پەدياترلار نەگە قاجەتسىز بولىپ قالدى؟ ولاردى ساناتتان شىعارىپ تاستاۋعا كىم پارمەن بەردى؟ دارىگەرلەردىڭ جانە اتا-انالاردىڭ ويىندا جۇرگەن ەڭ باستى ساۋال وسى.
ءوز باسىم بۇل شەشىم ۇلت دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەسە، تيتىمدەي پايداسى جوق دەپ سانايمىن. ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ 30 پايىزى بالالار. ال پەدياتريانىڭ باعىتتارى كوپ، ءبىراق سوعان قاراماي جىل وتكەن سايىن اتالعان سالانىڭ ماماندارى ازايىپ كەلەدى. بۇعان سەبەپ، قازاقستاندا پەدياترلار دايىندامايتىن بولعان. نەگە؟ مۇنشالىقتى قيسىنسىز شەشىم قابىلداۋعا كىمنىڭ ءداتى باردى؟
ەڭ سوراقىسى، بۇكىل تمد اۋماعىندا تەك قازاقستاندا عانا پەدياتريا فاكۋلتەتتەرى تولىقتاي جابىلدى. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە فاكۋلتەتتەردى بىلاي قويعاندا، جەكە پەدياتريالىق مەديسينا ينستيتۋتتارى بار.
ءبىزدىڭ بيلىك ەلدەن كورگەنىن قايتالاۋعا اسىق. «جاڭا مەديسينالىق ستاندارتقا كوشۋگە ءتيىسپىز، بۇل بولونيا كونۆەنسياسىنىڭ تالابى» دەگەندى سىلتاۋراتىپ، بارلىق پەدياتريالىق قىزمەتتەردىڭ جۇمىسىن توقتاتتى.
بالكىم دامىعان ەلدەردە مۇنداي شەشىم قابىلداۋ تۇسىنىكتى شىعار، ءبىراق بىزگە نە جوق؟ ءبىز دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە جەتتىك پە؟
رەسەي، ۋكراينا جانە بەلارۋس ەلدەرى اتالعان كونۆەنسيانى قابىلداعان ەكەن. بيلىك سونى ايتادى. ءبىراق، ولار پەدياترياعا جانە مەملەكەت مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن كەيبىر تارماقتاردى تىزىمنەن الىپ تاستادى، ولارمەن كەلىسە كەتكەن جوق. بۇل ەلدەردە ءالى كۇنگە دەيىن پەدياتر، ياعني، بالا دارىگەرىن دايىندايدى جانە بۇلاردا بالا دەنساۋلىعىنىڭ كورسەتكىشى بىزبەن سالىستىرعاندا الدەقايدا جوعارى.
وسىنى ايتقىم كەلگەن مەن داريعا نازاربايەۆامەن جۇزدەسپەك ەدىم. ءبىراق، كەزدەستىرمەدى. جولاتپادى. سەبەبى، شەنەۋنىكتەر مەنىڭ پەدياتريا فاكۋلتەتتەرىن قايتا اشقىزعىم كەلەتىنىن بىلەدى. كەزدەسكەن كەزدە وسى ماسەلەنى كوتەرەتىنىمدى سەزەدى.
انىعىندا، ءبىزدىڭ بۋىن بەرەرىن بەردى. قازاقستانداعى مەديسينانى قالىپتاستىرۋعا قازىرگى اعا بۋىن ازدى-كوپتى ۇلەس قوستى. ءبىراق، ءوز ارتىمىزدا اياقتالماعان قانشاما ءىس قالىپ بارادى...
بىلىكتى بالا دارىگەرلەرى جىل وتكەن سايىن ازايىپ بارادى. مىسالى، مەن اۋىلداردا ءجيى بولامىن. ول جاقتاعى مەديسينانىڭ جاعدايى ءتىپتى سوراقى. بۇل الماتى دا، استانا دا ەمەس. ايتالىق، بالانىڭ ىستىعى كوتەرىلەدى. ونىڭ دەنە قىزۋى نەدەن كوتەرىلىپ تۇرعانىن تابا الماعان، ياعني، دياگنوزىن قويا الماعان دارىگەر بالاعا ىستىق قايتاراتىن ءدارىنى بەرە سالادى. انىعىندا، ونىڭ نەدەن بولعانىن انىقتاۋ كەرەك ەمەس پە؟ سەبەبى، بالا دەنساۋلىعىنا سالاق قاراعان جاعدايدا ونىڭ ارتى سوزىلمالى اۋرۋعا ۇلاسۋى مۇمكىن.
قازىرگى جاستاردىڭ 40-45 پايىزى اسكەرگە جارامايدى. مۇنىڭ ءبارى قايدان شىقتى؟ سەبەبى، بالا كەزدە جەتە قاراماعان، دەنساۋلىعىنا ءمان بەرمەگەن، اياعىنا دەيىن ەمدەمەگەن.
شىنىمدى ايتسام، قازىرگى جاعدايدان قورقامىن. اتا-انالاردى، بالالاردى – پەدياتردان ايىرۋعا بولمايدى دەپ قانشا رەت قايتالاپ ايتتىم. ەشكىم ەلەمەيدى. بيلىك بارلىعىنا ورتاق دارىگەر بولادى دەيدى. بۇل ءبىر جاعىنان ەكونوميكالىق ءتيىمدى ەكەن. ەكونوميكاسى قۇرىسىن، ودان بالا دەنساۋلىعى قىمبات ەمەس پە؟
سوسىن «بارلىعىنا ورتاق دارىگەر» بالانى قالاي ەمدەۋ كەرەكتىگىن بىلە مە؟ جوق. سەبەبى، بالانىڭ اعزاسى ەرەسەكتەرگە قاراعاندا بولەك بولادى. ولاردىڭ ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. سوندىقتان بارلىعىنا ورتاق دارىگەر ءبىز ءۇشىن تىعىرىقتان شىعار جول ەمەس.
ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، مۇنداي دارىگەردىڭ بولۋى مۇمكىن بە ءوزى؟ جەر بەتىندە 14 مىڭعا جۋىق اۋرۋدىڭ تۇرلەرى بار. مۇنى ءتىپتى ەڭ بىلىكتى، ەڭ ساۋاتتى دارىگەردىڭ ءوزى بىلمەۋى مۇمكىن. تيىسىنشە، بىلمەگەن اۋرۋىن ەمدەي المايدى. سوندىقتان كەشتەتپەي پەدياتريالىق فاكۋلتەتتەردى قايتارۋ كەرەك، بالا دارىگەرى – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرەتىن بىردەن-بىر مامان. ءبىزدىڭ بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىز ساپالى مەديسينالىق كومەككە لايىقتى.
وتاندىق مەديسينانىڭ تاعى ءبىر ماسەلەسى بۇل وقۋ ۋاقىتىنىڭ ۇزاقتىعى. ءقازىر ءبىز مەديسينا سالاسىنداعى مامانداردى دايارلاۋدى الەمدىك جۇيەگە ساي جۇرگىزۋدەمىز. بۇعان ساي بولاشاق دارىگەرلەر 9-11 جىل وقيدى. ءبىراق، بۇل دا دامىعان ەلدەردىڭ باستاماسى. ولاردىڭ مەديسينا سالاسىنا قىرۋار قارجى بولىنەدى.
مىسالى، گەرمانيا مەن فرانسيادا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنەتىن قاراجات جالپى ىشكى ءونىمنىڭ (ءجىو) 8 پايىزى، ال اقش-تا بۇل كورسەتكىش 15 پايىزدى قۇرايدى. بىزدە قانشا دەيسىز بە؟ ايتۋعا دا ۇيات. بار بولعانى 3،8 پايىز. مۇنداي قارجىلاندىرۋمەن ءبىز الىسقا بارمايمىز. مۇنداي قارجىلاندىرۋ دەگەنىمىز – دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى ءارى قاراي دا تومەن دەڭگەيدە قالا بەرەدى دەگەن ءسوز. ەندەشە بولاشاق ماماندى وسىنشاما ۋاقىت وقىتۋدىڭ ەش قاجەتتىلىگى جوق. مۇنشاما ۋاقىت وقىپ-توقىپ ىزدەنۋ ءۇشىن ادام الاڭسىز بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ جاعدايدا دارىگەردىڭ ماردىمسىز جالاقىسىمەن بۇل مۇمكىن ەمەس.
شەتەلدە رەزيدەنتۋرادا وقيتىن جاستار قوماقتى ستيپەنديا الادى ءارى ناقتى دارىگەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ەكى-ۇش جىل وتكەسىن ورديناتۋراعا اۋىسادى.
دامىعان ەلدەردىڭ ۇلگىسىن قايتالاۋ ءۇشىن، الدىمەن سوعان ساي جاعداي قاجەت. قازاقستانداعى مەديسينا سالاسىنا بولىنەتىن ماردىمسىز قارجى دارىگەرلەرگە قانداي جاعداي جاساپ بەرمەك؟ مەديسينالىق وقۋ ورىندارىنىڭ ءوز كلينيكالارى اتىمەن جوق.
وسى سەبەپتى مەن دارىگەرلەردى 7 جىل وقىتۋعا كەڭەس بەرەمىن. بەس جىلى – جالپى ءبىلىم الاتىن كەزەڭ بولسا، قالعان ەكى جىلدا ماماندىعى بويىنشا دايارلانۋى قاجەت. ال بۇدان كەيىن ديپلوم الىپ، جۇمىسقا كىرىسسىن.
قايتالاپ ايتايىن، ءبىزدىڭ جاعدايدا دارىگەردى 11 جىل وقىتاتىن مۇمكىندىگىمىز جوق.
كامال ورمانتايەۆ،
حيرۋرگ-پەدياتر، اكادەميك
"ۆرەميا" گازەتىنەن اۋدارىلدى
