىمبەتتىڭ كۇيىمەن دەرتتەنگەن البىرت ۇرپاقتىڭ العاشقى تىرناقالدى تۋىندىسى.
[1]تالاسبەكتىڭ "جاساندىتاتتىمبەت جانە شىن تاتتىمبەت" ماقالاسى، شاماسى، 80ء-شى جىلدارىجازىلعان. قولجازبادا ماقالانىڭ اتاۋى ورىسشا بەرىلگەن.
