رەداكسيا قورجىنىنا وقىرماننان حات كەلىپ ءتۇستى. ەكسپو تۋرالى ويىمەن ءبولىسىپتى. جيناقى، ويلى جازبانى ىقشامداپ، وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنۋدى قۇپ كوردىك.

 

***

جۋىردا استاناعا بارىپ كەلدىم. ەكسپو قالاشىعىن ارالاپ، استانانىڭ اجارىنا اجار قوسقان نىسانعا قاراپ ۇزاق ويلاندىم. ءبىز كەتكەن شىعىندى ەمەس، بولاشاقتا قايتارىمى بار يگىلىكتى ىستەردى كوبىرەك كوڭىلگە ءتۇيۋىمىز كەرەك دەپ شەشتىم.

استانا تورىندە ءوتىپ جاتقان «ەكسپو – 2017» كورمەسى جاڭا استانانىڭ ايشىعىنا اينالادى. تمد ەلدەرىنىڭ ىشىنەن ءبىرىنشى بولىپ وسى شارانى ۇيىمداستىرعان قازاقستان ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ەلدىڭ مەرەيى، حالىقتىڭ قۋانىشى دەۋگە بولادى. ارينە، ەكسپو تۋرالى ايتقاندا الدىمەن وعان كەتكەن شىعىن ايىندا كوپ ءسوز بولارى جاسىرىن ەمەس. كەتكەن شىعىننىڭ ورنىن تۋريستەرمەن تولتىرامىزدەگەننەن گورى، بۇل ماسەلەگە باسقا قىرىنان قاراعان ءجون.

 

ەكسپو – استانانى دامىتۋدىڭ مۇمكىندىگى

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ استانانىڭ دامۋى – ەل دامۋىنىڭ كورسەتكىشى ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. استانانى ارقا توسىنە كوشىرۋ – ۇلتتىق ستراتەگيالىق جوبالاردىڭ ەڭ نەگىزگىسى ەكەنىن ايتۋ پارىز. ونىڭ ماڭىزى تۋرالى بۇعان دەيىن دە تالاي ءسوز ايتىلعان. قازاقتى ۇيىستىرۋ، سولتۇستىكتى حالىققا تولتىرۋ (قازاقىلاندىرۋ)، ءاپايتوس دالانى جاتتىڭ سۇعىنان ساقتاۋ، ەكونوميكالىق باعىتتى تۇتاس گەوگرافياىلق ايماققا تۇتاستىرۋ... مۇنىڭ ءبارى رەت-رەتىمەن ورىندالىپ كەلەدى. ءقازىر استاناعا قاراي بوي تۇزەيتىن، استانانىڭ وركەندەۋ-وسۋ جولىنا قاراپ باعىت انىقتايتىن كەزگە جەتتىك. تۇرعىنى ميلليوننان اسقان قالانىڭ ءال-اۋقاتى ۇلتىمىزدى اڭا يدەيالارعا جەتەكتەيتىن باستى فاكتورعا اينالىپ ۇلگەردى. دەمەك، استاناعا سالىنعان ينۆەستيسيا، وعان قۇيىلعان قارجى بوسقا كەتكەن جوق. ونى ارى قاراي دامىتۋدىڭ ءتۇرلى جول-جوباسى ءارتاراپتى باعىتتا جۇرە بەرمەك.

استانا ەلوردا بولعالى بەرى قازاقتىڭ اڭىز بەن ءافساناعا تولى ساناسى ناقتى ومىرمەن ۇيلەسە باستادى. قازاق ەرتەگىلەرى مەن ىر-داستاندارىندا كەزىگەتىن ەەلگى شاھارلاردى ارمانداۋ قيالى اي قيال ەمەس، ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ بويىنان قالالىق مادەنيەتتىڭ ۇزىلمەگەنىن، وتكەن تاريحىمىزدا قانداي قالا سالعان بولساق، ءالى دە سونداي جاسامپازدىققا جەتە الاتىنىمىز ايگىلەندى. «قالاسى وق حالىق – تاريحى جوق حالىق» دەگەن قاتاڭ تۇجىرىمدى موينىمىزعا ارتىپ، قازاق حالقىن تاريحى جوق ەل ساپىنا قوسقىسى كەلگەندەردىڭ اۋزىنا سۋ قۇيىلدى دەۋگە بولادى. وڭتۇستىكتەگى بايىرعى سانسىز شاھارلاردىڭ ورنىن قازىپ، كەزىندە ءىرى وركەنيەتتىڭ وشاعى بولعانىمىزدى دالەلدەۋگە قانشا تىرىسساق تا، وعان وزگەلەر سەنبەستىك تانىتىپ كەلىپ ەدى. ءتىپتى ول قالالاردىڭ ءبىزدىڭ تاريحىمىزحبەن ەش قاتىسى جوق دەگەن سىڭايداعى كەرتارتپا پىكىرلەر دە قىلاڭ بەرەتىن. ونداي جوسىقسىز ويعا كەيدە وزىمىزدە يلاناتىنبىز. ويتكەنى، قيىننىڭ قيىنى – وتكەنىڭدى دالەلدەۋ ەدى. ول ءۇشىن بۇگىنگى جەتىستىك كەرەك بولاتىن. كەڭەس وداعىنداعى «وركەندەۋ-دامۋ» جولى – وزگەنىڭ قولىمەن قالانعان قالالار ارقىلى ىسكە اسقانىن دا بەتىمىزگە باسقاندار بولماي قالعان جوق.

استانانى ارقاعا كوشىرگەندە كوپ جۇرتتىڭ ورە تۇرگەلىپ قارسى شىققانى دا سول. «استانانى ارقاعا كوشىرۋ – ەرتەگى» دەپ كەسىپ ايتقاندار دا تابىلعان. ەندى ونىڭ ءبارى اي ءسوز بوپ قالدى. استانا – استانا بولدى! قازاقتىڭ استاناسى!

ءقازىر بۇل قالا الەمگە تانىلدى. سونىڭ ءبىر كورسەتكىشى – ەكسپو.

 

ەكسپو-نىڭ استاناعا قانداي پايداسى تيەدى؟

ەندى وسىعان كەلەيىك. ءبىز ءبارىبىر استانانى دامىتۋدان باس تارتپايمىز. وعان ەكسپو-سىز دا قىرۋار قارجى قۇيىلىپ جاتىر. ال ەكسپو ارقىلى جاڭا قالانى دامىتۋدىڭ وزىندىك مۇمكىندىگىن الدىق. وسى قالاشىقتى سالۋعا كەتكەن قارجى استانانى دامىتۋعا ارنالعان قارجى دەپ تۇسىنگەن ءون. ەگەر ەكسپو بولماسا، استانانىڭ بۇل قالاشىعى بوي كوتەرمەس ەدى. ءسىز ويلاڭىز، استاناداعى جاڭا عيماراتتاردىڭ دەنى ءىرى وبالاردىڭ تۋىندىسى، دەگەنمەن، وندا اسەمدىك پەن ءسان ءۇشىن دە تۇرعىزىلعان، بىلايشا ايتقادا، استانانىڭ كوركىن كىرگىزۋ ءۇشىن بوي كوتەرگەن نىساندار جەتكىلىكتى. ەكسپو قالاشىعىن ولارمەن سالىستىرۋعا بولمايتىن سەبەبى، مۇنى ناقتى شارا ءۇشىن پايدالانۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ وتىرمىز.

استانىڭ جارناماسى. بۇل ۇزدىكسىز ءجۇرىپ كەلەدى. بولاشاقتا دا استانانىڭ الەمدىك ارەناداعى بەدەلى ءۇشىن قىرۋار شارا جاسالادى. سونىڭ ءبارىن ەكسپو-داي بولادى دەپ ايتا المايمىز. كەم دەگەندە ءوزىمىز ءۇشىن. ءبىزدىڭ تۇرعىندار، اسىرەسە، جاستار استانانى كورۋدى ارمانداسا، وندا وعان بەلگىلى دارەجەدە وسى قالاشىقتىڭ قوسقان ۇلەسى بار.

استاناعا تۋريست تارتۋ.جارناماسى مىقتى قالالاردىڭ تۋريستەرى دە مول. كەيبىرىنىڭ تاريحى ۇزاق، ەندى بىرىنىكى قىسقا. دەيتۇرعانمەن، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن اعىلاتىن تۋريستەر سانى جاعىنان ەۋروپانىڭ بايىرعى قالالارىنان قالىسپايتىن ازيالىق، وڭتۇستىك امەريكالىق قالالار قانشاما. دۋبايدى دۋباي ەتكەن ارحيتەكتۋرالىق، قوناقجايلىلىق جانە گەوگرافيالىق ورنالاسۋ جاعدايى عانا ەمەس، ونىڭ جارناماسىنىڭ كۇشتىلىگى. استانا ءدال دۋبايداي بولماسا دا، ورتالىق ازيانىڭ جاۋھارىنا اينالادى. وعان مۇمكىندىك زور.

دەمەك... بۇرىن استانا دەسە ەڭ الدىمەن بايتەرەك كەشەنى كوز الدىمىزعا كەلەتىن. استاناعا بارعان كەز كەلگەن جۇرت بايتەرەكتى كورمەي كەتكەن ەمەس. الداعى ۋاقىتتا استانا ۇرتقا بارعاندار ەڭ الدىمەن ەكسپو قالاشىعىن كورۋگە اسىعارى ءسوزسىز. كۇن سايىن تۇلەگەن استانانىڭ اجارى ەندى تىپتەن تۇرلەنە ءتۇستى. ەكسپو اياقتالادى، ءبىراق ونداعى ءساندى سارايلار مەن پاۆيلوەدار ماڭگىلىك ەل مۇراسى بولىپ قالا بەرمەك. جالپى اۋماعى 25 گەكتاردى قۇرايتىن اتشاپتىرىم قۇرىلىس كەشەنى بەرىسى قازاقستاندىقتاردىڭ، ارىسى الەم جۇرتشىلىعىنىڭ استاناعا كەلگەندە باس سۇعان نىسانى بولماقشى. بۇل استاناعا اجار قوسقان نەگىزگى نىساننىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك. ەكسپو اياقتالعان سوڭ ونىڭ ورنىنا استانا قارجى ورتالىعى قۇرىلماقشى. الداعى ۋاقىتتا ەل ەكونوميكاسىنىڭ لوكوموتيۆىنە اينالادى دەپ بولاجانعان قارجى ورتالىعى ەكسپو قالاشىعىنىڭ الەمدىك ستاتۋسىن تومەندەتپەۋگە سەپتەسەدى.

فرانسيا دەسە ەيفەل مۇناراسى كوز الدىمىزعا كەلەتىنى سەكىلدى، بولاشاقتا استانا دەسە «نۇر الەم» جادىمىزدا جاڭعىرادى دەگەن سەنىم مول.

 

استاناعا بارساڭىز...

بالا كەزىمىزدە الماتىنى ساعىناتىنبىز. كورمەسەك تە، اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ ستۋدەنت كەزىندەگى سۋرەتتەرىنە قاراپ، ەسەيگەندە مىندەتتى تۇردە وسى قالادا وقيمىز دەگەن ارمان جەتەلەيتىن. سول ارمان الماتىعا اپ كەلدى. بۇگىنگى بالالار استانانى ساعىنادى. ولار وسى قالانى كورۋدى ارماندايدى. «استاناعا بارساڭىز، ەكسپو-نى كورگەن شىعارسىز» دەگەن ءسوزدى ءقازىر بالالاردان ەستىپ تە ءجۇرمىز. ءسىز دە استاناعا بارساڭىز، ەكسپو قالاشىعىن مىندەتتى تۇردە كورەسىز.

باقىت سەرىكوۆ